Artykuły: Jacek Małczyński

Artykuł stanowi próbę charakterystyki postawy epistemicznej Doroty Wolskiej nazwanej „apofatyczną”. Charakteryzuje się ona wprowadzaniem myśli w ruch, waloryzacją poznawczej niepewności i niewyraźności. Zostały w nim omówione główne kierunki zainteresowania wrocławskiej kulturoznawczyni: jej studia nad doświadczeniem, refleksja nad kondycją uniwersytetu i kulturoznawstwa, koncepcja humanistyki reflektywnej i projekt laboratorium humanistycznego. Wskazano również na odpowiedzialność, tragiczność i zaangażowanie badawcze jako na te problemy, które według niej stanowią wyzwanie dla kulturoznawczej refleksji w obliczu tzw. posthumanistyki.

Tekst stanowi metodologiczną refleksję nad badaniami prowadzonymi w ramach projektu „Laboratorium humanistyczne jako modus poznania”. Autorzy zestawiają w nim etnograficzne badania laboratorium prowadzone m.in. przez Brunona Latoura z podejściem archeologicznym Michela Foucaulta, wskazując na powiązania między nimi. Jakkolwiek etnografia laboratorium pozwala zwrócić uwagę na wciąż niedoceniane znaczenie infrastruktury w tworzeniu wiedzy humanistycznej, skupia się ona przede wszystkim na eksplorowaniu laboratoriów przyrodniczych, uniemożliwiając określenie tożsamości laboratorium humanistycznego. Przyjęcie perspektywy archeologii wiedzy nie tylko umożliwia wgląd we wciąż nierozpoznaną historię laboratoriów humanistycznych, ale również na uruchomienie „transcendentalnego kołowrotka” pozwalającego przyjąć perspektywę hipoepistemiczną i zobaczyć nie tylko to, co „na”, ale również „pod” powierzchnią wiedzy.

Słowa kluczowe: laboratorium humanistyczne, modus poznania, etnografia laboratorium, archeologia nauk humanistycznych, Bruno Latour, Michel Foucault

Autor rozważa, czy zakorzeniona w ludzkiej etyce koncepcja świadka może zostać rozszerzona na byty nie-ludzkie (np. rośliny, zwierzęta, rzeczy). Interesuje go przede wszystkim drzewo jako jedna z figuracji świadka, a przedmiotem interpretacji czyni projekt artystyczny Berlin-Birkenau Łukasza Surowca z 2012 roku. Nawiązując do książki How Forests Think Eduardo Kohna (2013) i poszerzonej koncepcji semiozy, argumentuje, że drzewa świadczą o przeszłości na zasadzie indeksu. Zwraca również uwagę na ekologiczne konsekwencje projektu.

Słowa klucze: Zagłada, historia środowiskowa, świadek, pamięć, Łukasz Surowiec, Berlin-Birkenau, Auschwitz-Birkenau

W tekście tym proponuje się, aby porównanie Zagłady do trzęsienia ziemi poczynione przez odczytać dosłownie w kontekście dyskusji na temat antropocenu jako nowej epoki w dziejach Ziemi. Postuluje się otwarcie się studiów nad Zagładą na historię środowiskową, która bada relacja między czynnikami ludzkimi i nie-ludzkimi (np. ukształtowaniem terenu, klimatem, pogodą, roślinami, zwierzętami) w środowisku. Zakłada się, że przyjęcie perspektywy środowiskowej pozwoli badaczom Zagłady włączyć się w debaty na temat zmian klimatu, wymierania gatunków, wojen klimatycznych czy migracji powodowanych globalnym ociepleniem.

Słowa klucze: Zagłada, historia środowiskowa, antropocen

Artykuł stanowi próbę metarefleksji nad zjawiskiem „laboratoryzacji” humanistyki. Nawiązując do tekstu B. Latoura Dajcie mi laboratorium, a poruszę świat, autorzy zastanawiają się, czy i jak laboratorium może odmienić humanistykę oraz odróżniają laboratorium w humanistyce i laboratorium humanistyczne. Autorzy przedstawiają próbkę archeologii laboratorium humanistycznego (Ch.S. Peirce, A. Warburg, C. Lévi-Strauss). Rozważają także możliwość pracy zespołowej w humanistyce, uznając ten aspekt za najmniej rozpoznany. Proponowana przez autorów „współmyślność” jest kluczowym przejawem laboratoryjnej współpracy. Twierdzą oni, że laboratorium może stanowić locus oporu w/na uniwersytecie w czasach jego kryzysu.
Słowa klucze: laboratorium humanistyczne, labinarium, praca zespołowa, współmyślność

W artykule tym zajmuje się „polityką natury” uprawianą na terenie dawnego obozu Auschwitz-Birkenau. W kolejnych częściach omawiam niemiecką politykę Lebenstraum wraz z towarzyszącymi jej wyobrażeniami przyrody, proces muzeifikacji terenów poobozowych i związane z nim praktyki obchodzenia się z naturą oraz znaczenie, jakie krajobraz odgrywa w kształtowaniu percepcji odwiedzających. Stawiam hipotezę, iż praktyki konserwatorskie uprawiane na terenie muzeum polegające m.in. na stosowaniu środków chemicznych w celu ograniczenia ekspansji zieleni przypominają opisany przez Zygmunta Baumana w Nowoczesności i Zagładzie model „kultury ogrodniczej”.

Tematem artykułu jest historia drzew rosnących na terenie obozu Zagłady w Bełżcu od momentu jego powstania w 1941 roku po otwarcie w 2004 roku Muzeum-Miejsca Pamięci. Posługując się pojęciem krajobrazu, rozumianego za Simonem Schamą jako kulturowe przedstawienie przyrody, autor podejmuje próbę odtworzenie obozowego i poobozowego krajobrazu. W dalszej części pracy omówiono projekt nowego upamiętnienia na potrzeby którego większość drzew wycięto, a jedynie kilku starszym dębom przypisano rolę świadków. Nawiązując do typologii świadka Giorgio Agambena, autor pokazuje, iż drzewa stanowią przykład innego typu świadka. Pojęcia, którymi posługuje się włoski filozof wykluczają natomiast nie-ludzkie formy świadectwa i nie pozwalają na zrozumienie tego, czym są drzewa rosnąca w miejscach Zagłady.