Artykuły: Michał Bilewicz

Zachowania nienormatywne w Muzeum Auschwitz-Birkenau często spotykają się z oburzeniem i potępieniem, także na łamach mediów ogólnopolskich. W opisanych tu badaniach chcieliśmy sprawdzić, czy reakcje takie jak śmianie się czy używanie telefonu (m.in. do fotografowania), zamiast świadczyć o braku szacunku dla ofiar Holokaustu, mogą pełnić funkcje regulacyjne dla odwiedzających Auschwitz-Birkenau. Przeprowadziliśmy wywiady pogłębione z przewodnikami tego muzeum oraz obserwacje odwiedzających muzeum. Okazało się, że wśród odwiedzających pojawia się dość powszechnie szereg reakcji na świadectwo Zagłady, które są niezgodne z normami. Mimo że są one piętnowane przez przewodników, wydają się adaptacyjne, ponieważ dystansują odwiedzających od potencjalnie traumatyzującego świadectwa Zagłady.

Słowa klucze: Holocaust, Auschwitz-Birkenau, humor, dystraktory, regulacja emocji

We współczesnych badaniach nad zagładą Żydów często kwestionuje się stosowanie pojęcia bystander. Jest ono używane w sposób ograniczony i koncentrujący się wyłącznie na biernym aspekcie bycia bystanderem. Współczesne badania psychologiczne nad reakcjami świadków zbrodni pozwalają opisać wiele różniących się w wymiarze moralności zachowań (od ratowania do kolaboracji ze sprawcami), i emocji moralnych (od empatii do schadenfreude). W przedstawionym w artykule badaniu próbowaliśmy sprawdzić, w jakim stopniu różne oblicza bystandera epoki Holokaustu tworzą wiedzę zbiorową Polaków na temat zachowań ich rodaków. Badanie to dowiodło, że poza dobrze znanymi wzorcami pamięci zbiorowej (przeszacowywanie moralnych zachowań rodaków), w reprezentacjach społecznych Holokaustu dominują wyobrażenia o moralnej nieobojętności – Polacy są postrzegani jako ratujący i empatyczni albo jako kolaborujący i zawistni. Kategoria biernych emocji i zachowań była rzadko odnoszona przez badanych Polaków do opisu historii lat okupacji.

Słowa kluczowe: świadek, bystander, Zagłada, Holokaust, pomoc, empatia, Schadenfreude

Artykuł jest próbą zastosowania kategorii zaczerpniętych z psychologii emocji do zrozumienia zjawiska (nie)pamięci zbiorowej w Polsce, a dokładniej defensywnych reakcji na nową wiedzę historyczną dotyczącą negatywnych zachowań członków własnego narodu. W pracy przedstawiono model unikania awersyjnych emocji moralnych (winy, wstydu), oparty na teorii regulacji emocji Jamesa Grossa oraz wykorzystano przykład polskiej debaty o zbrodni w Jedwabnem jako ilustrację tego modelu. W dalszej części omówiono badania, które potwierdzają trafność przedstawionego modelu. W ostatniej części artykułu zaproponowano dwa potencjalne sposoby mówienia i pisania o przeszłości, które mogą uniknąć defensywnych reakcji na nowe informacje historyczne zagrażające tożsamości narodowej.
Słowa kluczowe: (nie)pamięć, regulacja emocji, Jedwabne, atrybucje