Artykuły: Krzysztof Kłosiński

Pozbawiona wiary w „tekstowy świat”, charakterystycznej dla paradygmatu poststrukturalistycznego, nowa humanistyka z jednej strony sięga po sprawczość, z drugiej zaś stara się znaleźć mosty ponad izolującymi ją od nauki podziałami odziedziczonymi po przełomie antypozytywistycznym. Szuka swojego miejsca w zespołach i laboratoriach, a zarazem w polityczności, dokonującej tymczasem wrogiego przejęcia jej narzędzi. Nowej humanistyce grozi bowiem zgoda na to, że jest zajęciem „darmozjadów”, albo przystąpienie do marketingu. Żeby znów uczyć krytycznej samowiedzy, musi więc otwierać „czarne skrzynki” teorii na praktykowanie i eksperymenty.

Słowa kluczowe: humanistyka, sprawczość, poststrukturalizm, laboratorium, czarna skrzynka

Celem artykułu jest ustalenie „centralnych zasad” w obrębie badań literackich, których przedmiotem są mężczyźni. Deklarowana zgodnie przez badaczy dekonstrukcja patriarchalnej męskości jako mocnej tożsamości podmiotu, poprzez konieczne spluralizowanie „męskości” (wyrażające się w obowiązkowej liczbie mnogiej rzeczowników „mężczyzna”, „męskość”), stanowi wstępny warunek męskich studiów genderowych. Zarazem owa zdekonstruowana jedność męskości zostaje przeniesiona na poziom meta, za sprawą zabiegów konstytuujących „męskość” jako „pole” lub jako „przedmiot” badań, uzasadniających tożsamość odrębnej dyscypliny naukowej. Dekonstruując w ten sposób zamierzoną przez siebie dekonstrukcję, badacze dokonują „rekonstrukcji” męskości. Artykuł podejmuje kwestie języka studiów męskich oraz ich uwikłania w spór modernizmu z postmodernizmem.

„Literary Darwinism” ukonstytuował się w połowie lat 90. ubiegłego wieku w opozycji do całego nurtu ówczesnej humanistyki określanego jako „teoria” (w sensie zdefiniowanym przez Jonathana Cullera) albo „post-strukturalizm”, któremu, zdaniem „darwinistów” patronują Michel Foucault i Jacques Derrida. Za istotne dla tego nurtu uznają „darwiniści” wewnątrz-systemowe wyjaśnianie zjawisk kultury w oderwaniu od związków przyczynowych ze światem, czyli „tekstualizację” świata, która miałaby nadawać „specjalistom od języka” (uzurpowaną) pozycję „pierwszych intelektualistów świata”. Książki anglistów [professors of English] Gillian Beer i George’a Levine’a poświęcone roli narracji i fabuł w pracach Darwina ilustrują dla „darwinistów” taką uzurpację literaturoznawstwa w stosunku do teorii ewolucji, uznającą naukę [science] za rodzaj języka. Paradygmatowi post-strukturalnemu przeciwstawiają „darwiniści” własny, nowy paradygmat, który ma przywrócić prymat scjentyzmu [scientism] w badaniach humanistycznych (empiryzm, kumulatywność wiedzy, wyjaśnianie przyczynowe). Na przykładzie prac Josepha Carrolla, Jonathana Gottschalla, Briana Boyda, traktujących literaturę w kategoriach (darwinowskiej) adaptacji człowieka do warunków środowiska, oraz na przykładzie toczących się wokół tych prac dyskusji, artykuł interpretuje strategię „paradygmatu darwinowskiego” jako dążenie do uzyskania w literaturoznawstwie dyskursywnej hegemonii (w sensie Chantal Mouffe).

Literatury nie da się oderwać od śmierci, sensu i zrozumienia – to literatura otwiera je przed nami, albo otwiera nas na nie – dlatego musi pozostawać, jako przedmiot refleksji, zawsze w horyzoncie namysłu nad życiem i śmiercią, sensem i zrozumieniem.

Recenzja. Jan Kordys Kategorie antropologiczne i tożsamość narracyjna. Szkice z pogranicza neurosemiotyki i historii kultury Kraków 2006

Recenzja. Michał Paweł Markowski, Efekt inskrypcji. Jacques Derrida i literatura, Bydgoszcz 1997