Artykuły: Katarzyna Taczyńska

Przedmiotem zainteresowania artykułu są przemiany, jakim po drugiej wojnie światowej podlegała narracja o Dianie Budisavljević (1891-1978). Budisavljević była pomysłodawczynią i koordynatorką akcji ratowania serbskich dzieci z ustaszowskich obozów w czasie drugiej wojny światowej. Interesuje nas, jak kształtowała się pamięć o jej działalności, zarówno w okresie istnienia socjalistycznej Jugosławii, jak i po jej rozpadzie – w Serbii. Obecnie mamy do czynienia ze wzmożonym zainteresowaniem Budisavljević w serbskiej i chorwackiej kulturze narodowej. Przeprowadzona analiza publikacji książkowej (Boška Lomovicia, Knjiga o Dijani Budisavljević [‘Książka o Dianie Budisavljević’], 2013) oraz narracji muzealnej (wystawa Najveća akcija spašavanja dece u Drugom svetskom ratu – Dijanina deca [’Największa akcja ratowania dzieci w czasie drugiej wojny światowej – dzieci Diany’], Belgrad, 2018) prowadzi do wniosku, że we współczesnej serbskiej kulturze pamięci postać ta jest wykorzystywana instrumentalnie i używana do doraźnych celów politycznych.

Słowa kluczowe: Diana Budisavljević, druga wojna światowa, Jugosławia, Serbia, pamięć kulturowa

—-

The article focuses on how the narrative about Diana Budisavljević (1891-1978) changed after World War II. Budisavljević was the originator and coordinator of the rescue of Serbian children from Ustashe camps during the war. We are interested in how the memory of her actions was shaped first in the socialist Yugoslavia and later, after its collapse, in Serbia. Nowadays, she is the subject of an increased interest in both Serbian and Croatian national culture. Our analysis of a book (Boško Lomović, Knjiga o Dijani Budisavljević [A Book about Diana Budisavljević], 2013) and a museum narrative devoted to Budisavljević (the exhibition Najveća akcija spašavanja dece u Drugom svetskom ratu – Dijanina deca [The Largest Operation to Save Children During the Second World War – Diana’s Children], Belgrade, 2018) has lead us to conclude that, as a figure, she is used instrumentally and for short-term political purposes in the contemporary Serbian culture of remembrance.

Keywords: Diana Budisavljević, World War II, Yugoslavia, Serbia, cultural memory

Artykuł poświęcony jest pamięci o zagładzie Romów (Porajmos) w krajach byłej Jugosławii (Serbii i Chorwacji). Pamięć o Porajmosie rozpatrywana jest jako społeczny i kulturowy konstrukt, który ma charakterystyczną dla danego kraju/regionu historię, jednak powszechnie – zarówno w historiografii, jak i w tekstach kultury – temat ten podlega marginalizacji. W tekście analizowane są jej przyczyny (społeczna dyskryminacja grupy, specyfika kodu kulturowego, dyskryminacja historyczna) oraz powody niepamięci (niema pamięć) o Porajmosie. Artykuł ponadto prezentuje badania nad Porajmosem na obszarze postjugosłowiańskim oraz omawia praktyki komemoratywne związane z romską zagładą na terenie Chorwacji i Serbii. Centralną część pracy stanowi analiza wydanej w 2015 r. powieści Nebojšy Lujanovicia Oblak boje kože (‘Chmura w kolorze skóry’), z uwzględnieniem warstwy literackiej utworu oraz obrazu pamięci (wykorzystującego metaforykę mapy). Powieść obrazuje relację pomiędzy tekstem a społeczną pamięcią o przeszłości.

Słowa kluczowe: Porajmos, romska zagłada, pamięć społeczna, pamięć kulturowa, Serbia, Chorwacja

Artykuł jest poświęcony analizie dramatu Lalka z łóżka numer 21 (Lutka sa kreveta broj 21) Đorđe Lebovicia, twórcy m.in. napisanego we współpracy z Aleksandrem Obrenoviciem sztuki Niebiański oddział (Nebeski odred) z 1956 roku, pierwszego dramatu w socjalistycznej Jugosławii, który otwarcie podejmował problematykę Holokaustu. Pierwsza telewizyjna prezentacja dramatu Lalka z łóżka numer 21 odbyła się w Jugosławii w 1966 roku. W Polsce sztuka Lebovicia nie doczekała się wystawienia, choć w 1970 roku. TVP zrealizowała spektakl według tekstu autora. Dramat podejmuje problem kobiecego doświadczenia przymusowej prostytucji w lagrach oraz jego późniejszej tabuizacji, stygmatyzacji i hierarchizacji tych kobiet jako ofiar. Lebović porusza co najmniej trzy główne zagadnienia: wyzwań (prawnych, etycznych, ale i czysto językowych), jakie stanęły przed powojennym systemem sądowniczym, kwestię wiktymizacji oraz splecionej z nią genderowej opresji heroistycznej.
Słowa kluczowe: Đorđe Lebović, dramat, Holokaust, przymusowa prostytucja, genderowa opresja

Recenzja: M. Kobielska Polska kultura pamięci w XXI wieku: dominanty. Zbrodnia katyńska, powstanie warszawskie i stan wojenny, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2016.

Słowa kluczowe: polska kultura pamięci, pamięć kulturowa, polityka pamięci, zbrodnia katyńska, powstanie warszawskie, stan wojenny