Artykuły: Andrzej Hejmej

Artykuł poświęcony jest fenomenowi głosu ludzkiego oraz jego przejawom w sytuacji odbioru realizacji literackich w realiach społeczeństwa medialnego – koncepcji literatury objaśnianej w kategoriach skryptoralności (pismo i głos). Autor, opierając wywody na formule Michela Poizata: „głos wychodzi z ciała, aby dotknąć inne ciało”, traktuje literaturę jako przypadek (bez)pośredniego „dotykania” głosem dokonującego się w sferze oralności oraz w sferze wokalności. Tezy związane ze skutkami słuchania, słyszenia i doświadczenia audialnego formułowane są między innymi na podstawie indywidualnych praktyk odbioru poezji Tadeusza Różewicza uwzględniających głos poety. Przedstawione propozycje w ostatecznej konsekwencji prowadzą do rewizji podejścia literaturoznawczego w zakresie traktowania głosu autora (głosu wybrzmiewającego bezpośrednio, akuzmatycznego lub aktualizowanego za sprawą pamięci), sposobu odbioru literatury w warunkach kultury akuzmatycznej (problem skryptoralności) oraz ujęcia literaturoznawstwa jako dyscypliny kształtowanej w dobie współczesnej intermedialności.

Słowa klucze: głos, literatura, skryptoralność, słuchanie, kultura akuzmatyczna

Artykuł jest poświęcony kwestii „słuchania literatury” rozpatrywanej w kontekście zjawisk kulturowych kształtujących nowoczesną audiosferę oraz praktyk słyszenia/słuchania w społeczeństwie medialnym. Autor analizuje z jednej strony skutki ekspansywności dźwięku (kakofonia medialna, tzw. dźwięk tła) i uwarunkowania percepcji słuchowej (doświadczenie akuzmatyczne, hiperestezja słuchowa), z drugiej – konsekwencje bycia w dźwięku obserwowane w wypadku literatury. Nowoczesne doświadczenie audialne pozwala sformułować główną tezę: literaturę w realiach społeczeństwa medialnego należy rozumieć w kategoriach skryptoralności jako fenomen pisma i zarazem fenomen głosu (dźwięku). Skryptoralność wiąże się przy tym i z realną obecnością głosu (realizacje głosowe w postaci głosu na żywo bądź głosu akuzmatycznego), i z obecnością jego śladu w trakcie lektury (zapośredniczone doświadczenie akuzmatyczne). Tego rodzaju ujęcie literatury prowadzi ostatecznie do próby rewizji tradycyjnego literaturoznawstwa.

Słowa kluczowe: literatura, słyszenie/słuchanie, hiperestezja słuchowa, głos, skryptoralność

Przedmiotem refleksji stają się dwie zasadnicze kwestie: po pierwsze – fenomen dźwięku (w tym głosu) i pejzażu dźwiękowego we współczesnym świecie, wpływający między innymi na twórczość literacką i sposób jej funkcjonowania w społeczeństwie medialnym, po drugie – w konsekwencji – możliwość wykorzystania w najnowszym literaturoznawstwie wiedzy z zakresu antropologii dźwięku. Autor, śledząc aktualne badania nad dźwiękiem rozwijane przez różnych przedstawicieli sound studies i umieszczając w centrum uwagi kwestię percepcji słuchowej, „słuchania kultury”, wskazuje potrzebę wypracowania nowej antropologii audiowizualności, wykorzystującej w równym stopniu analizy przestrzeni wizualnej i akustycznej. Analizuje zarazem nową sytuację literatury związaną z doświadczeniem akustycznym i akuzmatycznym we współczesnym świecie mediów. Literaturę proponuje traktować w kategoriach nie tylko pisma (zgodnie z utrwaloną tradycją literaturoznawczą), lecz głosu i skryptoralności.

Literatura w XX i XXI wieku, w dobie kolejnych „rewolucji informacyjnych” (rozpowszechnienie mediów, nowe media), nie tylko przynosi nowe realizacje, ale też w całości zmienia swój status. Autor rozpatruje fenomen literatury we współczesnym świecie, akcentując rolę mediów w społeczeństwie medialnym (wzrost znaczenia szeroko rozumianych mediów w obrębie tzw. kultury konwergencji) oraz wpływ tego rodzaju społeczeństwa na sztukę i rozmaite jej ujęcia. Formułuje tezę, iż zmiany zachodzące w erze mediów cyfrowych, w społeczeństwie medialnym, ujawniają zasadniczy problem – (inter)medialności literatury. Mając na uwadze specyfikę społeczeństwa medialnego, wskazuje w konsekwencji na jedno ze źródeł kryzysu tradycyjnego dyskursu literaturoznawczego – trwanie przy literaturoznawstwie monomedialnym – i sygnalizuje potrzebę nowego literaturoznawstwa, które podejmie kwestie oralności, piśmienności, hipertekstualności oraz (inter)medialności (m.in. nowych praktyk lekturowych, rekonfiguracji aisthesis, procesu „poszerzenia” pola percepcji). Hejmej argumentuje tym samym, że problematyka społeczeństwa medialnego nie jest dzisiaj tylko domeną medioznawstwa, studiów nad komunikacją, socjologią, że wyznacza również nowe horyzonty literaturoznawstwa, zwłaszcza komparatystyki kulturowej.

Artykuł dotyczy obecnej sytuacji komparatystyki literackiej, a konkretnie zagadnienia przekładu i jego teorii w kontekście międzykulturowym.

Artykuł akcentuje główne cechy Schaefferowskiej estetyki pogranicza, śledząc ewolucję myśli i rozmaitych działań twórcy interdyscyplinarnego II połowy XX wieku

O rozproszonych w literaturze partyturach, które zatracają pierwotny charakter muzycznego funkcjonowania, stając się – jako swoiste interteksty – przedmiotem interdyscyplinarnych badań muzyczno-literackich

O przyczynach incydentalności badań muzyczno-literackich i potrzebie wypracowania ich uniwersalnego modelu