Artykuły: Tadeusz Sławek

Emily Dickinson mówi o frazie, której przynależności do języka angielskiego nie zaprzecza, ale która wkracza w jej życie nie jako wypowiedzenie ludzkie. Ów nie-ludzki ton rozbrzmiewa w samym sercu tego, co najbardziej ludzkie: słyszymy go nie tylko w mowie, ale „w wierszu”. Usłyszawszy ten ton zmienia się nasze usytuowanie w świecie. W momencie wy-słuchania owego tonu coś dzieje się zarówno z pismem („Ortografia” zyskuje głos), jak i ze słuchającym – wstrząs tej de-ton-acji wprowadza go w stan zachwiania. Nie jest już odróżniającym się od świata podmiotem, modulacja fali akustycznej, sprawia, że zmienia się w byt współ-istniejący.

Słowa klucze: głos, dźwięk, ton, słuchanie, język.

Rozważamy możliwość kształtowania przyszłości niepowielającej dotychczasowych wzorów. Pytamy o to, jak „myśleć” przyszłość, by nie wpaść w pułapkę powtarzania tych samych błędów. Człowiek jawi się w tym bez-ładnym porządku produkcji-konsumpcji jako rodzaj błędnego rycerza wyprowadzonego w pole przez ideologiczne zabiegi nieustannie na nowo ustanawiające i skutecznie podtrzymujące błędny porządek. Skutkuje on niesprawiedliwością, przemocą oraz (mówi Izajasz) „boleściami”. Oto lekcja chrześcijaństwa: trud kreowania przyszłości, jeśli nie ma ona być (o)błędem, musi polegać na wykryciu i rozszyfrowaniu „błędów”, w które zostaliśmy wprowadzeni, a zatem zaczyna się od uważnej i czujnej obserwacji i lektury znaków po to, aby nie mogły one nas „zwieść”. Wielokrotnie przywoływana konieczność „czuwania” („Czuwajcie więc, bo nie wiecie, w którym dniu Pan wasz przyjdzie”, Mt.24.42) jest odpowiednikiem owej czujnej lektury politycznego tekstu świata. Odczytujemy przyszłość opisaną w  słynnym fragmencie 11 rozdziału Księgi Izajasza jako wynik myślenia, o którym moglibyśmy powiedzieć, za Adorno, że jest „negowaniem, oporem, przeciwko temu, co jest mu narzucane”, które filozof nazywa też  myśleniem „niepogodzonym. Nie daje się ono pokonać przez to, co dąży do hegemonicznej, a przez to demonicznej władzy i tym samym zachowuje dyspozycje do myślenia utopistycznego.

Słowa kluczowe: czas, przyszłość, proroctwo, wyobraźnia, przemiana

Esej stanowi próbę odczytania pierwszego tomu trylogii księżycowej Żuławskiego jako tekstu wygnania i swoistego „marnienia ducha”. To, co selenonauci widzą jako „bezdenną czeluść” jest topograficznym wizerunkiem położenia człowieka, który został „wyrzucony z Ziemi”, swojego dotychczasowego świata, i musi odnaleźć się w odmiennym, w całym tego słowa znaczeniu – drugim świecie. Doświadczenie to, które określamy mianem naufragium jest z konieczności zintensyfikowanym doświadczeniem ciała doznającego nagłych i dramatycznych niewygód, ciała obnażonego, stojącego na granicy śmierci. Maranowie narażeni na nieufność zarówno ze strony dawnych braci w wierze – Żydów, jak i wspólnot „starych katolików”, doskonale znali takie niebezpieczeństwo.

Słowa kluczowe: maranizm, wygnanie, naufragium, opustoszenie, czas

Czytając pisarzy i poetów I wojny światowej staramy się wykazać, że wojna jako zaciemniona forma myślenia spycha człowieka do podziemnych schronów, odwracając klasyczną metaforę: myślenie wojny i wojna jako forma zaciemnionej myśli nie wyprowadza człowieka z jaskini, jak projektowali to Bacon i Kartezjusz, a za nimi oświeceniowi filozofowie; przeciwnie – zatrzymuje go w niej, przy czym dokłada wszelkich starań, by przedstawić owo podziemie nie jako domenę ciemności, lecz właśnie jako świetlistą dziedzinę prawdy i to prawdy powszechnie obowiązującej. Zaciemniona myśl wojny postuluje nie tylko mobilizację sił i środków w interesie wojennego wysiłku, ale mobilizuje wszystkich wokół jednej, nieznoszącej sprzeciwu prawdy. Ciemna poświata wojny skonstruowana przez siły dnia, racjonalności rozwiniętej techniki („Wojna jest promotorem techniki i nauki, niszczycielką świata artystycznego”, pisze Ernst Jünger), z powodzeniem stara się wpoić wszystkim hipnotyczne przekonanie, że jest niczym innym jak światłem. Bezprecedensowość I wojny światowej polega na tym, że stan pokoju, jakiemu miały służyć osiągnięcia nauki staje się formą wojny i w tej nowej postaci szuka podziwu dla swej skuteczności zaprzęgniętej do służby nie ludzkiej wspólnocie, lecz wydzielonej grupie (np. narodowi).

Słowa klucze: wojna, spojrzenie, światło, myśl, naród