Articles: Paweł Rodak

Artykuł przypomina wyjątkowo bogatą i ważną polską tradycję organizowania konkursów pamiętnikarskich i publikowania materiałów z tych konkursów (w XX wieku było to ponad 1500 konkursów!). Od początku wzbudzały one żywe dyskusje i pytanie o miejsce pamiętników konkursowych w polskim piśmiennictwie nowoczesnym (np. po publikacji Życiorysu własnego robotnika Jakuba Wojciechowskiego w 1930 roku czy Pamiętników chłopów w latach 1935-1936). W artykule dyskusje te są omawiane w szerszym kontekście relacji między dokumentem i literaturą oraz pytania o to, czym jest „literatura ludowa”. Puntem dojścia i główną tezą artykułu jest, polemiczna wobec tezy Andrzeja Ledera o „nienapisanej epopei”, konstatacja, że tysiące pamiętników i dzienników z organizowanych konkursów pamiętnikarskich stanowi bardzo istotny, choć w większości zapomniany, składnik epopei mówiącej o zmianach cywilizacyjnych i społecznych w Polsce w XX wieku.

Słowa klucze: pamiętniki, konkursy pamiętnikarskie, metoda biograficzna, dokument, literatura, literatura ludowa, ludowa historia Polski.

Wspomnienie o prof. Michale Głowińskim, wybitnym teoretyku i historyku literatury, zmarłym 29 września 2023 roku.

Słowa klucze: wspomnienie, Michał Głowiński, teoretyk literatury

Recenzja: Philippe Lejeune, Napisać swoje życie. Droga od paktu autobiograficznego do dziedzictwa autobiograficznego, przeł. Aneta Słowik, Małgorzata Sakwerda, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław 2017.

Słowa kluczowe: Lejeune Philippe, autobiografia, pakt autobiograficzny, dziennik osobisty, archiwa, Stowarzyszenie na Rzecz Autobiografii i Dziedzictwa Autobiograficznego

W rozmowie z Pawłem Rodakiem Daniel Fabre wyróżnia najpierw dwa sposoby uprawiania antropologii literatury: pierwszy, polegający na antropologicznej lekturze dzieł literackich, drugi, zakładający, że literatura to nie tylko dzieła literackie, ale także instytucje literackie i role społeczne: pisarze, czytelnicy, wydawcy, księgarze, krytycy. Następnie wskazuje różne odpowiedzi na pytanie o początek literatury z antropologicznego punktu widzenia, zwracając zarazem uwagę, że literatura to nie tylko teksty, ale także cała „architektura” instytucjonalna wokół tekstów oraz wyobrażenia na temat twórczości i osoby pisarza, zaś literackość to kwestia recepcji. W drugiej części rozmowy Daniel Fabre mówi o najważniejszych składnikach sfery materialnej związanej z pisarzem i jego twórczością: rękopisach, wizerunkach pisarza, jego ciele, zwłokach i grobie. Na końcu rozmowy omawia znaczenie pisarzy w kształtowaniu się nowoczesnych tożsamości narodowych i ponadnarodowych.

W tekście autor posługuje się rozumieniem dziennika osobistego jako praktyki piśmiennej, w której dokonywanie zapisów jest jednocześnie działaniem o wielorakich funkcjach, a elementem mającym swój udział w znaczeniu i funkcjach tego działania jest wymiar materialny. Jeśli podmiotem tekstu jest jakieś „ja”, to pomiotem działania-pisania jest empirycznie istniejąca osoba, co zostaje potwierdzone śladem jaki pozostawia ona nie tylko w tekście, ale również w materialności dziennika. Prawda w dzienniku ma zatem charakter historyczny, osobowy i piśmienny (dziennik to seria datowanych, osobowych śladów). Prawda dziennika nie istnieje tylko na poziomie tekstu, ale jest prawdą życia osoby, która pozostawia swój ślad w praktyce prowadzenia dziennika, której istotnymi cechami jest piśmienność i materialność. Po przyjęciu takich założeń, autor omawia następnie trzy rodzaje diarystycznej prawdy, nazywając je kolejno: prawdą wydarzeń (czyli prawdą historyczną), prawdą doświadczenia (czyli prawdą psychologiczną lub osobową) oraz prawdą rzeczywistości (czyli prawdą metafizyczną lub transcendentną).

Autor proponuje spojrzenie na dzienniki wojenne jako piśmienną praktykę życia codziennego, mającą przynajmniej trzy istotne wymiary: egzystencjalno-pragmatyczny, materialny i tekstowy

Odmienne sytuacje komunikacyjne w Szkicach piórkiem Andrzeja Bobkowskiego i Pamiętniku Andrzeja Trzebińskiego