Artykuły: Jerzy Kandziora

Szkic ukazuje nowe doświadczenia, jakie przyniosła bibliografom z zespołu Polskiej Bibliografii Literackiej podjęta w latach 90. rejestracja zawartości druków pozacenzuralnych z lat 1976-1989. Z perspektywy współautora tego projektu ukazana została ewolucja zjawiska drugiego obiegu od form samizdatowych do dojrzałego rynku wydawniczego. Przedstawiono czasopiśmiennicze i pokoleniowe style kontestacji systemu w sferze druków, proponując narzucającą się w tym świetle periodyzację zjawiska. Podjęta została także polemika z obecnym w refleksji literaturoznawczej obrazem niezależnego obiegu jako układu zamkniętego. Sformułowano postulat jego opisu zarówno jako obszaru literackich wartości i dzieł przekraczających granice między obiegami, jak i jako miejsca powstania nowych, pogranicznych form gatunkowych, naruszających granice tradycyjnej literackości.

Słowa kluczowe: polska bibliografia literacka, cenzura, samizdat, drugi obieg, wydawnictwa, gatunki literackie

Szkic, w którym autor komentuje własną książkę Poeta w labiryncie historii. Studia o pisarskich rolach Jerzego Ficowskiego. Definiuje w nim sytuację, gdy praca interpretatora, uznającego za niezbędne rozpoznawanie kontekstów historycznych analizowanego dzieła, społecznych interakcji towarzyszących uprawianym gatunkom, poruszanym tematom, może być mylnie postrzegana jako realizacja tradycyjnego gatunku biografii pisarza. Przedstawia udział archiwaliów w powstawaniu książki o Ficowskim, w odsłanianiu zarówno konceptów i figur pisarskich tego autora, jak i realnego ich wpływu na czytelników, zaświadczonego listami do pisarza.

Słowa kluczowe: Jerzy Ficowski, pisarskie role, biografia, Julian Tuwim, Papusza, piosenka, Bruno Schulz, opowieści rekwizytowe, opowieści skrzydlate, archiwum pisarza

Szkic rekonstruuje zawartą w eseistyce Stanisława Barańczaka z połowy lat 70. XX w. paraboliczną lekcję dzieł Dietricha Bonhoeffera i Ericha Fromma – świadectw obserwatorów niemieckiego nazizmu lat 30. i 40., która służy ukazaniu autorytarnej realności PRL-u i dylematów polskich środowisk opozycyjnych lat 60. i 70. Drugi wątek artykułu stanowi refleksja o przenikaniu figur myśli obu autorów do nowofalowej poezji Barańczaka, zwłaszcza elementów retoryki kaznodziejskiej Bonhoeffera do cyklu Sztuczne oddychanie (1974).

Artykuł prezentuje nurt pamfletowy działalności krytycznoliterackiej Stanisława Barańczaka na przykładzie trzech tekstów z lat 1967, 1975 i 1982. Formułuje tezę, że każdy z omawianych pamfletów przekracza wymiar doraźnego ataku personalnego i jest rezultatem szczególnej sytuacji pamfletowej. Pojawia się bowiem w momencie przełomowym dla literatury polskiej, inicjuje przesilenie dotychczasowych estetyk, przemianę postaw pisarskich i jest w istocie ingerencją o znaczeniu historycznoliterackim w zastaną konfigurację całej literatury. Atakując poezję Iłłakowiczówny (1967) Barańczak antycypuje pojawienie się nowofalowego programu poezji nieufnej i zaangażowanej, w pamflecie na Brylla (1975) formułuje, przez zaprzeczenie, etyczne podstawy nowego etosu literatury niezależnej lat 70., demaskując zaś pisarstwo krytyczne Sandauera (1982), wpisuje w poetykę moralitetu diagnozę postaw kolaboracyjnych wśród pisarzy w latach stanu wojennego w Polsce.

Szkic poświęcony jest cyklowi poetyckiemu Jerzego Ficowskiego o zagładzie Żydów pt. Odczytanie popiołów (1979) i ujmuje ten utwór jako jedną z narracji historycznych poety. Kluczem interpretacyjnym do dzieła czyni autor szkicu pojęcie „milczenia”, kilkakrotnie powracające w autokomentarzach Ficowskiego. Zawiera się w nim przeświadczenie o daremności poszukiwania słów zdolnych wprost i adekwatnie opisać Zagładę. Poetyckim odpowiednikiem „milczenia” stają się w cyklu, z jednej strony, posługiwanie cudzym słowem, cytatem, z drugiej zaś, operowanie słowem czy mitem „kalekim”, niepoprawnym. Opisana zostaje także grupa wierszy będących obrazami „arkadii zamordowanej”, wprowadzających w świat przedstawiony znaki zagłady jako „przejęzyczenia” i aluzje słowne, oraz strategia wirtualnego „ocalania”, poprzez zakłócanie linearności czasu i przestrzeni mocą wyobraźni poetyckiej.

Szkic poświęcony tomikowi poety z 1983 r., w którym relacja historyczna nie podporządkowuje sobie najcenniejszych pierwiastków dojrzałej poezji Ficowskiego, tylko zyskuje dzięki nim na wieloznaczności

O autobiografizmie i autotematyzmie wiersza Barańczaka