Artykuły: Marta Rakoczy

Artykuł poświęcony jest Poczcie – stworzonej dla najmłodszych przez Stefana i Franciszkę Themersonów opowieści o szybkim przekazywaniu wiadomości nie tylko jako o zwycięstwie nowych technologii, ale także jako o pracy na rzecz wzajemnego rozumienia i wymiany pozwalającej lepiej realizować ludzkie potrzeby, budować ponadlokalne wspólnoty interesów oraz więzi przekraczające ograniczenia fizycznie pokonywanej przestrzeni. Analizując Pocztę na tle dyskursów polskiego międzywojnia, ówczesnych ideologii natychmiastowości oraz dyskusji na temat poczty jako instytucji publicznej rozpiętej między napięciami dzielącymi ówczesne państwo a rynek, chciałabym pokazać potencjał zastosowanej w opowieści graficznej Franciszki Themerson metafory społeczeństwa jako sieci cyrkulującej komunikacji. A szerzej –chciałabym uchwycić potencjał intelektualny ówczesnej literatury dziecięcej, która na przekór adultystycznym wizjom książek dla najmłodszych, żywo i twórczo uczestniczyła w debatach nowoczesności, redefiniując wiele z właściwych im pytań, zagadnień i ustaleń.

Słowa klucze: poczta, sieć, modernizacja, Stefan i Franciszka Themersonowie, utopie komunikacyjne, technologie natychmiastowości

The article is devoted to the Post Office – a story created for the youngest by Stefan and Franciszka Themerson about the rapid transmission of messages not only as a victory of new technologies, but also as a work of mutual understanding and exchange that allows better realization of human needs and builds supra-local communities of interest transcending the limitations of physically traversed space. Analyzing the Post Office against the background of the discourses of the Polish interwar period, the ideologies of immediacy of the time and the discussion of the post office as a public institution stretched between the tensions dividing the state and the market of the time, I would like to show the potential of the metaphor of society as a network of circulating communication used in Franciszka Themerson’s graphic story. And more broadly, I would like to capture the intellectual potential of children’s literature of the time, which, in spite of the adultist visions of books for the youngest, participated vividly and creatively in the debates of modernity, redefining many of the questions, issues and understandings inherent in them.

Tekst poświęcony jest interpretacji pamiętnika napisanego w ramach konkursu JIWO przez młodą dziewczynę żydowską – Zofię Rosenberg. Używając narzędziami critical childhood studies, zwłaszcza koncepcji Spyrosa Spyrou (2018), analizuję zaproponowaną przez Rosenberg i inspirowaną pismami Janusza Korczaka/Henryka Goldszmita praktykę młodzieńczego pisania. Wykorzystując ramy problemowe konkursu Rosenberg polemizuje z jego inicjatorami. Jej autobiografia skierowana jest przeciwko modernizacyjnym narracjom na temat dzieciństwa oraz przeciwko kulturowej figurze młodości jako narzędzia nowoczesnej emancypacji. Jej opowieść o byciu dzieckiem dobrze pokazuje nie tylko międzywojenne polityki reprezentacji głosu młodzieży, ale także to, że badanie autobiografii konkursowych jako reprezentacji doświadczenia zbiorowego może być metodologiczną pułapką.

Słowa klucze: praktyki piśmienne, praktyki autobiograficzne, pamiętniki konkursowe, międzywojenna Polska, młodzież żydowska, narracje modernizacyjne, critical childhood studies

The text is devoted to the interpretation of a diary written as part of a YIWO competition by a young Jewish girl, Sophia Rosenberg. Using the tools of critical childhood studies, especially the concept of Spyros Spyrou (2018), I analyze the practice of youthful writing proposed by Rosenberg and inspired by the writings of Janusz Korczak/Henryk Goldszmit. Using the contest’s problematic framework, Rosenberg polemicizes with its initiators. Her autobiography is directed against modernizing narratives about childhood and against the cultural figure of youth as a tool of modern emancipation. Her story of being a child demonstrates well not only the interwar politics of representing the voice of youth, but also how the study of contest autobiographies as representations of collective experience can be a methodological trap.

Keywords: literacy practices, autobiographical practices, competition diaries, interwar Poland, jewish youth, modernization narratives, critical childhood studies

Recenzja książki Bożeny Wojnowskiej, Inna twarz Korczaka. Szkice o dwoistej tożsamości (i nie tylko), Kraków-Budapeszt-Syrakuzy 2023, ss. 396

Słowa klucze: Janusz Korczak, tożsamość, dialog, wielokulturowość

Beata Gromadzka, Themersonowie dzieciom, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2019.

Słowa kluczowe: word, image, childhood, modernisation, modernity, literacy, children’s literature, Franciszka and Stefan Themerson

In this article, I consider the pacifist and cosmopolitan intentions inscribed in the film Europe by Franciszka and Stefan Themerson, and especially in Anatol Stern’s poem that initiates it. I juxtapose Stern’s poem with another cosmopolitan and pacifist text, namely the geopolitical manifesto Paneuropa written by Richard Coudenhove-Kalergi. Showing the broad spectrum of pacifist and cosmopolitan attitudes of the European interwar period ‒ attitudes that are extremely important and necessary today ‒ I consider how they projected European identity, what cultural and technological changes they were associated with, what was understood by the concept of Europe, especially after the hecatombe of Great War? I try to answer the question: what pitfalls and weaknesses were inscribed in these projects? I also wonder why these projects were disconnected from the experience of Central and Eastern Europe which both artists represented, as well as from its invisible cosmopolitan practices?

Słowa kluczowe: Europa, Paneuropa, European identity, European interwar, avangarde, pacifism, cosmopolitism, Richard Coudenhove-Kalergi, Anatol Stern.

Tekst poświęcony jest rewizji definicji pisma jako symbolizmu językowego, związanego z „komunikowaniem” za pomocą słów i „wyrażaniem myśli”. W oparciu o zachodnie praktyki kaligraficzne dowodzę, że kulturowe znaczenie pisma opiera się także na jego aspektach cielesnych, materialnych i wizualnych, których znaczenie pozostaje często niewyrażone, decydując jednocześnie o specyfice kulturowego funkcjonowania piśmienności.

Artykuł dotyczy związków zachodniej edukacji szkolnej oraz piśmienności badanych w perspektywie antropologicznej, uwzględniającej kulturowe zaplecze mediów oraz instytucji odpowiedzialnych za ich społeczną dystrybucję. Pierwsza jego część przedstawia pożytki z badań nad pismem dla antropologii edukacji oraz znaczenie tej ostatniej dla antropologii kultury. Druga odpowiada na pytania: co badania szkoły wnoszą do analizy praktyk piśmiennych oraz w jaki sposób należy badać te ostatnie. Wychodząc od rozpoznań New Literacy Studies i antropologii edukacji, autorka opowiada się za tezą redefiniującą dotychczasowe ujęcia piśmienności. Teza ta mówi, że pismo jest technologią ciała, a nie jedynie technologią intelektu, zaś zbadanie cielesnego wymiaru pisma wymaga nie tylko uwzględnienia technik ciała wymuszanych przez określoną materialność zapisu (to na czym i czym się pisze), ale przede wszystkim technik narzucanych przez określony kontekst instytucjonalny, związany w przypadku szkoły – z dyscyplinującym, zbiorowym, symultanicznym, podporządkowanym strukturom autorytetu czytaniem i pisaniem.