Artykuły: Arkadiusz Żychliński

Celem artykułu jest próba uchwycenia krystalizujących się obecnie elementów przemian współczesnych fikcji literackich w obrębie literatury światowej, ze szczególnym uwzględnieniem tendencji formalno- i teoretycznoliterackich oraz ich możliwych konsekwencji recepcyjnych. Główną metatendencją wydaje się charakterystyczny dysonans: jeśli uznać fikcyjność za konceptualne centrum fikcji literackich, to można podzielić je na fikcje centrypetalne i fikcje centryfugalne, czyli fikcje eksponujące swoją fikcyjność oraz fikcje swoją fikcyjność kamuflujące. Pośród jednego i drugiego rodzaju fikcji pojawia się seria wyraźnie rozpoznawalnych chwytów, których wstępna analiza jest przedmiotem dalszej refleksji.

Słowa kluczowe: literatura współczesna, literatura światowa, komparatystyka, teoria literatury, narratywistyka, przemiany formalnoliterackie

Wychodząc od spostrzeżenia, że naturalnie ludzkim sposobem funkcjonowania w świecie jest splatanie się z nim za pomocą opowieści, mianem fikcji proponuje się określać zinstytucjonalizowane narracje (niezależnie od każdorazowego medium), wyróżniając następnie w ich obrębie antropofikcje, tj. opowieści, z pomocą których człowiek orientuje się, co znaczy być człowiekiem. Jeśli antropofikcje to studia nad życiem na bazie studiów przypadków (antropologiczne laboratoria, w których nasza wyobraźnia poznaje modele rzeczywistości i egzystencji), to również ich badanie staje się sceną laboratoryjnej analizy. Postulowana w artykule filologia spekulatywnego egzystencjalizmu, wykreślająca poprzez analizowane fikcje pojęciową kartografię ludzkiej egzystencji, jawi się w takim ujęciu jako nauka immanentnie eksperymentalna.

Rozważając coraz silniej obecny w etologii trend antropomorfizacyjny, artykuł próbuje ująć syntetycznie zagadnie różnicy antropologicznej, czyli odmienności określającej ludzką formę życia. Rekonstrukcja przedstawionej przez Michaela Tomasello kooperacyjnej struktury ludzkiej komunikacji jako warunku powstania infrastruktury dzielonej intencjonalności (umożliwiającej posiadanie teorii umysłu, czyli umiejętności wielopoziomowego postrzegania świata z perspektywy innych) prowadzi do postawienia pytania o człowieka z filologicznego punktu widzenia: bycie-w-świecie rozpatrywane jest w tym względzie jako bycie-w-opowieściach. Tezę, że właśnie fabulacja (nie zaś tylko nazywanie) jest naturalnie ludzkim sposobem wchodzenia w interakcje z sobą, innymi i ze światem, wspiera twierdzenie o ewolucyjnej korzyści w postaci symulacyjno-immunizacyjnego wymiaru opowieści.

Zestawienie koncepcji świadomości, jaka wyłania się z pism Fernanda Pessoi, z projektem filozoficznym Daniela Dennetta odsłania nieoczekiwaną zbieżność: fenomen heteronimii Pessoi czytany przez pryzmat współczesnej filozofii umysłu unaocznia podsunięty przez Dennetta pomysł rozumienia jaźni jako narracyjnego środka ciężkości czy jako konkurencyjnych narracyjnych środków ciężkości. Z punktu widzenia polifonicznej teorii jaźni Dennetta heteronimia (czyli zjawisko osobowości mnogiej) jawi się jako wzmocniona czy graniczna postać powszechnego fenomenu konstytuowania się narracji składających się na naszą jaźń wokół nie jednego, lecz kilku wyimaginowanych centrów.

Autor rozważa różnice między istotami ludzkimi a zwierzętami na gruncie językowym.