Artykuły: Maria Kobielska

Najpowszechniej używanym terminem dla klasyfikacji powstających w Polsce w ostatnim piętnastoleciu nowych muzeów historycznych określeniem jest „muzeum narracyjne”. W artykule autorka poddaje krytycznej analizie konkretne wystąpienia tej nazwy w dyskursie badań nad muzeami, porządkuje intuicje, jakie się w nich przejawiają, i opisuje genealogię terminu, co prowadzi do wniosku o jego niewielkiej operacyjności przy jednoczesnej potrzebie ugruntowanych analiz konkretnych narracji muzealnych. Rozważenie alternatywnych możliwości podejścia do tego problemu prowadzi do zaproponowania kategorii (intensywnego) doświadczenia jako dominanty sposobu konstrukcji współczesnych muzeów historycznych, które można by wobec tego skrótowo określić jako muzea doświadczeniowe.

Słowa kluczowe: muzeum narracyjne; muzeum doświadczeniowe; polski boom muzealny; narracja; doświadczenie muzeum

Autorka analizuje książkę Moniki Sznajderman Fałszerze pieprzu. Historia rodzinna w perspektywie postpamięci, uwzględnia również elementy, o jakie ten projekt pamięciowo-literacki uzupełnia postpamięciow kanon. Interpretacja tego utworu i jego recepcji jest punktem wyjścia do rozważań nad strukturą polskiej kultury pamięci, ujmowaną w kategoriach różnorodnych zestawów zobowiązań do spełnienia, oraz nad możliwością ich modyfikowania. Zidentyfikowane zostają „obowiązki polskie”, na ogół rozumiane jako związane z autoafirmacyjnym wymiarem wspólnotowego pamiętania, oraz obowiązki „rozliczeniowe”, krytyczne bądź wynikające z dziedziczenia Zagłady; celem tekstu jest zarysowanie możliwości przeformułowania tak zakreślonej opozycji.

Słowa kluczowe: polska kultura pamięci, studia nad pamięcią, zaangażowanie, postpamięć, Monika Sznajderman

Recenzja: Pomniki pamięci. Miejsca niepamięci, red. K. Chmielewska, A. Molisak, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2017; Znaki (nie)pamięci. Teoria i praktyka upamiętniania w Polsce, red. M. Fabiszak, A.W. Brzezińska, M. Owsiński, WUJ, Kraków 2016.
Słowa kluczowe: polska kultura pamięci, niepamięć, trudna pamięć/trudne dziedzictwo, miejsca pamięci, studia nad pamięcią

W artykule jest analizowane funkcjonowanie świadectw na wystawach współczesnych muzeów historycznych. Autorka posługuje sięprzykładami zaczerpniętymi z Muzeum Powstania Warszawskiego i Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Systematyzuje sposoby wystawiania świadectw, biorąc pod uwagę medium audio i wideo, ich fragmentaryzację, stopień fakultatywności/obowiązkowości dla zwiedzającego, sposób ich lokalizowania w przestrzeni wystawy, obudowania kontekstem, wreszcie przetworzenia, a także ich funkcje w muzealnej narracji pamięciowej i wynikające z tych wszystkich czynników warunki doświadczenia zwiedzającego, które można nazwać „doświadczaniem świadectwa/świadka”. Omówienie strategii obchodzenia się ze świadectwem na wystawach nowych polskich muzeów historycznych prowadzi od opisu poetyki do pytań o etykę takiego „wystawiania świadka”.

Słowa kluczowe: muzeum historyczne, świadectwo wideo, świadek, Muzeum II Wojny Światowej, Muzeum Powstania Warszawskiego

Artykuł rozważa kwestię przyczyn, legitymizacji i konsekwencji zaangażowania w sytuacji podejmowania kulturoznawczych badań nad pamięcią. Przywołując szerszą dyskusję nad zaangażowaniem humanistyki, opisuje najczęstsze sposoby odpowiadania na pytanie o jego dopuszczalność oraz wskazuje, dlaczego mogą one okazać się niewystarczające, zwłaszcza w zastosowaniu do szczególnie wrażliwych, problematycznych i politycznych obszarów zainteresowań współczesnych badań humanistycznych. Zadaje pytanie o specyfikę zaangażowania na polu studiów nad pamięcią oraz systematyzuje możliwe sposoby pojmowania zaangażowania pamięcioznawczyni jako jednoczesnej użytkowniczki badanej kultury pamięci, jej krytyczki, działającej na jej polu aktywistki, a także moderatorki/facylitatorki społecznych i kulturowych pamięciowych procesów.
Słowa kluczowe: memory studies/studia nad pamięcią, zaangażowanie, humanistyka zaangażowana

Artykuł proponuję diagnozę współczesnej polskiej kultury pamięci, ujmując ją w kategoriach „urządzeń do pamiętania” oraz opisując pluralność produkowanych przez nie pamięciowych tendencji. Omówione zostały trzy spośród nich (pamięć o tzw. żołnierzach wyklętych, specyficznie organizowana i wykorzystywana pamięć o Sprawiedliwych oraz pamięć o zbrodni wołyńskiej), co pozwoliło na scharakteryzowanie polskiej pamięci jako autoafirmacyjnej i pokazanie różnych wariantów i odmiennych mechanizmów tej autoafirmacji, zasadniczo jednak zmierzającej do wykształcenia wyraziście nieskazitelnego obrazu przeszłości, wytworzenia poczucia zasługi i godności oraz odsunięcia wątpliwości dotyczących formułowanego wizerunku. Jednocześnie pokazane zostały ambiwalencje tych tendencji, niepełność ich synchronizacji i wypływająca stąd możliwość ich krytycznej reinterpretacji.
Słowa kluczowe: polska kultura pamięci; polityki pamięci; urządzenia do pamiętania; „żołnierze wyklęci”; Sprawiedliwi; zbrodnia wołyńska

Rec. Agnieszka Mrozik, Akuszerki transformacji. Kobiety, literatura i władza w Polsce po 1989 roku, Wydawnictwo IBL, Stowarzyszenie Pro Cultura Litteraria, Warszawa 2012.

Słowa klucze: feminizm, transformacja, literatura kobieca, polska literatura współczesna, Agnieszka Mrozik

Artykuł omawia dwa tomy Szkiców pióra zapomnianego prozaika drugiej połowy XIX wieku, piszącego pod pseudonimem Klin. Stawia tezę o możliwości powiązania tych tekstów z nowoczesnym dyskursem eseistycznym, uzasadniając ją poprzez analizę ich poetyki, a w szczególności kształtowania autorskiego „ja”. Opis jego pokrewieństwa, ale nie tożsamości, z figurami dekadenta i dandysa pozwala na rekonstrukcję zawartego w tekście sceptyczno-krytycznego projektu poznawczego, specyficznej antropologii oraz – ostatecznie – oryginalnej kreacji podmiotu.

Recenzja. Czytanie Bursy, red. A. Czabanowska-Wróbel, G. Grochowski, Kraków 2004