Artykuły: Stefan Chwin

Spór Czesława Miłosza i Zbigniewa Herberta o Polskę, wpisany w ich teksty i wypowiedzi, nie miał charakteru prostego czarno-białego antagonizmu, nie da się go więc sprowadzić do przeciwstawienia wizji Polski jagiellońskiej, tak jak jej obraz rysował choćby obóz Piłsudskiego czy Polski liberalno-demokratycznej i wizji Polski, tak jak jej obraz rysowała Narodowa Demokracja. Mamy tu do czynienia z wieloma wątkami, obok różnic występują też zasadnicze – często zaskakujące – podobieństwa w sposobie i stylu myślenia. Ani myśl Herberta o Polsce nie była tak endecka, jak chciał to widzieć Miłosz, ani myśl Miłosza o Polsce nie była tak radykalnie antyprawicowa, jak to na pozór wyglądało.

Słowa kluczowe: Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert, literatura polska XX wieku, polskość, naród, legiony Piłsudskiego, endecja, Rosja, powstanie warszawskie, PRL, epoka Gierka, Kościół katolicki w PRL, kontrkultura, Józef Conrad Korzeniowski, Immanuel Kant, Jan Błoński

Kluczową sprawą dla polskiej kultury – tak porozbiorowej, jak obecnej – jest przeciwstawienie dwóch rozmaicie aktualizowanych, historiozoficznych matryc pamięci. Matryca narracji podmiotowej akcentuje, że Polacy byli zawsze albo prawie zawsze sprawcami czy “autorami” polskich dziejów. Moment historiotwórczego aktywizmu (kolektywnej sprawczości) jest w niej wysuwany na plan pierwszy. Pamięciowa matryca podważonej podmiotowości akcentuje, że Polacy – przynajmniej od czasów rozbiorów, a może i wcześniej – nie byli czynnymi sprawcami czy “autorami” własnych dziejów. To właśnie te dwie matryce odgrywają w konstytuowaniu polskiej pamięci rolę szczególną. Potrafią one funkcjonować poza sferą bezpośredniej aksjologii politycznej, łącząc w sztuce pamiętania oraz niepamiętania różne grupy Polaków, także silnie ze sobą zaantagonizowane.

Słowa kluczowe: pamięć zbiorowa, historiozofia, podmiotowość w historii, synekdocha w historiografii

Problematyka artykułu koncentruje się wokół podstawowego pytania, jakie perspektywy aksjologiczne występują w polskich i niemieckich narracjach deportacyjnych z drugiej połowy XX wieku, a także jakiego rodzaju aksjologiczne wyzwania dla literatury stanowił (i stanowi nadal) temat masowych przesiedleń i wypędzeń, podejmowany przez wielu pisarzy oraz kronikarzy, świadków i uczestników tych zdarzeń, których relacje wciąż ukazują się w Polsce i w Niemczech. W artykule została przedstawiona wstępna typologia perspektyw aksjologicznych, nadających kierunek narracjom o wypędzeniach w polskiej i niemieckiej literaturze drugiej połowy XX i początku XXI wieku. Wyróżniono następujące ujęcia podstawowe: 1. aksjologia Nemmensdorfu, 2. aksjologia bilansu biograficznego, 4. aksjologia deportacyjna „ojczyzny ideologicznej”, 5. aksjologia bilansu historycznego wypędzeń oraz 6. aksjologia „historii alternatywnej”. Pominięta została sprawa aksjologii pojednania w literaturze polskiej po 1989, która zasługuje na osobne studium.

Słowa kluczowe: wypędzenia, deportacje, przesiedlenia, aksjologia w literaturze, historia XX wieku

Autor analizuje przesłanki światopoglądowe antyromantyzmu Jana Nepomucena Millera oraz podstawy jego ataku na Pana Tadeusza

Recenzja. Jan Błoński, Forma, śmiech i rzeczy ostateczne. Studia o Gombrowiczu, Kraków 1994

Świadomość (i samoświadomość) polityczna polskiej literatury powojennej

Rozważania na temat polskiej wierności i zdrady na kanwie powieści Władysława Terleckiego

Interpretacja powieści Moc truchleje Janusza Głowackiego dotyczącej pamiętnego sierpnia 1980