Szkic jest propozycją nowego odczytania Pamiątek Soplicy H. Rzewuskiego jako zapisu melancholijnej świadomości kresu tradycyjnej kultury szlacheckiej w świecie XIX wieku. Meandry recepcji dzieła Rzewuskiego wyraźnie dowodzą, że choć przez współczesnych pisarza gawędy były traktowane jako rodzaj rytuału upamiętniania i reintegrowania wspólnoty, to dla kolejnych pokoleń traciły czytelność, stając się już tylko „malowniczymi” opowieściami o sarmackiej przeszłości. Wspólnym mianownikiem analizowanych kwestii (performatywność gawędy, jej powinowactwa gatunkowe oraz oralny rodowód) staje się kategoria melancholii. Dzięki niej możliwe staje się wyświetlenie paradoksów związanych z postacią Rzewuskiego-Soplicy, jak również uchwycenie ambiwalentnego statusu romantycznej gawędy próbującej w piśmie oddać tożsamość oralnej gawędy szlacheckiej.
Słowa kluczowe: Romantyczna gawęda szlachecka, konserwatyzm, oralność, Henryk Rzewuski