Tekst dotyczy różnych poziomów rozumienia performatywnej funkcji pisania. Zaproponowane przez J. L. Austina rozumienie funkcji performatywnej języka jest konkretne i zwraca uwagę na akty prawne. W szerszym rozumieniu działaniem jest także tworzenie faktów medialnych, a nawet używanie określonego alfabetu. Autorka odnosi się do początków literatury polskiej, koreańskiej i bułgarskiej.

Tekst przedstawia analizę i interpretację twórczości Jadwigi Sawickiej przez pryzmat praktyk piśmiennych, w perspektywie medialnej i w odniesieniu do kategorii improwizacji Tima Ingolda. Autorka dowodzi, że dla pełnego zrozumienia prac plastycznych artystki konieczne jest uwzględnienie nie tylko wizualnego wymiaru dzieł, lecz także procesów i procedur, które do ich powstania doprowadziły, ponieważ są one czynnikiem znaczeniotwórczym, podobnie jak funkcje kulturowe praktyk piśmiennych, do których Sawicka się odwołuje. Pozwala to spojrzeć na prace artystki jako odgrywanie i problematyzowanie automatyzmów procesów społecznych, jego głównych mechanizmów i zasad, które zawiera w sobie już mikrostruktura procesu upiśmienniania.

Niniejszy artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie, jaką rolę w Towarzystwie Filomatów odgrywał zapis prawa, proces jego stanowienia oraz wyznaczane przez nie normy rządzące komunikacją wewnątrz grupy. Przedstawiona analiza przeprowadzona w oparciu o korespondencję, kolejne wersje ustaw, protokoły itp., wskazuje, że w przypadku wileńskich studentów formalizacja zachowań konstytuująca tajny związek realizowała się przede wszystkim poprzez regulację praktyk piśmiennych, a samo stanowienie prawa było procesem zmierzającym do stworzenia biurokratycznego systemu dyscyplinującego zapewniającego wpływy założycielom. Przedstawiony szkic śledzi ambiwalencje wynikające ze sprzeczności między deklarowanymi wartościami a przyjętymi regułami komunikacyjnymi oraz stawia pytanie o stopień ich internalizacji przez członków Towarzystwa.

Artykuł stanowi omówienie dziewiętnastowiecznych ksiąg z podpisami osób zwiedzających pierwsze polskie muzeum, Świątynię Sybilli w Puławach. Wpisy są interpretowane w perspektywie antropologii praktyk piśmiennych. Wybrane problemy to: rekontekstualizacja wpisów, materialność i funkcjonalność tomów z autografami, strategie wizualności puławskich ksiąg i związana z tym performatyczność, a także piśmienne taktyki zwiedzających, zogniskowane wokół pamięci i tożsamości narodowej.

Dzienniczek s. Faustyny Kowalskiej, mistyczki i świętej Kościoła katolickiego, to jedna z częściej tłumaczonych z polskiego książek, a zarazem tekst, którego badaniem i naukowym opracowaniem zajmowali się dotąd jedyni specjaliści watykańscy. Piotr Kubkowski w swoim artykule proponuje odczytanie Dzienniczka nie tyle jako „tekstu”, ile jako świadectwa kilku warstw performansów twórczych, redakcyjnych, wydawniczych. Rękopis poddany mniej lub bardziej uporządkowanym przeróbkom, pracom korektorskim, opatrzony aparatem krytycznym: wstępami, posłowiami, kalendariami czy przypisami, staje się książką, emancypując się niejako wobec postaci, jaką nadała mu autorka. Zarazem same oparte na doświadczeniu mistycznym akty tworzenia zapisów z czasem ewoluują od „mocowania się” z medium ku wyrafinowanym formom pisarskim i stanowią w proponowanej tu interpretacji szereg „wydarzeń” rękopiśmiennych.

Tekst poświęcony jest rewizji definicji pisma jako symbolizmu językowego, związanego z „komunikowaniem” za pomocą słów i „wyrażaniem myśli”. W oparciu o zachodnie praktyki kaligraficzne dowodzę, że kulturowe znaczenie pisma opiera się także na jego aspektach cielesnych, materialnych i wizualnych, których znaczenie pozostaje często niewyrażone, decydując jednocześnie o specyfice kulturowego funkcjonowania piśmienności.

Artykuł przedstawia antropologiczną interpretację praktyk pisania wśród Indian E’ñepá z Amazonii wenezuelskiej. Składa się z czterech części. W pierwszej opisuję etnografię praktyk piśmienniczych wśród grupy regionalnej tego ludu. W drugiej streszczam podejścia badawcze związane z pismem wśród Indian Amazonii. W trzeciej przybliżam kwestię terminów indiańskich używanych do określania pisania. W czwartej prezentuję obraz pisania jako praktyki służącej do komunikowania się z innymi rodzajami bytów.

Tekst jest próbą ujęcia dziewiętnastowiecznej piśmienności jako fenomenu kulturowego, związanego z innymi praktykami takimi jak rysunki, zapis nutowy i matematyczny itd. Polem odwołań są tutaj relacje z epoki – opisy lekcji nauki pisania, ówczesne metodyki i podręczniki, rękopisy literackie i teksty, których interpretację rozszerzyć może właśnie umieszczenie ich w kontekście praktyk grafemicznych.

Artykuł jest próbą porównania praktyk piśmiennych uprawianych przez wczesnośredniowiecznych skrybów w Europie i przez kaligrafów wschodnioazjatyckich, analiza tych praktyk prowadzona jest w oparciu o zasady psychodynamiki pisma ręcznego w jego odmianie alfabetycznej i ideograficznej, a same te zasady autor próbuje wyinterpretować ze źródeł zawierających informacje na temat stanów psychofizjologicznych związanych z omawianymi praktykami piśmiennymi.

Przedmiotem artykułu jest miejsce praktyk piśmiennych i twórczości słownej na mapie czeskiej kultury undergroundowej. Autorka bada sposoby wykorzystywania pisma i słowa pisanego przez undergroundowych artystów, napięcie między pismem a opierającą się w dużej mierze na żywiole słowa mówionego kulturą alternatywną oraz sytuacje, w których akt pisania stawał się swoistym performansem. Tekst poświęcony jest różnym przejawom undergroundowej kultury: muzyce, poezji, sztukom plastycznym i wydawnictwom samizdatowym.

Tekst jest przekładem rozdziału najnowszej książki Berela Langa Primo Levi: The Matter of a Life, wydanej w 2013 roku przez Wydawnictwo Yale. Primo Levi (1919-1987) był chemikiem i pisarzem włoskim pochodzenia żydowskiego, najbardziej znanym z autobiograficznych utworów opisujących przeżycia z pobytu w obozie Auschwitz-Birkenau. Jego najbardziej znane książki Czy to jest człowiek (1958, wyd. pol. 1978, 1996, 2008) i Pogrążeni i ocaleni (1986, wyd. pol. 2007) stanowią filozoficzne rozważania nad zachowaniami i reakcjami człowieka w sytuacji granicznej. Przetłumaczony fragment książki Langa (The Jewish Question) to rozdział poświęcony rozważaniom nad poczuciem tożsamości Primo Leviego i wpływie przeżyć obozowych na jego rozumienie żydowskości.

Biorąc za punkt wyjścia „Deklarację na rzecz Etyki Globalnej”, przyjętą przez Parlament Religii Świata w r. 1993 i, „Kartę Ziemi” (Unesco 2000), artykuł niniejszy rozwija zawartą w tych dokumentach myśl, że w epoce rosnącej globalizacji świat potrzebuje „karty etyki globalnej”. Jednocześnie artykuł podejmuje tezę Dalajlamy, że „karta etyki globalnej” musi być przekładalna na wszystkie języki świata. Artykuł pokazuje, że cel ten może być osiągnięty, jeśli normy etyki globalnej będą formułowane w Języku Minimalnym, opartym na uniwersalnym „alfabecie myśli ludzkich”, który to alfabet wyłonił się z wieloletnich badań empirycznych nad wieloma językami świata. Autorka prezentuje proponowaną przez siebie „kartę etyki globalnej” w dwóch wersjach, polskiej i angielskiej, proponując ją jako platformę dla globalnego dialogu o normach etycznych ważnych dla całej ludzkości.

Na podstawie opowiadania Ludwika Heringa Meta artykuł analizuje język, jakim w okupowanej Warszawie mówiono o eksterminacji Żydów.

Artykuł rozważa kwestie sensu życia, losu i samopoznania człowieka. Na przykładzie tekstów Gombrowicza i Nietzschego zarysowane zostają dwie odmienne postawy myślowe, odpowiednio określone jako bełkot chaosu i amor fati. Konkluzja mówi o wzajemnym uzupełnianiu się obu koncepcji.

Artykuł stanowi próbę interpretacji wiersza Tadeusza Różewicza Róża (z tomu Poezje zebrane z 1971 r.) w kontekście Ołtarza z Isenheim Matthiasa Grünewalda. Retabulum podlega w wierszu Różewicza podwójnej lekturze. Z jednej strony, jako charakterystyczne dzieło sztuki niemieckiej, interpretowane jest właśnie w szeroko rozumianym niemieckim kontekście. Z drugiej strony, powracanie przez Różewicza w tym wierszu do ważnego dlań „wątku niemieckiego” nie udaremnia egzystencjalnie istotnego spotkania ze średniowiecznym arcydziełem. W rezultacie stwierdzić można, że wierszu współistnieją i ścierają się ze sobą dwa sposoby rozumienia relacji odbiorcy do dzieła sztuki: pierwszy z nich zakłada kluczową dla interpretacji rangę doświadczeń odbiorczych, drugi zaś głosi ponadczasowość i prymarność estetycznego doznania, będącego tejże interpretacji podstawą.

Artykuł omawia kwestię literackości Nikiform Edwarda Redlińskiego, utworu literackiego złożonego z autentycznych teksów użytkowych obywateli PRL. Autor określił swój eksperyment jako zbiór literackich ready-mades. Książka spotkała się z brakiem zrozumienia ze strony krytyków, zapewne dlatego, że ocenili ją wedle tradycyjnych kryteriów opisu dzieła literackiego. Tymczasem Nikiformy wymagają innej interpretacji; dostrzeżenia literackości nie w obrębie pojedynczych tekstów, lecz na ich styku, między nimi, w pomyśle na ich kompozycję. Zawarte w zbiorze formy użytkowe prowokują do pytań o granice, rolę, budulec, postać literackości, pełnią więc funkcję metaliteracką. Książka wpisuje się w tendencję do upowszechniania zjawisk nieliterackich we współczesnej literaturze polskiej.

Tim Ingold, koncentrując się na materialnych i cielesnych aspektach pisania i rysowania oraz posiłkując się szerokim kontekstem zjawisk: od dalekowschodniej kaligrafii, grafizmu Aborygenów, po zachodnią technologię druku oraz rytownictwa, zadaje pytanie o różnice między rysunkiem i pismem, podejmując jednocześnie polemikę z klasyczną teorią piśmienności. Wbrew jej ustaleniom twierdzi, że czynności rysowania i pisania nie są całkowicie odmienne; obie można traktować jako rodzaj sztuki, zaś pismo nie może być charakteryzowane poprzez kategorie technologii, linearności i notacji.

Artykuł oparty jest na badaniach źródłowych prowadzonych w Archiwum Akt Nowych w Warszawie, w zespole Ministerstwa Kultury i Sztuki. Autorka odnalazła i opisała nieznane materiały: ankietę personalną i list napisany przez Juliana Kawalca, z dołączonymi doń interesującymi pod względem artystycznym juweniliami poetyckimi pisarza, cyklem Czary i praca. Na podstawie znalezisk postawiła wniosek, iż na początku drogi twórczej Kawalec wybierał jako drogę ekspresji zarówno prozę, jak i poezję.

Artykuł omawia wybrane zagadnienia z obszaru interdyscyplinarnych powiązań i oddziaływań muzyki, sztuk wizualnych i literatury. Rzecz dotyczy głównie doświadczeń awangardy początku i drugiej połowy minionego stulecia. Pojawia się też problem synestezji i telepatii.

Artykuł jest poświęcony zmarłemu w 2013 roku prof. dr. hab. Marianowi Maciejewskiemu, wybitnemu badaczowi literatury polskiej okresu romantyzmu, autorowi przełomowych prac dotyczących genologii epoki (gawęda, powieść poetycka), gruntownych rozpraw na temat twórczości lirycznej najwybitniejszych poetów pierwszej połowy XIX wieku (Malczewski, Słowacki, Mickiewicz), książki poświęconej lozańskiej twórczości autora Dziadów. Poza genologią ważne było w tych pracach widzenie dokonań polskich romantyków na tle ewolucji sztuki słowa. Marian Maciejewski jest również autorem projektu krytyki kerygmatycznej, dla wielu kontrowersyjnej. Szkic jest sumarycznym przedstawieniem dorobku Uczonego, próbą oceny najważniejszych jego dokonań na tle polskiej nauki o literaturze i pośrednio proponowaną refleksją nad perspektywą rozwoju polskich badań literaturoznawczych.

.

.

Recenzja: Włodzimierz Bolecki, Modalności modernizmu. Studia, analizy, interpretacje, Wydawnictwo IBL, Fundacja Akademia Humanistyczna, Warszawa 2012.

Recenzja: Edward Balcerzan, Literackość. Modele, gradacje, eksperymenty, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2013, seria Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej.

Recenzja: Joanna Jeziorska-Haładyj, Tekstowe wykładniki fikcji na przykładzie reportażu i powieści autobiograficznej, Wydawnictwo IBL, Warszawa 2012.

Recenzja: Ewa Domańska, Historia egzystencjalna, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2012

recenzja: Literatura polska wobec Zagłady (1939-1968), pod red. S. Buryły, D. Krawczyńskiej i J. Leociaka, Fundacja Akademia Humanistyczna, Wydawnictwo IBL PAN, 2012.