Po przypomnieniu pewnych danych biograficznych i wydarzeń, które zbliżyły losy Wisławy Szymborskiej i Stanisława Lema od czasów tuż powojennych, artykuł ma na celu ukazanie pokrewieństwa poglądów na niektóre fundamentalne kwestie dwojga wielkich pisarzy, którzy byli niemal rówieśnikami. Te zbieżności wydają się czasem prowadzić do wzajemnych powiązań intertekstualnych między bardzo różnymi skądinąd dziełami dwóch pisarzy. Szczególną uwagę poświęca się tu podobieństwom między koncepcjami wyrażonymi przez Lema w Summa technologiae a niektórymi „ontologicznymi” wierszami Szymborskiej, ze szczególnym uwzględnieniem tematów „przypadku”, „indywidualnej tożsamości”, „ewolucji” oraz wspólnej podejrzliwości wobec metafizyki i ogólnego nie-antropocentryzmu ich wizji, a także znaczenia racjonalizmu i ironii jako kluczy do czytania świata.
Słowa klucze: Wisława Szymborska, Stanisław Lem, intertekstualność, szansa, ironia, Summa technologiae
An unthinkable coincidence: Szymborska and Lem
Abstract:
After recalling some biographical data and events that brought the fates of Wisława Szymborska and Stanisław Lem closer together since just after the II world war, the article aims to show the kinship of views on some fundamental issues of the two great writers, who were almost the same age. Sometimes such convergences even seem to lead to forms of intertextual interrelationships between the otherwise very different works of the two writers. Particular attention is paid here to certain „parallels” between certain concepts expressed by Lem in Summa technologiae and some of Szymborska’s „ontological” poems, with particular reference to the themes of „chance,” „individual identity”, “evolution” and a shared suspicion towards metaphysics and the general non-anthropocentrism of their work, as well as the importance of rationalism and irony as keys to reading the world.
Keywords: Wisława Szymborska, Stanisław Lem, intertextuality, chance, irony, Summa technologiae.