Artykuły: Katarzyna Taczyńska

Artykuł poświęcony jest pamięci o zagładzie Romów (Porajmos) w krajach byłej Jugosławii (Serbii i Chorwacji). Pamięć o Porajmosie rozpatrywana jest jako społeczny i kulturowy konstrukt, który ma charakterystyczną dla danego kraju/regionu historię, jednak powszechnie – zarówno w historiografii, jak i w tekstach kultury – temat ten podlega marginalizacji. W tekście analizowane są jej przyczyny (społeczna dyskryminacja grupy, specyfika kodu kulturowego, dyskryminacja historyczna) oraz powody niepamięci (niema pamięć) o Porajmosie. Artykuł ponadto prezentuje badania nad Porajmosem na obszarze postjugosłowiańskim oraz omawia praktyki komemoratywne związane z romską zagładą na terenie Chorwacji i Serbii. Centralną część pracy stanowi analiza wydanej w 2015 r. powieści Nebojšy Lujanovicia Oblak boje kože (‘Chmura w kolorze skóry’), z uwzględnieniem warstwy literackiej utworu oraz obrazu pamięci (wykorzystującego metaforykę mapy). Powieść obrazuje relację pomiędzy tekstem a społeczną pamięcią o przeszłości.

Słowa kluczowe: Porajmos, romska zagłada, pamięć społeczna, pamięć kulturowa, Serbia, Chorwacja

Artykuł jest poświęcony analizie dramatu Lalka z łóżka numer 21 (Lutka sa kreveta broj 21) Đorđe Lebovicia, twórcy m.in. napisanego we współpracy z Aleksandrem Obrenoviciem sztuki Niebiański oddział (Nebeski odred) z 1956 roku, pierwszego dramatu w socjalistycznej Jugosławii, który otwarcie podejmował problematykę Holokaustu. Pierwsza telewizyjna prezentacja dramatu Lalka z łóżka numer 21 odbyła się w Jugosławii w 1966 roku. W Polsce sztuka Lebovicia nie doczekała się wystawienia, choć w 1970 roku. TVP zrealizowała spektakl według tekstu autora. Dramat podejmuje problem kobiecego doświadczenia przymusowej prostytucji w lagrach oraz jego późniejszej tabuizacji, stygmatyzacji i hierarchizacji tych kobiet jako ofiar. Lebović porusza co najmniej trzy główne zagadnienia: wyzwań (prawnych, etycznych, ale i czysto językowych), jakie stanęły przed powojennym systemem sądowniczym, kwestię wiktymizacji oraz splecionej z nią genderowej opresji heroistycznej.
Słowa kluczowe: Đorđe Lebović, dramat, Holokaust, przymusowa prostytucja, genderowa opresja

Recenzja: M. Kobielska Polska kultura pamięci w XXI wieku: dominanty. Zbrodnia katyńska, powstanie warszawskie i stan wojenny, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2016.

Słowa kluczowe: polska kultura pamięci, pamięć kulturowa, polityka pamięci, zbrodnia katyńska, powstanie warszawskie, stan wojenny