Artykuły: Anna Engelking

Kolektywna opowieść wspomnieniowa o wojnie i Zagładzie, zarejestrowana na białoruskim i ukraińskim Polesiu, przedstawia z perspektywy emicznej mało znany wariant reprezentacji II wojny światowej: wariant wernakularny, autonomiczny, niezależny od (post)sowieckiego dyskursu (nie)pamięci. W planie metodologicznym jest to przyczynek do dyskusji nad punktami stycznymi folklorystyki, oral history i memory studies. Charakterystyczną cechą tej opowieści jest jej paralelizm: relacje o masowych mordach na Żydach i chłopach mają wspólną strukturę i ramę konceptualno-aksjologiczną. Analiza podobieństw i różnic między wariantami opowieści, przeprowadzona metodą Władimira Proppa, ukazuje przynależność Żydów i chłopów do wspólnej kategorii ludzi niewinnych, przeciwstawionej „nieludziom”: Niemcom i ich pomocnikom pochodzących z grupy „swoich”.

Słowa klucze: opowieść wspomnieniowa, pamięć zbiorowa, II wojna światowa, zagłada Żydów, Białoruś

Executed Towns and Burned Villages. The Reminiscing Narrative of the Polesian Countryside, or the Folklorisation of Memory of the Second World War

The collective reminiscing narrative of the inhabitants of Belarusian and Ukrainian villages in regard to the war and the Holocaust presents a little-known variant of representing WWII from the emic perspective, a variant that is vernacular and autonomous, independent of the (post)Soviet discourse of (non)memory. Methodologically, it contributes to the discussion on points of contact between folkloristics, oral history and memory studies. The distinctive characteristic of this narrative is its parallelism: the stories of the mass murders of Jews and peasants share a common conceptual and axiological frame. An analysis of similarities and differences between instances of this narrative, based on the method elaborated by Vladimir Propp, reveals that Jews and villagers belong to the same category of innocent human beings, which is contrasted with “non-humans”, i.e. Germans and those villagers (“our own”) who were helping them.

Keywords: reminiscing narrative, collective memory, Second World War, Holocaust, Belarus

Artykuł zawiera analizę funkcjonującego w obrębie polskiej kultury prawomocnej dyskursu o „Poleszuku”. Na podstawie wybranych przykładów piśmiennictwa popularnego z okresu międzywojennego ukazuje ruskich chłopów – przodków współczesnych Ukraińców i Białorusinów – jako emblematyczną figurę polskiego dyskursu kresowego. Konstruowany z konceptów należących do dyskursu rasowego, nacjonalistycznego, kolonialnego czy modernizacyjnego stereotypowy „Poleszuk” to uwewnętrzniony i zarazem wykluczony Inny. Obok Żyda pełni on funkcję konstytutywnego obcego etnonacjonalistycznego modelu polskości. „Poleszuk” jest z polskości wykluczony podwójnie: jako chłop (dzikus bez kultury) i jako ruski (prawosławny, bolszewik). Takiego wizerunku: nieoswojonego i nieoswajalnego „Poleszuka”, domaga się jako swojego rewersu konstruowany wokół różnicy narodowej i klasowej narcystyczny autowizerunek Polaka-pana.

Słowa kluczowe: studia postkolonialne, polski kolonializm, dyskurs kresowy, stereotyp chłopa, Polesie