Historia pisma

Inwazja „Tekstów”

„Teksty Drugie” są kontynuacją dwumiesięcznika „Teksty”, wspólnego przedsięwzięcia Instytutu Badań Literackich i Komitetu Nauk o Literaturze, wydawanego w latach 1972-1981, zawieszonego w stanie wojennym i nigdy już nie wznowionego. Kłopoty z cenzurą i politycznymi instytucjami Akademii będą towarzyszyć „Tekstom” przez cały okres działalności, o czym świadczy m.in. fakt, iż główny animator pisma, J. Sławiński dopiero od 3 nr 1981 został red. naczelnym. Periodyk od początku miał formułę autorską, wypracowaną w starciu osobowości i zainteresowań czterech pierwszych redaktorów: E. Balcerzana, J. Błońskiego, J. Sławińskiego i S. Treugutta (por. J. Sławiński, Historia «Tekstów» (krótki kurs). Odcinek pierwszy, „Teksty” 1981 nr 6).

„Teksty” charakteryzowała otwarta formuła myślenia strukturalistycznego – od początku zachowywały krytyczny dystans zarówno do obowiązującego języka badawczego jak i generalnej problematyki badawczej, czego wyrazem były (często ironiczne) glosy redaktorów na marginesach publikowanych artykułów. Taka postawa owocowała swoistym eklektyzmem metodologicznym – mimo dominacji podejścia strukturalistycznego pismo otwierało swoje łamy dla alternatywnych prądów myślowych (np. teoria recepcji, hermeneutyka, myśl Bachtina, Derridy) czy nowinek metodologicznych. „Teksty” „zalecały, by próbować wszystkiego, co się da, za niczym jednak zdecydowanie się nie opowiadając” (J. Sławiński, „Teksty Drugie”, 1990 nr 1, s.151).

Teksty II ?

„Teksty Drugie” nie są prostą kontynuacją zamkniętego pisma, gdyż powstawały w zupełnie innym momencie historycznym, odpowiadając na inne realia. Sama nazwa, odnosząca się do piśmiennictwa krytycznego, której pomysł przypisuje się Aleksandrze Okopień-Sławińskiej, świadczy jednocześnie o kontynuacji (Teksty), ale też o pewnej zmianie (Drugie). Podobne ambiwalencje można mnożyć: ze starego składu redakcji został tylko E. Balcerzan ale większość nowych redaktorów współpracowała już wcześniej z „Tekstami”; zmieniła się szata graficzna ale układ nawiązywał do starego pisma; numeracja zaczyna się od nr 1 ale na drugiej stronie okładki umieszczono notkę, iż pismo jest kontynuacją „Tekstów”; siedzibą redakcji był ten sam, słynny pokój 128 w IBL, miejsce spotkań teoretyków literatury, ale w nowej rzeczywistości on także miał zmienić swą specyfikę (por. J. Jarzębski Pokój 128, „Res Publica” 1990 nr 12). Należy zwrócić również uwagę na pewną zabawę z konwencją: numer pierwszy zarówno „Tekstów” jak i „Tekstów Drugich” zamyka tekst Andrzeja Dobosza w dziale Autobiografia.

W pierwszym numerze TD redaktorzy próbują stawić czoło legendzie „Tekstów” i wyraźnie ustawić nowe pismo w relacji do starego, zakładając ciągłość formy polegającej na prezentacji różnych punktów widzenia we współczesnej humanistyce. Pełna kontynuacja nie jest jednak możliwa z trzech przyczyn. Po pierwsze, przemiany polityczne i zmiana języka publicznego nieuchronnie muszą wpłynąć na zmianę formuły pisma, które dotąd zmuszone było posługiwać się – wedle słów Sławińskiego – „chytrymi zuchwalstwami, przewrotnościami, tematami zastępczymi i aluzyjnością” (ibid.). Ta formuła uległa wyczerpaniu. Po drugie, przemiany literatury wymagają nowego rozpoznania bieżącej sytuacji, stając się jednocześnie zaproszeniem do robienia porządku w kanonie literackim (J. Jarzębski, Apetyt na Przemianę, 1990 nr 3). Po trzecie wreszcie, zmienia się sytuacja w literaturoznawstwie i w całej humanistyce. Nie ma już jednego języka dyscypliny, która pogrąża się w chaosie metodologicznym (E. Balcerzan, Zmiana stanu, 1990 nr 2). Najdobitniej ujmuje to Sławiński: „Nie da się teraz – wzorem starych «Tekstów» – bawić w rozmontowywanie paradygmatów, kiedy problemem największym jest brak paradygmatu” (TD, 1990 nr 1, s. 152). Wobec bankructwa stylu myślenia opartego na prostych dychotomiach, niejednoznaczność i wewnętrzne zróżnicowanie zostaje uznane za istotę doświadczenia współczesności (R. Nycz, Jakoś inaczej, 1990 nr 1).

Programowa niejednoznaczność

W odpowiedzi na te rozpoznania redaktor naczelny prezentuje pośrednio program pisma: jest „jakoś inaczej – pisze we wstępie do pierwszego numeru – jedynie tyle da się powiedzieć tymczasem; nie ma bowiem żadnej wyraźnej zgody w kwestii natury samej odmienności” (1990 nr 1, s.2). Owa „tymczasowa” niezdolność jest w istocie stanem permanentnym, a programowa niejednoznaczność stanie się głównym rysem pisma, gdyż odzwierciedla przemiany w samej literaturze, literaturoznawstwie i naukach humanistycznych, odbijając niejako ich różnorodność. Programowa niejednoznaczność „Tekstów Drugich” przejawia się w braku dominującego paradygmatu czy języka metodologicznego pisma, oraz w próbach rozpoznania odmienności i przemian punktów widzenia różnych teorii i dziedzin wiedzy.
W pierwszych latach istnienia pisma redakcja próbowała odpowiedzieć na przemiany w kulturze i samej dyscyplinie, a zarazem dokonać swoistej inwentaryzacji tematów dotąd zaniedbanych jak literatura okresu PRL (1990 nr 1), literatura emigracyjna (1991 nr 1/2), polityka i literatura (1990 nr 4, 1991 nr 6) czy poststrukturalizm (1990 nr 2).

Dalsze dzieje „Tekstów Drugich”

Z czasem zmieniała się problematyka prezentowana na łamach pisma – już w 1994 (nr 1) A. Nasiłowska zwraca uwagę, że „coś się zmieniło” – sytuacja w kulturze uległa pewnej stabilizacji, a „Teksty Drugie”, po odrobieniu „zaległości”, stopniowo zaczęły się koncentrować na prezentacji bieżących dyskusji współczesnej humanistyki (np. problematyka podmiotowości, tożsamości, doświadczenia, zwrot ikoniczny, antropologia kulturowa), w których pismo bierze aktywny udział. Dwumiesięcznik w ciągu lat przechodził pewną ewolucję, która coraz wyraźniej oddalała go od tradycji „Tekstów”, ugruntowując samodzielną pozycję pisma. Pewnym symbolicznym wymiarem tego procesu jest przeniesienie redakcji do pokoju nr 1 w IBL (1998), oraz rewolucyjna zmiana szaty graficznej (1999). Sama formuła pisma nie przechodziła jednak większych zmian. Postulat niejednoznaczności, prezentowania różnych podejść badawczych, jest nadal głównym rysem pisma, czego najlepszym wyrazem jest jego forma – większość działów pojawia się w TD nieregularnie, a niektóre wyłącznie efemerycznie, w zależności od prezentowanej tematyki. A zatem to treść warunkuje formę samego pisma, nie na odwrót.

Specjalnością pisma są numery monograficzne poświęcone konkretnej problematyce. Nie są to zagadnienia wyłącznie z zakresu „teorii literatury, krytyki i interpretacji”, ale często poruszające bieżące problemy humanistyki. Numery monograficzne opisują dane zjawisko w szerszym kontekście, prezentując artykuły także z zakresu innych specjalności literaturoznawczych, językoznawstwa i innych dziedzin humanistycznych (antropologia, filozofia, historia sztuki…).
Programowa niejednoznaczność nie dotyczy wyłącznie tematyki i formy pisma, ale także autorów. W „Tekstach Drugich” na równych prawach publikują profesorowie, badacze niezależni, doktoranci, a nawet studenci. Pismo od początku było także płaszczyzną, na której spotykają się przedstawiciele różnych specjalizacji literaturoznawczych i innych dyscyplin, o czym najlepiej świadczy skład redakcji czy zespół stałych współpracowników.

Skład kolegium redakcyjnego od 1990

Redaktor naczelny: Ryszard Nycz
Zespół redakcyjny:  Edward Balcerzan (do 1993), Włodzimierz Bolecki (od 1992), Tomasz Burek (do 1996); Grzegorz Grochowski (od 2001); Jerzy Jarzębski; Dorota Krawczyńska (1999-2011); Zdzisław Łapiński; Joanna Łuczyńska (sekretarz redakcji 1991-1999); Maciej Maryl (od 2006); Adam Makowski (1997-1999); Barbara Smoleń (od 2005, od 2011 sekretarz redakcji); Anna Nasiłowska (sekretarz redakcji do 1991; zastępca red. nacz. od 1997); Marta Zielińska (od 1997).

Bibliografia

• Jerzy Jarzębski, Pokój 128 „Res Publica” 1990 nr 12.
• Dominik Lewiński, Zamknięcie w: Tegoż, Strukturalistyczna wyobraźnia metateoretyczna. O procesach paradygmatyzacji w polskiej nauce o literaturze po 1958 roku. Kraków: 2000. Nycz, Ryszard (1990) „Jakoś inaczej” Teksty Drugie 1990 nr 1.
• Sławiński, Janusz „Trzeba grać w nowej sztuce. Rozmowa z Januszem Sławińskim” „Teksty Drugie” 1990 nr 1.

Opracowania encyklopedyczne:

• Tadeusz Witkowski Teksty w: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa, 1999, t. II, s.221.
• Maria Bursztyn, Katarzyna Radzymińska, Literatura polska : słownik encyklopedyczny, Wrocław 2002, s. 455. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk 1948-2001. Książki i Czasopisma. Bibliografia. Red. Jadwiga Czachowska, Opr. Katarzyna Batora i Barbara Tyszkiewicz. Warszawa, 2002, s.7.
• Literatura polska : encyklopedia PWN : epoki literackie, prądy i kierunki, dzieła i twórcy, Warszawa, 2007, s. 724.
• Maciej Maryl „Teksty Drugie” w: Pisma kulturalne w Polsce po 1989 roku Leksykon, pod red.  Jacka Gałuszki, Grażyny Maroszczuk i Agnieszki Nęckiej. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 2010.