Articles: Ernst van Alphen

Rozmowa dotyczy kwestii związanej z formacją intelektualną i akademicką zwaną visual studies oraz osobistą drogą badacza od studiów literaturoznawczych do studiów nad kulturą wizualną a także nad Zagładą. Rozmówcy poruszają wątki związane z myśleniem o historii, czasie, traumie i reprezentacji w kontekście krytyki poststrukturalizmu a także w odniesieniu do koncepcji archiwum i afektu. Omawiane zagadnienia dotyczą kwestii transmisji wiedzy, ograniczeń tradycyjnej pedagogiki i historiografii, znaczenia psychoanalizy dla badań nad przeszłością. W toku dyskusji przywoływane i omawiane są projektu artystyczne i doświadczenia badawcze rozmówców.

W literaturze Holokaustu rekonstrukcja doświadczenia obozu obejmuje także doświadczenie zmysłów. Ernst van Alphen zwraca uwagę na techniki wizualizacji stosowane przez Tadeusza Borowskiego i francuską ocaloną Charlotte Delbo w ich opowiadaniach oświęcimskich. Obserwacji poddane zostaje działanie podmiotu konfrontowanego z “tym, czego nie da się zobaczyć”. Wedle diagnozy van Alphena świadek przekształca się w bierną maszynę rejestrującą “wizualne ślady” (visual imprints), odbicia dziejących się wydarzeń w jego pamięci, która staje się rodzajem szklanej kliszy. Te powidoki – “odpominania” (“rememories”) powracają w aktach “traumatycznego przywrócenia” (traumatic reenactment), czyniąc egzystencję po wyzwoleniu obozu podporządkowaną szczególnemu typowi pamięci: pamięci “głębokiej”, niwelującej czasowy dystans do pamiętanych wydarzeń, pozostającej poza kontrolą podmiotu pamiętającego. Z tego powodu relacje ocalonych tak często opadają niespodziewanie w konstrukcje w czasie teraźniejszym, dlatego postaci patrzące – postaci świadków – wcielają się nieoczekiwanie w postaci obserwowane; dlatego narracyjny dystans – nie jest możliwy, a tekst staje się performance – ponownym przeżyciem minionej traumy.