Artykuł stanowi wprowadzenie do tematyki traumy w kontekście I wojny światowej. Autorka omawia podstawowe założenia teorii traumy kulturowej, aby, przywołując przykłady z historii Wielkiej Wojny, zilustrować pojęcia takie jak kryzys transformacji, tarcie dyskursów, charakter cierpienia i ofiary. Ukazuje, że trauma kulturowa nie jest jedynie efektem grupowego cierpienia, lecz rezultatem procesów kulturowych. Następnie analizuje reprezentacje traumy we współczesnych brytyjskich i francuskich powieściach L. Young, P. Barker, M. Dugaina oraz P. Lemaitre’a. W jej interpretacji postać gueule cassée, żołnierza o okaleczonej twarzy, staje się szczególnie pojemną metaforą oraz punktem wyjścia do rozważań na temat traumy kulturowej, państwa narodowego i tożsamości ludzkiej.

Słowa kluczowe: Wielka Wojna, trauma indywidualna/kulturowa, etyka, estetyka, okaleczona twarz, państwo narodowe, wykluczenie

Przedmiotem niniejszej analizy są utwory dwóch współczesnych pisarzy irlandzkich średniego pokolenia: Toma Phelana i Sebastiana Barry’ego, którzy podejmują w swych powieściach próbę odpolitycznienia pamięci narodowej i, co za tym idzie, przepracowania zbiorowej traumy. Tekst omawia powieści The canal bridge (2005) i A long long way (2005) jako próby przywołania traumatycznych doświadczeń tysięcy Irlandczyków walczących w wojsku brytyjskim w czasie I wojny światowej. Przywracając pamięci narodowej wydarzenia, które do niedawna były zmarginalizowane, pisarze dokonują rozliczenia z przeszłością i tworzą grunt do budowy lepszej przyszłości.

Słowa kluczowe: Wielka Wojna, Irlandia, pamięć narodowa, anty-nostalgia,

Teorie traumy – tak znaczące w dyskursie nauk humanistycznych obecnej doby, w przypadku współczesnych powieści o pierwszej wojnie światowej są nader przydatnym narzędziem interpretacyjnym, zważywszy że dominującym typem bohatera w prozie tego rodzaju jest żołnierz/weteran jako ofiara wojny. Z kolei echem feminizmu jest rosnące zainteresowanie doświadczeniem kobiet podczas pierwszej wojny światowej., Nie ulega jednak wątpliwości, że trauma przeżyć wojennych przesłania traumę doświadczenia cywilnego, np. związaną ze stratą bliskiej osoby. Celem artykułu jest analiza ideologicznego znaczenia literackiej kreacji ‘kobiety w żałobie’ w świetle teorii traumy kulturowej i teorii żałoby w dwóch współczesnych powieściach brytyjskich: In Desolate Heaven Roberta Edrica (1997) oraz The Crimson Portrait Jody Shields (2008).

Słowa kluczowe:Wielka Wojna, trauma kulturowa, żałoba, powieść brytyjska

Artykuł podejmuje temat brytyjskich obchodów setnej rocznicy I wojny światowej, a w szczególności znaczenia interaktywnych projektów teatralnych i artystycznych w konstruowaniu i reaktywowaniu traumy kulturowej. Artykuł ma na celu zbadanie strategii włączania młodego pokolenia w obchody i rytuały pamięci, które polegają na pośredniej mobilizacji uczestników do współczucia, empatii oraz gotowości pośredniczenia w przekazie traumy. W ten sposób jubileuszowy trzeci boom pamięci odtwarza nieistniejące już lub osłabione relacje pokoleniowe wcześniejszych fal kolektywnej pamięci o I wojnie światowej, włączając w ten proces grupy społeczne wcześniej pominięte lub wykluczone.

Słowa kluczowe: trauma kulturowa, I wojna światowa, setny jubileusz, interaktywne projekty teatralne

Artykuł opisuje proces, wskutek którego trauma historyczna: zatonięcie okrętu Mendi i śmierć ponad 600 czarnoskórych rekrutów stało się najważniejszym wydarzeniem w polityce upamiętniania I wojny we współczesnej RPA. W ciągu stu lat trauma ta przekształciła się z rytuału upamiętniającego ofiary katastrofy w przestrzeń kształtowania się ponadplemiennej świadomości, by następnie stać się przestrzenią partyjnej gry politycznej. Kryteria traumy kulturowej Jeffreya C. Alexandra i Neila Smelsera oraz definicje traumy założycielskiej, traumy strukturalnej i historycznej Dominica LaCapry stanowią bazę opisu. Artykuł prezentuje zarówno kanoniczne narracje o traumie Mendi jak i performatywne działania artystów z RPA, włączające tę traumę w całościowy ogląd traumatycznej przeszłości.

Słowa kluczowe: I wojna światowa, trauma kulturowa, trauma założycielska, Mendi, apartheid

Artykuł stanowi analizę fotograficznych reprezentacji traumy w dwóch niemieckich powojennych książkach fotograficznych: antywojennej publikacji Krieg dem Kriege (1924) autorstwa Ernsta Friedricha oraz tworzącej afirmatywny obraz wojny książki George’a Soldana Der Weltkrieg im Bild (1926). Oba tomy są analizowane i interpretowane w kontekście teorii i historii fotografii (m.in. Roland Barthes, Patrizia Di Bello, Georges Didi-Huberman, Susan Sontag), a ich odczytanie wskazuje, w jaki sposób i za pomocą jakich środków medium fotografii było wykorzystywane w okresie powojennym w celu wytworzenia efektu traumy.

Słowa kluczowe: Wielka Wojna, fotografia traumatyczna, efekt traumy, Ernst Friedrich, George Soldan

Celem artykułu jest przebadanie charakterystycznego dla literatury I wojny światowej toposu, zgodnie z którym „prawdziwa” istota doświadczeń wojennych nie może zostać wypowiedziana i, w szczególności, zakomunikowana cywilom. Odwołując się do przykładów zaczerpniętych z angielskiego i niemieckiego kręgu językowego (zwłaszcza poezji Wilfreda Owena i Augusta Stramma oraz powieściopisarstwa Edlefa Köppena), tekst podejmuje różnorodne (również gatunkowo) manifestacje owego toposu i pokazuje, w jaki sposób jest on odzwierciedleniem tak podkreślanego przez teorię traumy kryzysu przedstawienia, a także „kryzysu języka” leżącego u podstaw (literackiej) nowoczesności.

Słowa kluczowe: literatura I wojny światowej – trauma – niekomunikowalność – kryzys języka – nowoczesność

Artykuł jest poświęcony zanegowaniu myślenia dychotomicznego i totalizującego w twórczości Maurice Blanchota z perspektywy kategorii Trzeciego. Stosując metodę tzw. „czytania bliskiego”, autor analizuje m.in. pojęcia neutrum, nieznanego, fragmentarycznego oraz pisania i śladu w Blanchotowskim ujęciu Wiecznego Powrotu. Pojęcia te wymykają się binarnej logice zachodniego logosu, zaś sam akt pisania – w ich świetle – prowadzi do wymazania jaźni i podmiotu.

Słowa kluczowe: Blanchot, Trzecie, binaryzm, neutrum, podmiot

Artykuł dotyczy zindywidualizowanego podejścia do przekładu (zależnego od cech twórczości konkretnego autora – w tym wypadku Osipa Mandelsztama). Tłumaczenie jest rozpatrywane w kontekście analizy pretranslatorskiej, z uwzględnieniem uwarunkowań powstania tekstu, dominant translatorskich i przeszkód stojących przed tłumaczem. W pierwszej części rozważań zajęto się kwestią przekładowych uwarunkowań twórczości poety, co pozwoliło wyciągnąć wnioski odnoszące się do specyfiki takiego tłumaczenia. W kolejnej, dokonano analizy pretranslatorskiej trzech wierszy Mandelsztama, zostały tu również zaprezentowane własne przekłady oraz uwagi dotyczące procesu i rezultatu translacji.

Słowa kluczowe: przekład (tłumaczenie), analiza pretranslatorska, Osip Mandelsztam

Tekst przybliża pojęcie han silnie zakorzenione w kulturze koreańskiej. Charakteryzuje je w aspekcie uniwersalnym odnosząc zagadnienie do kultury innych krajów azjatyckich. Omawia kwestię skryptów kulturowych. Charakteryzuje najważniejsze cechy koreańskiej kultury wspólnej – opisuje legendy, teatr ludowy, religię, obrzędy szamańskie oraz kultury uprawnionej – przybliża najważniejsze utwory literatury wyrażającej han. Zwraca uwagę na podobieństwa oraz różnice między sposobem wyrażania emocji związanymi z koreańskim hanem i polską nostalgią w wybranych utworach literatury koreańskiej i polskiej.

Słowa kluczowe: skrypty kulturowe, kultura wspólna, uprawniona, han, nostalgia

Przedmiotem analizy przedstawionej w niniejszym artykule są postpamięciowe próby mierzenia się z widmową obecnością traumy spowodowanej przez doświadczenie I wojny we francuskich krótkich formach narracyjnych przełomu XX i XXI wieku autorstwa Henri-Frédérica Blanca, Gisèle Bienne oraz Cathie Barreau. W małych narracjach postać świadka drugiego stopnia jest przedstawiona mniej jako podmiot nawiedzany przez widmo I wojny, a bardziej jako przywołujący jej duchy, podejmujący, z różnym skutkiem, próbę ich oswojenia, ożywienia, włączenia we własną historię. Praca fikcji staje się tu substytutem werbalizacji traumy i jeśli nie prowadzi do symbolicznego uleczenia, to ułatwia pogodzenie się ze świadomością nieprzemijalności śladów pozostawionych przez przeszłość.

Słowa kluczowe: I wojna, widmo, trauma, narracja, świadek drugiego stopnia

Recenzja: Nekroperformans. Kulturowa rekonstrukcja teatru Wielkiej Wojny / Dorota Sajewska, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2016.

Słowa kluczowe: Wielka Wojna, Róża Luksemburg, Bertolt Brecht, kobiety i wojna, ciało-archiwum.

Niniejszy tekst stanowi próbę rewizji tez postawionych przez Johna Fiske’a w The cultural economy of fandom z perspektywy marksizmu i feminizmu. Fan labor była traktowana przez studia kulturowe jako forma emancypacji i subwersji, jednak od samego początku stanowiła również pracę. Obecnie próbuje się ją kapitalizować. Wraz ze wzrostem popularności Internetu i rozrostem społeczności fanowskich, nierówności w środowisku zaczęły się utrwalać, co widoczne jest szczególnie w przypadku działalności zarobkowej. Wbrew optymistycznym założeniom fan studies, niektóre aspekty fandomu w Internecie nie tylko nie sprzyjają faktycznej emancypacji, ale prowadzą do utrwalenia pozycji kobiet jako wykluczonych ekonomicznie.

Słowa kluczowe: Fan studies, fan labor, fandom, praca, praca wirtualna, alienacja, feminizm

Zawarty w Sofiście podział na „prawdziwe” eikones i „fałszywe” fantazmata w przemożny sposób wpłynął na dalsze dzieje europejskiej „ikonologii”. Autor jednak, podejmując Nietzscheański postulat „zniesienia platonizmu”, przedstawia dwa przykłady alternatywnych wobec Platona konceptualizacji obrazu. Pierwszym jest słowo ikelos (eikelos) znane z tekstów Homera i Hezjoda. Drugim – omówionym tu dokładniej – „trupie podobieństwo” (la ressemblance cadavérique) z tekstu Maurice’a Blanchota Les deux versions de l’imaginaire. Szczególną zaś sposobność do zastanowienia się nad pojęciem Blanchota (intrygująco bliskim konceptualnie greckiemu ikelon) stwarza błędna interpretacja, którą przedstawił Hans Belting w swojej Antropologii obrazu.

Słowa kluczowe: (dla ułatwienia podaję wersje pol./franc./ang.): Obraz, image, ikelos, „trupie podobieństwo”, the cadaverous resemblance, la ressemblance cadavérique, Platon, Maurice Blanchot, Hans Belting

Artykuł jest próbą lektury Zniewolonego umysłu Czesława Miłosza z zastosowaniem narzędzia psychoanalizy lacanowskiej. Pozwalają one wydobyć zapoznany a zarazem prekursorski trop diagnozy Miłosza zapisany niegdyś w traktacie Etienne’a de La Boetie, Rozprawa o dobrowolnej niewoli.

Słowa kluczowe: Czesław Miłosz, Jacques Lacan, Etienne de La Boetie, zniewolenie/ servitude volontaire

Czytając pisarzy i poetów I wojny światowej staramy się wykazać, że wojna jako zaciemniona forma myślenia spycha człowieka do podziemnych schronów, odwracając klasyczną metaforę: myślenie wojny i wojna jako forma zaciemnionej myśli nie wyprowadza człowieka z jaskini, jak projektowali to Bacon i Kartezjusz, a za nimi oświeceniowi filozofowie; przeciwnie – zatrzymuje go w niej, przy czym dokłada wszelkich starań, by przedstawić owo podziemie nie jako domenę ciemności, lecz właśnie jako świetlistą dziedzinę prawdy i to prawdy powszechnie obowiązującej. Zaciemniona myśl wojny postuluje nie tylko mobilizację sił i środków w interesie wojennego wysiłku, ale mobilizuje wszystkich wokół jednej, nieznoszącej sprzeciwu prawdy. Ciemna poświata wojny skonstruowana przez siły dnia, racjonalności rozwiniętej techniki („Wojna jest promotorem techniki i nauki, niszczycielką świata artystycznego”, pisze Ernst Jünger), z powodzeniem stara się wpoić wszystkim hipnotyczne przekonanie, że jest niczym innym jak światłem. Bezprecedensowość I wojny światowej polega na tym, że stan pokoju, jakiemu miały służyć osiągnięcia nauki staje się formą wojny i w tej nowej postaci szuka podziwu dla swej skuteczności zaprzęgniętej do służby nie ludzkiej wspólnocie, lecz wydzielonej grupie (np. narodowi).

Słowa klucze: wojna, spojrzenie, światło, myśl, naród

Wychodząc od przedstawienia noweli Les noces fabuleuses du Polonais Fouada Larouiego i scharakteryzowania jej potencjału w polskich studiach postkolonialnych (rozumianych jako analiza polskich losów w ramach neokolonialnego projektu Bloku Wschodniego), autorka proponuje w istocie potrójną lekturę: postkolonialną, genderową i transkulturową. Zestawienie noweli z powieścią L’insoumise de la Porte de Flandre pozwala na pełniejsze uchwycenie pisarskiego przesłania Larouiego, który nie tyle rozlicza się z neokolonialnym okresem w historii Maroka, wyznaczanym przez przybycie polskich specjalistów „kontraktowych”, co przede wszystkim wzywa do upłynnienia tożsamości i wyzwolenia jednostki z gorsetu mentalnych automatyzmów nabywanych drogą absolutyzacji kulturowego przekazu.

Słowa kluczowe: Fouad Larowi, Polacy w Maroku, postkolonialność, gender, transkultura

Niniejszy artykuł omawia polityczno-kulturalne tło oraz mechanizmy pola wydawniczego, które towarzyszyły sukcesowi zachodnioniemieckiej premiery esejów Leszka Kołakowskiego w 1960 roku. Zajas próbuje odpowiedzieć na pytanie, dlaczego Piper-Verlag nie zbudował wokół tej książki większego programu, który scalałby myśl marksistowską z Europy Środkowo-Wschodniej. Autor poddaje również hermeneutycznej lekturze fragment korespondencji Kołakowskiego z Hansem Rößnerem – germanistą, byłym oficerem SS oraz redaktorem wydawniczym w Piper-Verlag. Tezę dotyczącą ideologicznego powinowactwa między „poetyką” Rößnera jako redaktora wydawniczego a pozycją zajmowaną przez niego w okresie narodowego socjalizmu, Zajas uwiarygadnia poprzez wskazanie na ciągłość i zmianę w myśli Martina Heideggera.

Słowa kluczowe: Leszek Kołakowski, Piper-Verlag, Klaus Piper, Hans Rößner, Zimna Wojna, transfer literatury

Artykuł opisuje podstawowe elementy reprezentacji pierwszej wojny światowej: cierpienie żołnierzy, spustoszone pola bitewne oraz perspektywę świadka. Odnosząc się do stanu dotychczasowych badań nad traumą w kontekście pierwszej wojny światowej, ukazuje kliszowy charakter jej pamięci potocznej, który jednak nie wyklucza komunikowania i podtrzymywania poczucia traumy. Poprzez ocenę najnowszych powieści oraz produkcji filmowych i telewizyjnych tekst analizuje współczesne praktyki przedstawiania traumatycznej przeszłości, związane z problematyką tożsamości. Analizie poddane są teksty kultury powstałe po obchodach osiemdziesiątej rocznicy zakończenia wojny, kulturowe reprezentacje wojny, utrwalające poczucie traumy w Australii, Wielkiej Brytanii i Kanady i konstytuujące tożsamości ich mieszkańców. Autor traktuje te zjawiska jako wytwór kapitalistycznego przemysłu rozrywkowego, a zarazem jako wyraz powszechnego pragnienia podtrzymania tradycyjnych wyobrażeń na temat przeszłości.

Słowa-klucze: badania nad traumą; pamięć a I wojna światowa; pamięć w kulturze popularnej, wojna w kulturze popularnej

Recenzja książki: S. Biernoff Portraits of Violence: War and the Aesthetics of Disfigurement. Corporealities: Discourses of Disability, University of Michigan Press, Ann Arbor 2017.

Słowa kluczowe: badania nad niepełnosprawnością, deformacje twarzy, kultura wizualna,  polityka reprezentacji, wojna

Recenzja: Ewa Domańska Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017.

Słowa kluczowe: nowa humanistyka, biohumanistyka, dead body studies, nekropolityka, zwrot forensyczny, ekokrytyka, Holokaust

Tekst prezentuje skrócony zarys historii form, jakie przybierały traumy wojenne w kulturze ery nowoczesności – od romantyzmu po II wojnę światową. Na tym tle widać wyraźnie odmienność epoki ponowoczesnej w różnych jej strategiach upamiętniania ofiar I wojny światowej  – o czym traktują artykuły tego numeru.

Słowa kluczowe: traumy wojenne, formy pamięci, I wojna światowa, pacyfizm