Trzy procesy – reforma rolna, migracje i program socrealizmu w kulturze, wyznaczyły początek Polski Ludowej, zarówno realny, jak sym boliczny. Jednak trudność ulokowania tych przemian w polu wyobrażenio wym nie jest tylko kwestią „prześnienia” (A. Leder), ale kwestią wymuszonego przebudzenia, właśnie, kwestią konieczności zmiany projektu autobiograficznego, aprobatą (wymuszaną na sobie) dla „stania się kimś innym”. Chodzi bowiem o doświadczenie, w którym plan rzeczywistości historycznej przekłada się bezpośrednio na indywidualną biografię – i to doświadczenie ma charakter graniczny. Chłop „nadzielony” i migrant „nasiedlony” uwłaszczał się, naby wał podmiotowość, ale jako – w pierwszym rzędzie – beneficjent, uczestnik i orędownik władzy lu dowej. Był „na swoim”, ale ta „własność prywatna” istniała poprzez nadrzędną strukturę państwa i aprobowanych w nim przemian historyczno-politycznych.
Słowa klucze: migracje, socrealizm, reforma rolna, „przebudzenie”, autoopis