Artykuły: Wojciech Śmieja

Artykuł stanowi próbę odświeżenia lektury powieści Mateusz Bigda Juliusza Kadena–Bandrowskiego. Autor stara się ukazać zakorzenienie zamysłu powieściowego w kategoriach wywiedzionych z historiozofii Hegla, ze szczególnym uwzględnieniem dialektyki pana i niewolnika, która w powieści determinuje nie tylko sens opisywanych przemian społecznych, ale także psychologiczny wymiar relacji między głównymi bohaterami (Mateusz Bigda – Władysław Deptuła). Znajduje ona swoje przedłużenie w kontynuacji powieściowych perypetii (częściowo zachowany Jedwabny węzeł), gdzie dokonuje się kolejne przesunięcie „dialektyczności” w obszar relacji erotycznych (Mateusz Bigda – inżynierowa Kostryniowa).

Słowa kluczowe: dialektyka, powieść polityczna, męskość, homospołeczność, masochizm

Ostatnia powieść Emila Zegadłowicza, Martwe morze, nie cieszy się tak wielką popularnością jak wcześniejsze Zmory czy Motory. Słabo rozpoznana krytycznie i uznawana za niezbyt udaną stawia jednakże przed czytelnikiem ważkie kwestie estetyczne i ideowe. W swojej propozycji lektury Martwego morza Śmieja skupia się na motywacjach i pragnieniach głównego bohatera i narratora, Jana w Oleju Zydla. Klasowo, politycznie nieokreślony, psychicznie i społecznie nieuformowany narrator powieści pozostaje również nieokreślony i nieuformowany seksualnie, gdyż pragnienie w Martwym morzu obsadza nie tyle płeć (własną bądź przeciwną) partnera/ki, ile rewolucyjne nastawienia tegoż wobec świata. Zasada rewolucyjnego pragnienia kieruje Zydla najpierw ku przyjacielowi z lat młodości, Rudolfowi Istinksowi, a gdy okazuje się ono złudną projekcją, odnajduje je u sublokatorki, młodej nauczycielki Stefanii. Dzięki niej bohater może dookreślić własną rewolucyjną formację polityczna i „znormalizować” formację erotyczną. Stosując kategorie wypracowane przez m.in. Eve Kosofsky-Sedgwick (np. „pragnienie homospołeczne”) i Susan Sontag („fascynujący faszyzm”), Śmieja wskazuje na motywacje Zegadłowicza stojące za uformowaniem świata powieściowego, w którym rewolucyjnej erotyzacji sfery politycznej nie da się oddzielić od polityzacji sfery erotycznej.

Słowa kluczowe: faszyzm, męskość, rewolucja, homospołeczność

Recenzja: Steve Garlick, The Nature of Masculinity. Critical Theory, New Materialisms and Technologies of Emobodiment, Vancouver-Toronto 2016, ss. 228.

Słowa kluczowe: męskość, teoria krytyczna, biopolityka, afekt, Szkoła Frankfurcka, teoria złożoności

Tekst jest recenzją biografii Jerzego Andrzejewskiego pióra Anny Synoradzkiej-Demadre. Autor analizuje związek między tekstem biograficznym a autobiograficznymi próbami pisarza. Wskazuje, że wyrażona przez biografkę otwartość formy (biografia jako „przyczynek”) koresponduje z pisarską predylekcją do form otwartych, szkicowych, brulionowych. Sproblematyzowana zostaje kategoria „prywatności”, którą posługuje się badaczka. W recenzji autor sugeruje, że poznawczy pożytek przyniosłoby unieważnienie kategorii „prywatne”/”publiczne” i uwzględnienie w ich miejsce w projekcie biograficznym psychoanalitycznej kategorii „ekstymności”.

Słowa kluczowe: biografia, homoseksualność, ekstymność, autobiografia, queer

Recenzja: Maciej Duda, Dogmat płci. Polska wojna z gender, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2016, ss. 628.

Słowa kluczowe: gender, seksualność, dyskurs, kościół

rec. Marian Bielecki, Kłopoty z innością, Universitas, Kraków 2012

Artykuł omawia problem „męskocentrycznej wyobraźni” Jerzego Andrzejewskiego. Autor sugeruje, że jej źródłem jest pragnienie homoerotyczne. Pisarz konstruuje relacje między mężczyznami poza porządkiem edypalnym, groźne dla porządku społecznego i koherencji samego podmiotu. „Męskocentryczność” Andrzejewskiego stabilizowana jest w odniesieniu do wzorca Gombrowiczowskiego (na płaszczyźnie tekstowej) i do postaci Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (na płaszczyźnie biograficznej).

Recenzja: Maciej Duda, Polskie Bałkany. Proza postjugosłowiańska w kontekście feministycznym, genderowym i postkolonialnym. Recepcja polska, Univesitas, Kraków 2013.

„Skandal Eulenburga” elektryzował europejską opinię publiczną w latach 1907–1909. „Homoseksualna kamaryla” stała się obiektem szyderstwa, pogardy, potępienia w II Rzeszy i poza nią. Artykuł przedstawia dynamikę rozwoju skandalu i reakcje nań polskiej prasy z uwzględnieniem tła porównawczego (prasa francuska). Autor stawia tezę, że obcość/inność homoseksualizmu jest w reakcjach polskiej prasy intensyfikowana przez figury obcości etnicznej, klasowej i religijnej i – tak ukształtowana – służy umocnieniu poczucia wspólnoty i tożsamości narodowej przez odbiorców ówczesnej prasy, a wytworzone wówczas schematy poznawcze wykorzystywane są także we współczesnych przekazach medialnych.

Artykuł skupia się na analizie relacji między sportem i kreowanym przez sport ideałem męskiej cielesności a literaturą w dwudziestoleciu międzywojennym. Autor zauważa, że u progu dwudziestolecia wysportowane ciało było ideologią samą w sobie, by w drugiej połowie tego okresu poddać się dyskursom ideologicznym wobec sportu i cielesności zewnętrznym: sport i cielesność zostały wprzęgnięte w totalizujące narracje polityczne a także, ściśle z nimi związane, mechanizmy rodzącej się kultury masowej. Procesowi temu towarzyszy zmiana pisarskich autokreacji: w początkowej fazie dwudziestolecia autorzy i poeci podkreślają swoją tężyznę i krzepę, w fazie końcowej obserwowana jest natomiast predylekcja do obierania przez autorów postawy zdystansowanej, asportowej, odrzucającej panujące modele cielesności.

Artykuł skupia się na analizie relacji między sportem i kreowanym przez sport ideałem męskiej cielesności a literaturą w dwudziestoleciu międzywojennym. Autor zauważa, że u progu dwudziestolecia wysportowane ciało było ideologią samą w sobie, by w drugiej połowie tego okresu poddać się dyskursom ideologicznym wobec sportu i cielesności zewnętrznym: sport i cielesność zostały wprzęgnięte w totalizujące narracje polityczne a także, ściśle z nimi związane, mechanizmy rodzącej się kultury masowej. Procesowi temu towarzyszy zmiana pisarskich autokreacji: w początkowej fazie dwudziestolecia autorzy i poeci podkreślają swoją tężyznę i krzepę, w fazie końcowej obserwowana jest natomiast predylekcja do obierania przez autorów postawy zdystansowanej, asportowej, odrzucającej panujące modele cielesności.

Szkic przedstawia miejsce homoseksualizmu w społecznej i literackiej publicystyce Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Na płaszczyźnie literackiej Boy, przy pozorach akceptacji dla tematyki homoseksualnej, wyrzuca ją poza obręb swych zainteresowań. Właściwym dla niej miejscem – twierdzi – jest literatura trywialna, przede wszystkim romans. Obraz homoseksualizmu i homoseksualisty w publicystyce społecznej cechuje się bardzo wysokim stopniem stereotypizacji. Teksty Boya, mimo iż postulują depenalizację homoseksualizmu, nasycone są językowymi środkami tworzenia dystansu między autorem a tematem jego wypowiedzi. Szkic nie ma na celu umniejszenia roli Boya jako reformatora obyczajów, a jedynie zniuansowanie tego obrazu.

W artykule dyskusji poddana zostaje (postulowana m.in. przez G. Ritza) teza o obecności tekstów homoseksualnych w kanonie literatury polskiej. Autor omawia sposób funkcjonowania terminów literatura homoseksualna i kanon literacki , a także ich wzajemne związki. Homoseksualność utworu literackiego omawiana jest na tle komparatystycznym i na konkretnych literackich przykładach przy odwołaniu do ustaleń światowego i polskiego literaturoznawstwa. Konkludując autor stwierdza, że pojęcie literatura homoseksualna sytuuje się w porządku interpretacji (nie zaś w porządku historycznoliterackim) i poza tradycyjnie rozumianym kanonem literatury, choć nie wyklucza pojawienia się oddzielnego partykularnego kanonu literatury homoseksualnej/gejowskiej.