Autorka analizuje deklaracje wstydu białych Australijczyków i rządu Australii formułowane wobec Aborygenów; pyta, jak jednostkowy wstyd może zostać przeniesiona na naród oraz czym różni się wstyd jako deklaracja polityczna od osobistego wyznania winy. Inspiracje metodologiczne: psychologia wstydu (S. S. Tomkins, E. H. Erikson), językoznawstwo performatywne (J. L. Austin).
Słowa kluczowe: wstyd, polityka emocji, akty mowy, polityka międzynarodowa, postkolonializm, nacjonalizm, rasizm
Tematem artykułu są relacje ludzi i insektów pokazane w kontekście wojny. Na podstawie utworów literackich i kultury popularnej autorka analizuje wyobrażenia wroga jako owada. Zwraca uwagę na koniunkcję prac nad bronią chemiczną oraz badań nad metodami kontroli szkodników. Natura występuje tu w roli nauczycielki historii (jak u Waltera Benjamina i W.G. Sebalda). Artykuł omawia skutki postępu i ślepej przemocy historii. Należą do nich fauna brudu i ruin (następstwo wojny chemicznej i powietrznej), erupcja spotwornienia pod postacią plagi stworzeń pełzających, a także bezdomne życie, które Eric L. Santner określił jako kreaturalne (creaturely life).
Słowa klucze: owady, przedstawienia wroga, wojna chemiczna, wojna powietrzna, postęp, przemoc, historia naturalna zniszczenia, życie kreaturalne
Artykuł przedstawia zmienną rolę wstydu w literaturze polskiej od schyłku lat 80. do dziś. Ewolucję tę wyznaczają trzy etapy: 1) w pierwszej dekadzie literatura eksponuje przemoc wobec mniejszości i czyni z tego wstyd założycielski dla społeczeństwa pluralistycznego; 2) w dekadzie następnej literatura i dramat dekonstruują rolę wstydu w zainstalowaniu neoliberalizmu; 3) w dekadzie trzeciej literatura ukazuje podmioty zbiorowe, które konstytuują się poprzez samodzielne określanie wstydu i dumy.
Słowa kluczowe: wstyd prawomocny, uznanie, duma
Artykuł omawia wpływ lektury Braci Karamazow F. Dostojewskiego na filozoficzne poglądy L. Wittgensteina. Tezą artykułu jest, że ten wpływ nie ogranicza się tylko do poglądów etycznych, co jest stanowiskiem szeroko reprezentowanym w literaturze przedmiotu, ale odegrał istotną rolę koncepcji podmiotu jako granicy świata zawartej w Traktacie logiczno-filozoficznym.
Słowa klucze: etyka, podmiot, język, życie szczęśliwe, wartości absolutne, literatura.
Abstrakt: Z punktu widzenia socjologii wstyd jest narzędziem kontroli społecznej, a sposobem wyłamywania się spod niej – bezwstyd. Jedną ze strategii bezwstydu jest kamp jako poetyka i praktyka. Analiza opowiadania Witolda Gombrowicza Tancerz mecenasa Kraykowskiego oraz „życio-pisania” Michała Witkowskiego służą odpowiedzi na pytanie, czy jest to strategia skuteczna i jakie są jej ograniczenia.
Słowa klucze: wstyd, bezwstyd, kamp
Artykuł koncentruje się na możliwości etycznego odczytania Morfiny Szczepana Twardocha, odwołując się jednocześnie do szerszego tła współczesnej refleksji nad etyką literatury. Jego celem jest ukazanie związku etycznego czytania z problematyką podmiotowości ponowoczesnej i jej szeroko rozumianej wielojęzyczności, która w przypadku powieści Twardocha przejawia się zwłaszcza w konstrukcji narratora i bohaterów. W tym celu zostają wykorzystane m.in. narzędzia charakterystyczne dla interpretacji inspirowanej egzystencjalizmem, szczególnie filozofią Sørena Kierkegaarda, które pozwalają na zarysowanie nie tylko sytuacji etycznej bohaterów, ale także aksjologii związanej z aktem jej interpretacji.
Słowa kluczowe: etyka literatury, egzystencjalizm, Kierkegaard, podmiotowość, aksjologia
The text analyses the arguments for and against shame penalties. A key reason why shame penalties seem unacceptable is their incompatibility with the right to dignity inherent to every human being: whereas guilt focuses only on the act, shame stigmatizes the whole person. The concept of “primitive shame” reveals how the rationales behind the alleged moralism of shame penalties are driven by the narcissistic rage.
Słowa kluczowe: kara wstydu, prawa człowieka, stygmatyzacja, narcyzm, więziennictwo, rasizm
Artykuł przedstawia cztery koncepcje wstydu funkcjonujące na gruncie europejskiej refleksji filozoficznej: klasycznych teorii Platona i Arystotelesa oraz nowoczesnych ujęć afektu dokonywanych z perspektyw fenomenologii (M. Scheler) i semiotyki (J. Łotman). Uobecnione w definicjach filozofów odmienne dominanty uchwytywanego zjawiska: metafizyczna (Platon), społeczna (Arystoteles), antropologiczna (Scheler) i kulturotwórcza (Łotman) wydobywają z fenomenu, którym jest wstyd, inne aspekty jego anatomii, wiążąc go z odmiennymi wartościami, rozstrzygającymi o jego ocenie i niejednokrotnie rozbieżnych rolach.
Słowa kluczowe: wstyd, afekt, emocja, Platon, Arystoteles, Max Scheler, Jurij Łotman
Tekst stanowi fragment rozdziału książki Touching Feeling poświęconego twórczości Henry’ego Jamesa. Dotyczy wstydu pojmowanego jako afekt tworzący tożsamość podmiotów queerowych/odmieńczych – ale nie tylko, ponieważ stanowi też moment konstytuujący każdą tożsamość, a zarazem umożliwiający intersubiektywność i komunikację.
Słowa kluczowe: afekty, tożsamość, queerowa performatywność, wstyd
Celem artykułu jest porównanie peerelowskich i współczesnych powieści dla dziewcząt, w których pojawia się temat nielegalnej ciąży i aborcji. Osią analizy i porównania są zmienne pojęcia wstydu i dumy jako narzędzia władzy i/lub paliwo emancypacji. Autorkę interesują scenariusze wydarzeń, postaci dramatu, języki, którymi się posługują, powieściowe strategie retoryczne, postrzegane jako manifestacje dominujących dyskursów obu epok.
Słowa kluczowe: powieść dla dziewcząt, PRL, ciąża, aborcja, wstyd
Artykuł dotyczy wytwarzania Inności w dwóch polskich przekładach Idioty Dostojewskiego. Przedmiotem analizy są sceny, których lokalizację w rosyjskim oryginale określa słowo воксал (ang. vauxhall). Słowo to pada najpierw w charakterystyce Nastazji Filipownej (w zdaniu, które mówi o jej udziale w orgii w Jekatierinhofie), a następnie używane jest konsekwentnie przez pisarza w wydarzeniach, które dzieją się w Pawłowsku. W przekładach mowa jest o orgii na „dworcu” (w Jekaterinhofie) i o koncertach muzycznych, które ściągały bohaterów przebywających w Pawłowsku do ogrodu botanicznego. Odpowiada to potocznemu obrazowi Rosji jako kraju nieprzewidywalnego i kulturowo radykalnie innego. Rosja w przekładach Idioty ulega „przemapowaniu” (odsunięciu od nas).
Słowa kluczowe: przekład, foksal (vauxhall, воксал), dworzec, przemapowanie.
Artykuł stanowi wybór fragmentów rozdziału poświęconego wstydowi-upokorzeniu, jednemu z ośmiu podstawowych afektów wyróżnionych i opisanych przez Silvana Tomkinsa. Autor prezentuje w nim podstawową charakterystykę wstydu pozwalającą odróżnić go od innych afektów. Opisuje jego podstawowe komponenty fizjologiczne oraz te związane ze świadomymi aspektami jego przeżywania. Podkreśla szczególne znaczenie świadomości „ja” i twarzy, które jego zdaniem w doświadczeniu wstydu odgrywają najistotniejsze role.
Słowa kluczowe: afekt, wstyd, upokorzenie, psychologia emocji.
Artykuł stanowi interpretację opowiadania Tancerz mecenasa Kraykowskiego z debiutanckiego zbioru Witolda Gombrowicza Pamiętnik z okresu dojrzewania. Zbiór jest traktowany jako rodzaj „pamiętnika negatywnych afektów” a jego pierwsze opowiadanie jako opowieść o wstydzie. Wstyd natomiast – za Sylvianem Tomkinsem i Eve Kosofsky Sedgwick – jest analizowany jako afekt interpelujący tożsamość: wyrzutka i odmieńca. W ten sposób opowiadanie przedstawia szczególne queer performativity.
Słowa kluczowe: queer, wstyd, afekt, męskość, Witold Gombrowicz, „Pamiętnik z okresu dojrzewania”
Nowoczesność zawdzięcza swoją ekspansję nie tylko technologii, lecz także rozpowszechnianiu określonych postaw emocjonalnych zbieżnych z modernizacyjnymi potrzebami. Globalne formy ekspresji uczuć stawiają lokalne emocje w pozycji „zacofanej”, a zawstydzanie staje się częścią procesu unowocześniania społeczeństw. Bez względu na to, czy zawstydzanie wywołuje ustępstwa czy silny opór, spotkanie lokalnej kultury z nowoczesnym wstydem jest etapem zapowiadającym zmiany zbiorowej samoświadomości i zbiorowych form wyrażania emocji.
Słowa kluczowe: lament, nowoczesność, postęp/ zacofanie, wstyd, opór.
Wstręt jest afektem niezwykle często reprezentowanym w najnowszej literaturze polskiej. Obsesyjnie pojawia się w utworach Doroty Masłowskiej, Sławomira Shuty, Michała Witkowskiego, Krzysztofa Vargi i innych twórców. Wzbudzając wstręt najnowsza literatura usiłuje renegocjować utrwaloną w narodzie wizję polskości. Wstręt, którym operują staje się katalizatorem zmiany – zarazem tym, co ma być zmienione i co zmianę warunkuje. Analizując powieść Trociny Krzysztofa Vargi, ukazującą obrzydzenie głównego bohatera wywołane otaczającymi go ludzi i Polską w ogóle, autor udowadnia, że wstręt ma innowacyjny charakter i stanowi zarówno formę krytyki repulsji doświadczanej przez narratora, jak i narodowych wad.
Słowa klucze: Krzysztof Varga, wstręt, polskość, innowacyjność, poznanie
Rec.: Kinga Piotrowiak-Junkiert, Świadomość zwrócona przeciwko sobie samej. Imre Kertész wobec Zagłady, Wydawnictwo IBL, Stowarzyszenie Pro Cultura Literaria, Warszawa 2014.
Słowa klucze: Piotrowiak-Junkiert Kinga, Kertész Imre, Zagłada, ocaleniec, świadectwo, samobójstwo
Rec. Agnieszka Mrozik, Akuszerki transformacji. Kobiety, literatura i władza w Polsce po 1989 roku, Wydawnictwo IBL, Stowarzyszenie Pro Cultura Litteraria, Warszawa 2012.
Słowa klucze: feminizm, transformacja, literatura kobieca, polska literatura współczesna, Agnieszka Mrozik
Recenzja: A. Szahaj O interpretacji, Universitas, Kraków 2014.
Słowa kluczowe: interpretacja, hermeneutyka, poetyka, autobiografia
Artykuł jest próbą odczytania reportaży Swietłany Aleksijewicz jako tekstów o afektywnych, zmieniających warunki doświadczania i postrzegania świata Wydarzeniach. Autorka, korzystając między innymi z koncepcji Lauren Berlant, Jill Bennett oraz Astrid Erll wydobywa te aspekty prozy Aleksijewicz, które wskazują na jej afektywny, emocjonalny, cielesny oraz somatyczny charakter. Reportaże pisarki są również odczytywane jako próba wytworzenia nowej formy pamięci o Wydarzeniach, które – wcześniej marginalizowane – muszą zostać przez określoną społeczność najpierw zinternalizowane, później zaś: przepracowane.
Słowa kluczowe: afekt, reportaż, wojna, pamięć, historia
Artykuł zarysowuje koncepcję cenzury w afekcie jako zasady organizującej obszar widzialności postaci homoseksualistów w polskim teatrze. Autor rozważa zależności między społeczną homofobią a sposobem ustanawiania wspólnoty narodowej. Projekt jest próbą zdekonstruowania dominującego w polskiej kulturze paradygmatu teatru narodowego poprzez tropienie śladów przeciw-publicznego performansu queerowego w widowiskach teatru publicznego.
Słowa kluczowe: cenzura, afekt, homoseksualizm, teatr
Autorka proponuje model interpretacji relacyjnej i postuluje istnienie kilku faz czy etapów odbioru. W artykule ukazywane są uproszczenia i generalizacje tradycyjnych teorii interpretacji stwierdzających przede wszystkim erudycyjno-kompetencyjny sposób recepcji. Postulowane fazy interpretacji relacyjnej wykraczają poza „czysto” intelektualne procedury, lecz z nimi nie antagonizują. Chodzi o przekroczenie dualizmu afektu/intelektu i zaproponowanie trybu interpretacji, który w równej mierze uwzględnia afektywne i intelektualne możliwości ludzkiego poznania. Analizowana jest m.in. kategoria znaczenia odczuwanego. Przedmiotem opisu jest także relacyjność każdego znaczenia i relacyjny charakter procesów interpretacyjnych, które zależą wprost od kulturowych i społecznych wspólnot emocjonalnych.
Słowa: interpretacja, afekty, wspólnoty emocjonalne, znaczenie odczuwane
W artykule przedstawiona zostaje perspektywa kultury zawstydzenia pojawiającej się na styku dyskursów modernizacyjnych odnoszących się do społeczeństwa polskiego i doświadczeń kulturowych ludzi wsi. Następują tu odwołania do możliwych sposobów przekroczenia tej perspektywy: kolejno do świata wiejskiej podmiotowości społecznej napotykanej w projektach artystyczno-etnograficznych, do warunków współzależności i możliwości wykonania „zwrotu do wewnątrz” w sytuacji spotkania międzyspołecznego oraz do pewnej możliwości konstruowania alternatywnej wiedzy społecznej, proto-socjologii. W opisie tym projekty artystów łączą się w ten sposób z tym co etnograficzne i co aktualne oraz przede wszystkim z możliwością istnienia innej, alternatywnej, historii społecznej wytwarzanej przez społeczności wiejskie.
słowa kluczowe: wstyd, jednoczasowość, zwrot do wewnątrz, protosocjologia, wieś, sztuka
Artykuł prezentuje analizę związków między krajobrazem a pamięcią, ukazanych w poezji polskiego pisarza, Henryka Grynberga, dla której głównym punktem odniesienia jest doświadczenie Zagłady. Proponowana analiza stanowi zarówno próbę dopełnienia dotychczasowej recepcji twórczości autora, która skupia się przede wszystkim na utworach prozatorskich, jak i wskazania konkretnych rozpoznań w obrębie teorii krajobrazu kulturowego. W oparciu o interpretację wybranych wierszy autorka opisuje poszczególne aspekty pojęcia „krajobrazu pamięci”, kształtującego się w wyniku interaktywnej relacji krajobrazu, podmiotu i pamięci naznaczonej traumatycznym doświadczeniem.
Słowa kluczowe: krajobraz, krajobraz kulturowy, pamięć, Zagłada, Henryk Grynberg
Artykuł mieści się w obszarze historii idei. W kilku Europejskich krajach okres lat sześćdziesiątych zapoczątkował pewien rodzaj eksploracji wstydu za zbrodnie poprzedzających pokoleń. W gwałtownym buncie przeciw przeszłości niemiecka, francuska i amerykańska młodzież ukazywała swój wstyd jako odpowiedź na rodzicielską winę. Zdolność do takiego wstydu stała się miarą nowego rodzaju dumy. Jednak w ciągu trzydziestu lat praktyka dumy z tego, że potrafię się wstydzić za winy ojców, uległa rytualizacji. Utraciła bowiem swoje pewne oparcie we wspólnej przyszłości. Dzisiaj zatem ten rodzaj dumy ze wstydu zderza się z odrzucającym je pragnieniem dumy bez wstydu.
Słowa kluczowe: Duma, wstyd, Walter Benjamin, przeszłość, przyszłość
Artykuł stanowi krótkie wprowadzenie we współczesną problematykę definiowania wstydu. Najważniejszym poruszanym w tekście zagadnieniem jest odróżnienie wstydu od winy (M.C. Nussbaum, R. Leys) i wstrętu (S. Tomkins). Autorka stara się także odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób wstyd może być wykorzystywany w procesie budowania indywidualnej i zbiorowej tożsamości.
Słowa kluczowe: wstyd, duma, afekt, wina, etyka