Artykuł jest poświęcony problemowi obiektu dźwiękowego, rozpatrywanego z perspektywy psychoanalizy. Wyrosła na niej teoria krytyczna pozwala zobaczyć rozmaite formy obiektowości dźwiękowej: od obiektu kateksji, przez formację symptomalną i organiczną, po obiekt-afekt. Drugi wymiar artykułu to dialektyka litery i dźwięku. Tekst wieńczy próba strukturyzacji pola dźwięku jako wyrazu jednoznaczności.
Słowa klucze: obiekt – dźwięk – symptom – lęk – organ – litera – relacja z obiektem – topologia
Artykuł wspomnieniowy poświęcony Jerzemu Jarzębskiego
Słowa klucze: Jerzy Jarzębski, wspomnienie, polonistyka
W artykule podjęto próbę systemowego spojrzenia na poezję Wisławy Szymborskiej z perspektywy postlirycznego wiersza traktowanego jako teoriopoznawczy obiekt. Podstawowym punktem odniesienia jest praktyka poetycka, zmierzająca od zasady korelacji do reguł realistycznej ontologii i wirtualności. Pytania, jakie stawia Szymborska, nie podlegają rachunkowi egzystencjalnemu, lecz analizie możliwości i konieczności naturalnych, oraz tego, dlaczego, w jaki sposób i do jakiego stopnia można pomyśleć świat, a dalej: wiersz-świat.
Słowa klucze: ontologia – realizm – wirtualność – życie – obiekt – zwierzęcość – ślad – przemoc
W artykule zostały zestawione trzy paradygmaty myślenia o teraźniejszości jako formie aktualności. Pierwszy, dialektyczny, w którym na plan pierwszy wysuwa się problem wyobcowania jako formy życia w świecie konfliktów i antagonizmów społecznych i politycznych. Drugi, psychoanalityczny, w którym kategorie symptomy i sceny pierwotnej zostają potraktowane jako składowe metapojęcia psychoanalitycznego, czyli obiektu. Trzeci, wielościowy i wirtualny, w którym formy życia traktowane są na sposób materialny, jako składowe procesów rozpadu i krystalizowania się kultury.
Słowa klucze: geologia, dialektyka, wyobcowanie, epika, obiekt, symptom, molekuła
Artykuł jest próbą umiejscowienia psychoanalizy na mapie współczesnych dyskursów krytycznych, praktyk politycznego zaangażowania i refleksji nad ideologią. Punkt wyjścia stanowi namysł nad podstawowymi pojęciami w projekcie Freuda. Naczelnym problemem, wokół którego autor buduje swój dyskurs, jest kategoria pragnienia, traktowana jako rodzaj psychoanalitycznego hiperobiektu
Słowa kluczowe: psychoanaliza, teoria krytyczna, krytyka ideologii, pragnienie, uznanie, dialektyka, krytyka-klinika
Artykuł jest wprowadzaniem do problemu transfikcji, a więc takich sposobów organizacji dyskursu pojęciowego i literackiego (resp. artystycznego), który opiera się współczesny paradygmat myślenia o przyszłości. Transfikcje należy pojmować w porządku dialektycznym (jako wyraz sprzeczności między różnymi formami czasowości), generycznym (jako sposoby tworzenia owych temporalności), epistemologicznym (jako perspektywę badania rzeczywistości) oraz estetycznym (jako zmianę w świecie fenomenalnym, sensualnym i sensorycznym). Wszystkie te modalności stanowią sposób n poszerzenie pola transcendentalnego, a więc sposobów legitymizacji wiedzy o człowieku. W szkicu pojawiają się dwa rodzaje transfikcji: modernistyczna, polegająca na konstruowaniu czasu jako formy ontologicznej (V. Woolf), oraz scjentyficznej spekulacji (S. Lem).
Słowa kluczowe: transfikcja, przyszłość, czas
Artykuł jest próbą krytycznego opisania zjawiska kruchości w szerokim planie kulturowym, historycznym, politycznymi i estetycznym. Autor porusza tu kwestie: efemeryczności pojęć we współczesnej humanistyce, naukach eksperymentalnych i społecznych, prekarności jako stanu społecznego, ekonomicznego, klasowego, kruchości jako warunku zawiązywania się współczesnych wspólnot, kryzysu historii narracyjnej, dyskursywnego uprawomocnienia nauk oraz – co być może najważniejsze – cielesnej wrażliwości i egzystencjalnej podatności na zranienie.
Słowa kluczowe: prekarność, kruchość, efemeryczność, kryzys narracji, sytuacjonizm, polityczność
W artykule została przedstawiona genealogia poezji w czasie postlirycznym. Wychodząc od idealistycznych źródeł poezji jako wiedzy i władzy sądzenia, autor skupia się na dwóch modelach wiersza nowoczesnego: kontemplacyjnego i spekulatywnego. W pierwszej części szkicu analiza poezji Friedricha Hölderlina pokazuje siłę i ograniczenia poezji jako dyskursu „innej wiedzy”, w drugiej – zostały pokazane ograniczenia dekonstrukcyjnego sposobu lektury. Centralnym problemem tekstu staje się ostatecznie problem osobliwości i przygodności nowoczesnego wiersza.
Słowa kluczowe: spekulacja, kontemplacja, osobliwość, przygodność, epistemologia wiersza
Tekst dzieli się na dwie części. W pierwszej ustanowiono ogólną ramę dla rozumienia współczesnego kryzysu. Podstawowa teza głosi, że nie sposób dziś oddzielić problemu uprawomocnienia nauk humanistycznych od porządku nauk pozytywnych oraz problematyki epistemologicznej nauk pozytywnych, aplikacyjnych oraz modelowych (jak matematyka). Problem, jaki stoi przed humanistyką jest zatem nie tyle legitymizacja statusu własnej wiedzy, lecz to, w jaki sposób odnosi się do kwestii form życia. Druga teza głosi, że teoriopoznawczą kategorią, generującą pojęcia, pozostaje nowocześnie rozumiana wyobraźnia. Na drugą część artykułu składa się wprowadzenie koncepcji „implozji czasu” jako katastroficznego obrazu-myśli, oraz analiza Melancholii Larsa von Triera.
Słowa kluczowe: katastrofa – wyobraźnia – obraz-myśli – kino-apokalipsa – implozja – temporalność – melancholia – depresja – klinika – osobliwość
Artykuł jest próbą nakreślenia podstawowych wątków dzisiejszej sytuacji humanistyki wobec wyzwań, jakie stają przed człowiekiem jako gatunkiem dążącym do destrukcji świata. Główną teza szkicu jest następująca: nauki o człowieku muszą przeformułować swoje sposoby uprawomocnienia i tworzenia wiedz oraz procedur prawdy. W artykule autor stara się pokazać zasadnicze elementy kryzysu biologicznego, technologicznego, środowiskowego i klimatycznego w kontekście kryzysu dyskursywnego i politycznego, który przejawia się w odrodzeniu wyobraźni apokaliptycznej.
Słowa kluczowe: wyobraźnia apokaliptyczna – zagłada gatunków – śmierć biologiczna – polityka natury – kontrakt naturalny – wojny klimatyczne – kryzys klimatyczny – biosfera
Artykuł stanowi analizę pisarstwa Edwarda W. Saida, które w połączeniu z fotografiami Jeana Mohra tworzy hybrydyczną i fragmentaryczną całość, którą można uznać za filozoficzny esej non-fiction. W książce Palestyńczycy. Za ostatnim niebem, poświęconej niezwykle trudnej politycznie, społecznie, symboliczni i egzystencjalnie ludu palestyńskiego, jego uchodźctwa oraz krzywdy wygnania nieustannie padają pytanie o relację prawdy jako referencji do prawdy jako hegemonicznego znaczenia kulturowego i politycznego, o miejsce tych, którzy zostali pozbawieni własnego terytorium, wreszcie: o cierpienie i granice jego ekspresji oraz ekspresji w „imię i pod nieobecność” podmiotów tego bólu. Naczelne pytanie dotyczy tego, czy niefikcyjne i hybrydyczne dzieła, rodzaj pisania i reprezentacji w toku mogą stać się skutecznym narzędziem interwencji politycznej i teoriopoznawczej.
Słowa kluczowe: Palestyna – referencja – hegemonia – uchodźcy – wypędzenie – terytorium – polityczność – praktyczna teoria
Artykuł jest próbą wprowadzenia narzędzi analitycznych do opisu zjawiska współczesnego maranizmu odrębnych od tych, które opierają się na dialektyce sekularyzacji czy szerzej: odczarowania i determinizmu późnonowczesnego postsekularyzmu. Autor, wychodząc od zasadniczej krytyki pojęcia tożsamości jako doksy nauk humanistycznych i wykorzystując materializm tkwiący w psychoanalizie oraz współczesnym spinozyzmie, stara się pokazać, w jaki sposób maran z figury religijnej identyfikacji lub jej braku przeobraża się we współczesny heteronomiczny „podmiot mniejszościowy”, który nieustannie szuka miejsca i czasu dla właściwej sobie ekspresji.
Słowa kluczowe: nowoczesność – tożsamość – maranizm – sekret – mniejszościowość – wspólnota – immanencja
Tekst jest zarysem jednego z głównych paradygmatów nowoczesnej myśli, która domaga się tyleż kontynuacji, co rewizji i aktualizacji. Myślą tą jest dialektyka łącznie myślanych pojęć i praktyki (teorii praktycznej), a więc już nie w tradycji idealistycznej filozofii praktycznej, lecz w trybie materialistycznie rozumianej podmiotowości i historii. Dialektyka ta zakłada sprzeczność jako nieredukowalny prawdziwościowy element „świata odczarowanego” oraz „świata ekstazy komunikacji”, logiczny składnik refleksji, a także egzystencjalny ruch „zniesienia”, a więc wykroczenia poza zastane antynomie. Kluczowa kategoria wyobraźni jako krytyki (wywiedziona z Kantowskiej koncepcji „wyobraźni transcendentalnej”) pozwala potraktować zasadę nowoczesności antytetycznej jako dynamikę otwarcia i zaangażowania, której swego rodzaju skrótowym podsumowaniem jest utopia teraźniejszości. Dialektyczna wyobraźnia umożliwia również krytykę reguł uprawomocnienia dyskursów, które opierają się na prostej negacji języków antytetycznych (vide: Bruno Latour). Zarazem jednak w szkicu zostają poddane krytyce projekty oparte na fetyszu sprzeczności (dekonstrukcja Derridy jako aporetyka). Punkt dojścia stanowi nie tyle diagnoza „stanu wiedzy” w naukach o człowieku, ile propozycja wyobraźni epistemologicznej, dającej szansę nie tylko na pomyślenie wolności, ale jej doświadczenie.
Słowa kluczowe: wyobraźnia, sprzeczność, aporia, dialektyka, utopia, teraźniejszość
Artykuł jest częścią większego projektu poświęconego problemowi anachronizmu w nowoczesnych i współczesnych naukach o człowieku. Wychodząc z założenia o istnieniu „innej nauki”, autor stara się wypracować oryginalną koncepcję teorii krytycznej, która opierałaby się nie tyle na generalnych założeniach stanowiących podstawę analizy teoretycznej i praktyk kulturowych, ile na swoistej koncepcji czasu oraz poznawczej relacji podmiotu do obiektu epistemologicznego. Najdoskonalszym przykładem tego typu analizy są pisma Theodora W. Adorna, a zwłaszcza jego analizy estetyczne oraz konstelacja mikrologicznych analiz w Minimach moraliach.
Słowa kluczowe: teoria krytyczna, epistemologia, „inna nauka”, anachronizm
Jakub Momro
UJ
Echo i medium
Tekst jest próbą nakreślenia widmontologii, wykraczającej poza paradygmat wizualności i opierający się na modelu dźwiękowym (akustycznym, muzycznym czy mówiąc najszerzej: obejmującym całą fonosferę). Punktem wyjścia jest nakreślenie koncepcji „obrazu akustycznego”, wyrastającej z lektury Pierre’a Bouleza i Jeana-Luca Nancy’ego, którzy wiążą ze sobą percepcję, wyobraźnię i poznanie i odnoszą je do niemimetycznego obrazu dźwiękowego. W pozostałych częściach autor przedstawia dwa sposobu ujmowania dźwięku w nowoczesności: dialektyczny (G.W.F. Hegel) oraz zdarzeniowy (G. Deleuze). W obu przypadkach widmo dźwiękowe, wprost lub pośrednio problematyzowane, okazuje się jedną z najistotniejszych kategorii opisujących doświadczenia nowoczesnego podmiotu.
Słowa kluczowe: obraz akustyczny – widmontologia – percepcja-wyobraźnia – zdarzenie
Tekst jest wprowadzeniem do zjawisk związanych z kulturowymi aspektami słuchania i słyszenia, głosu oraz – ogólnie – nowoczesnej i współczesnej sonosfery. Autor stara się pokazać alternatywny do wizualnego paradygmat poznawczy oparty na głosie i dźwiękach, a także uwypuklić te wątki we współczesnej myśli teoretycznej, których autorzy wybierają za centralny punkt swojej refleksji „sferę akustyczną” ludzkiego doświadczenia.
Artykuł jest próbą analizy filozofii Ludwiga Wittgensteina z perspektywy afektu szaleństwa. Autor pokazuje, w jaki sposób filozofia języka staje przestrzenią namysłu nad granicami poznania świata i możliwości artykulacji doświadczenia rzeczywistości. Interpretując figury obłędu, autor sięga do nowoczesnych tekstów literackich (Samuel Beckett, Thomas Bernhard) po to, by pokazać złożoną relację między językiem, statusem pojęć i pozycją afektu w dyskursie nowoczesnym. Główną tezą artykułu jest podstawowa sprzeczność nowoczesności rozumianej jako przestrzeń poznania i języka. Z jednej strony mamy do czynienia z obłędem wynikającym z radykalnej niemożliwości epistemologicznej, z drugiej – z doświadczeniem radykalnej niewyrażalności i milczenia, które wiąże się z afektem.
Artykuł jest próbą pokazania dialektyki dwóch paradygmatów nowoczesnego traktowania realizmu. Z jednej strony w dyskursach nowoczesnych – zarówno filozoficzno-teoretycznych, jak i literackich – wyraźnie widoczna jest kwestia apokalipsy rozumianej zarówno jako uniwersalna katastrofa świata możliwego do przedstawienia w języku, jak i objawienie problematycznych ontologicznie i poznawczo relacji między subiektywnością, światem a dyskursem. Z drugiej – języki nowoczesności są wyrazem modernistycznych problemów z uprawomocnieniem statusu przedmiotów, obiektów i rzeczy, które podlegają dyskursom wirtualności. W tekście poddano analizie zarówno kluczowe teksty filozoficzne (Derrida, Deleuze, Baudrillard), jak i znaczące utwory literackie (Krasznahorkai, Robbe-Grillet)
Recenzja. Michał Warchala Autentyczność i nowoczesność: idea autentyczności od Rousseau do Freuda, Kraków 2006