We współczesnych badaniach nad zagładą Żydów często kwestionuje się stosowanie pojęcia bystander. Jest ono używane w sposób ograniczony i koncentrujący się wyłącznie na biernym aspekcie bycia bystanderem. Współczesne badania psychologiczne nad reakcjami świadków zbrodni pozwalają opisać wiele różniących się w wymiarze moralności zachowań (od ratowania do kolaboracji ze sprawcami), i emocji moralnych (od empatii do schadenfreude). W przedstawionym w artykule badaniu próbowaliśmy sprawdzić, w jakim stopniu różne oblicza bystandera epoki Holokaustu tworzą wiedzę zbiorową Polaków na temat zachowań ich rodaków. Badanie to dowiodło, że poza dobrze znanymi wzorcami pamięci zbiorowej (przeszacowywanie moralnych zachowań rodaków), w reprezentacjach społecznych Holokaustu dominują wyobrażenia o moralnej nieobojętności – Polacy są postrzegani jako ratujący i empatyczni albo jako kolaborujący i zawistni. Kategoria biernych emocji i zachowań była rzadko odnoszona przez badanych Polaków do opisu historii lat okupacji.
Słowa kluczowe: świadek, bystander, Zagłada, Holokaust, pomoc, empatia, Schadenfreude