Articles: Andrzej Leder

Książka Didier Eribona, osobista spowiedź dotycząca trudnego i bolesnego powrotu do społecznych korzeni, odbywa się na przecięciu dyskursów. Najbardziej interesuje mnie przecinanie się dyskursu teorii społecznej, którą Eribon wybiera jako swoją i obdarza wdzięcznością, z dyskursem psychoanalitycznym – który odrzuca, wypiera i traktuje z niechęcią. Analiza moja służy pokazaniu tego, że praca Eribona, pisana w zasadzie przeciw psychoanalizie i przeciwstawiająca jej analizę społeczną, pozostaje myślowo głęboko zanurzona w psychoanalitycznej wrażliwości. I nie tylko wtedy, gdy wsposób oczywisty pozostaje pod psychoanalitycznym wpływem, ale również wtedy, gdy więź osobista nakłada się na analizę społeczną, wymiar psychoanalityczny i społeczny przecinają się, a to spotkanie owocuje mocnym i przenikliwym spojrzeniem.

Słowa kluczowe: Teoria społeczna, teoria psychoanalityczna, Eribon, Bourdieu, Foucault, Sartre

Tekst porusza kwestię nieobecności w polskiej kulturze opowieści przedstawiającej historię emancypacji polskiego ludu. Początkowo omawia warunki, które taka opowieść musiałaby spełnić, by mogła wpływać na samoświadomość i samoreprezentację polskiego podmiotu zbiorowego. Zaznacza wielowymiarowość i siłę oddziaływania na zbiorowy fantazmat, które wydają się warunkami najważniejszymi. Zauważa, że dominująca, martyrologiczna opowieść uniemożliwia ukonstytuowanie się opowieści emancypacyjnej. Następnie dyskutuje kolejne etapy, które winny być reprezentowane w takiej opowieści. Zadaje pytania o pierwsze pokolenia wolności, o niechęć wobec emancypacji, powszechną w polskich elitach, o konflikty, znaczące historię II Rzeczypospolitej, okres wojny i komunistycznej rewolucji. Podsumowując stawia tezę, że nie chodzi o dokładne i szczegółowe omówienie wszystkich etapów tego procesu, nawet nie o to, by pokazać dramaturgię, wagę każdego z nich z osobna. Chodzi o strumień, wielki nurt historii, która w ten właśnie sposób dokonała tego, co w ciągu ostatnich 150 lat było w Polsce najważniejsze – emancypacji, dorastania do wolności – a czego pamięć została całkowicie wyparta.

Słowa kluczowe: epopeja, emancypacja, kultura polska, uwłaszczenie, industrializacja, polityka masowa, znaczące, fantazmat

Przedstawiony “konspekt” dotyczy (nie)pamięci emancypacji. W Polsce brakuje mi bowiem opowieści – a właściwie całego cyklu, serii, zbioru powieści, czy też filmów, obrazów – emancypacji. Tej emancypacji znaczących. Jeśli mówię o emancypacji znakach, czy znaczących, to dlatego, że wydaje mi się niewystarczający fakt, że mamy kilka powieści, znanych akademikom, odnoszących się do tego tematu. Te teksty kultury nie funkcjonują w zbiorowym dyskursie, nie zamieniają się w scenariusze, organizujące zbiorową wyobraźnię. Nie są znaczącymi, w takim sensie, że nie organizują samo-reprezentacji zbiorowego podmiotu. Nie rządzą tym, jak sam się postrzega. Nie chodzi mi zresztą o to, żeby dokładnie i szczegółowo omówić wszystkie etapy emancypacyjnego procesu, nawet nie o to, by pokazać ich dramaturgię, wagę, z których płynie ich potencjalna wartość, jako elementów nie napisanej dotąd narracji. Chodzi o wprowadzenie w obszar świadomego pamiętania tego strumienia, wielkiego nurtu historii, która w ten właśnie sposób dokonała tego, co w ciągu ostatnich 150 lat było w Polsce najważniejsze – dorastania do wolności – a czego pamięć została całkowicie wyparta.
Słowa kluczowe: Emancypacja, wyzwolenie, znaki pamięci, znaczące, narracja, historia

Artykuł mieści się w obszarze historii idei. W kilku Europejskich krajach okres lat sześćdziesiątych zapoczątkował pewien rodzaj eksploracji wstydu za zbrodnie poprzedzających pokoleń. W gwałtownym buncie przeciw przeszłości niemiecka, francuska i amerykańska młodzież ukazywała swój wstyd jako odpowiedź na rodzicielską winę. Zdolność do takiego wstydu stała się miarą nowego rodzaju dumy. Jednak w ciągu trzydziestu lat praktyka dumy z tego, że potrafię się wstydzić za winy ojców, uległa rytualizacji. Utraciła bowiem swoje pewne oparcie we wspólnej przyszłości. Dzisiaj zatem ten rodzaj dumy ze wstydu zderza się z odrzucającym je pragnieniem dumy bez wstydu.

Słowa kluczowe: Duma, wstyd, Walter Benjamin, przeszłość, przyszłość