Artykuły: Beata Śniecikowska

Artykuł jest recenzją monografii Marty Baron-Milian Neofuturzy i futuryści. Kryptohistorie polskiej awangardy (książki naukowej uhonorowanej Nagrodą Literacką Gdynia w kategorii esej). Studium Baron-Milian zajmuje szczególne miejsce w dzisiejszych badaniach nad awangardą, proponuje nowe, znakomicie udokumentowane w odkryciach archiwalnych, spojrzenie na początki polskiego futuryzmu. Autorka przygląda się działalności trzech autorów: Jerzego Jankowskiego, Anatola Sterna i Aleksandra Wata. W wieloaspektowych analizach uwzględnia różnomedialność i procesualność ich twórczości. Erudycyjna monografia odwołuje się do bardzo licznych, polskich i obcych, prac badawczych, naistotniejszymi partnerami wywodu są jednak Jacques Derrida, Gilles Deleuze i Felix Guattari. Wnikliwa lektura ich studiów uprawomocnia spojrzenie na dorobek Sterna i Wata jako na twórczość marańską i „literaturę mniejszą”. Na uwagę zasługuje także znakomity, błyskotliwy język monografii.

Słowa klucze: futuryzm, literatura mniejsza, marani, archiwum, anagram, krytyka genetyczna

Artykuł jest analizą układów dźwiękowych w intermedialnych inkarnacjach awangardowego poematu Anatola Sterna Europa. Autorka bierze pod uwagę dwa różne międzywojenne wydania wiersza (pierwodruk w „Reflektorze”, 1925; opracowanie Mieczysława Szczuki i Teresy Żarnower, 1929), trzy inspirowane nim filmy (odnaleziona w 2019 roku Europa Franciszki i Stefana Themersonów, 1931-1932; Themersonowska rekonstrukcja zaginionej kompozycji, 1983; Europa II Piotra Zarębskiego – rekonstrukcja filmu z lat trzydziestych, 1988) oraz widowisko plenerowe Akademii Ruchu z 1976 roku. Każda kompozycja inaczej  organizuje warstwę brzmień, zawsze jednak  istotna pozostaje tu relacja między dźwiękiem, obrazem i ciszą. Różnorako wiąże się ona z układami wersologiczno-typograficznymi poematu oraz samą jego intermedialną historią. Autorka wprowadza nowe (lub zmodyfikowane) terminy: łańcuch intermedialny, jukstapozycja głosowa, milczenie wizualne, modalność percepcji.

Słowa klucze: intermedialność, sound studies, łańcuch intermedialny, jukstapozycja głosowa, typografia, Europa Anatola Sterna

Artykuł poświęcony jest analizie zaskakująco długiego i trwałego łańcuszka intersemiotycznego (pojęcie Seweryny Wysłouch) zainicjowanego publikacją poematu Anatola Sterna Europa (1925) i obejmującego prace typograficzne, fotomontaże, filmy oraz działania teatralno-performatywne powstające w ciągu minionego stulecia. Autorka opisuje wszystkie artefakty składające się na ten różnomedialny ciąg. Szczególną uwagę poświęca filmowi Europa Franciszki i Stefana Themersonów (1931-1932), przez niemal 80 lat uważanemu za zaginiony, odnalezionemu niespodziewanie w 2019 roku. Analiza dotyczy m.in. relacji między tekstem Sterna, ruchomymi obrazami Themersonów i muzyką instrumentalną stanowiącą podkład dźwiękowy filmu.  Ważną rolę odgrywa także opis wizualnych lejtomotywów filmu oraz analiza nieznanych dotąd kontekstów ekokrytycznych odzyskanego filmu Themersonów.

Słowa kluczowe: Franciszka i Stefan Themerson, film awangardowy, poezja awangardowa, intersemiotyczność, film poetycki

Artykuł dotyczy kompozycji i percepcji książek obrazkowych (picturebooków). Autorka porządkuje ujęcia genologiczne, wskazuje sprzeczności w definicjach formy, bada różnice między picturebookiem a książką ilustrowaną, proponuje wreszcie prototypowe profilowanie gatunku i użycie pojęcia słowografia dla opisu realizacji najbliższych stworzonemu modelowi. Szczególnie zajmuje ją zjawisko nowe na polskim gruncie: picturebookowa intymistyka logowizualna (książki obrazkowe nietworzone wyłącznie z myślą o dzieciach, poruszające kwestie ważne, złożone, budzące emocje). Tego rodzaju prace często realizują słowograficzne postulaty równowagi i współzależności tworzyw. Rozważania teoretyczne dopełnia analiza jednej z publikacji Iwony Chmielewskiej, słowografii wymykającej się kategoryzacjom ilustracji książkowych, integralnie łączącej media, bazującej na wzajemnej (re)interpretacji tekstu i obrazu.

Słowa kluczowe: picturebook, książka obrazkowa, intymistyka logowizualna, słowografia, Iwona Chmielewska

Artykuł jest analizą odnalezionej w 2018 roku ulotki Tak – pierwszego druku polskich futurystów. Autorka przygląda się utworowi z perspektywy historyczno- i teoretycznoliterackiej, zestawia awangardową i literaturoznawczą legendę zaginionego tekstu z jego faktyczną poetyką, bada relacje między wizualną i dźwiękową sferą kompozycji. Tak odczytywane jest także w różnych układach intertekstualnych: w odniesieniu do stylistyki i semantyki symbolizmu i ekspresjonizmu, w relacji do manifestów włoskiego futuryzmu oraz w kontekście tekstów sakralnych. Przedmiotem namysłu jest wreszcie przynależność gatunkowa utworu.

Słowa kluczowe: futuryzm, awangarda, druki ulotne, manifest, symbolizm, ekspresjonizm

Artykuł jest propozycją opisu relacji uporządkowań brzmieniowych i różnorako rozumianego ruchu w europejskiej awangardowej poezji dźwiękowej. Techniki akumulacji brzmień mogą tworzyć wrażenie ruchu w wierszu – i w ciele percypującego tekst odbiorcy. To zagadnienia jedynie częściowo rozpoznane na gruncie dotychczasowych badań wersyfikacyjnych i fonostylistycznych. Autorka wstępnie identyfikuje kilka awangardowych strategii „poruszania” wierszy. Opis uwzględnia skorelowane płaszczyzny analizy tkanki dźwiękowej poezji (instrumentacja głoskowa, rytm, symbolizm dźwiękowy), kinestezji artykulacyjnej oraz różnorako skorelowanych z brzmieniem (i ruchem) układów typograficznych.

Recenzja książki: Michał Mrugalski Teoria barw Tadeusza Różewicza, Universitas, Kraków 2007.

Recenzja książki: Agnieszka Karpowicz Kolaż. Awangardowy gest kreacji. Themerson, Buczkowski, Białoszewski, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warsaw 2007.

Sprawozdanie z XXXI Konferencji Teoretycznoliterackiej Stereotypy w literaturze (i tuż obok), UŁ, IBL PAN, Uniejów, 15-19 IX 2002