PL
„Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja” (ISSN 0867-0633) to dwumiesięcznik literaturoznawczy wydawany od 1990 przez Instytut Badań Literackich PAN we współpracy ze Stowarzyszeniem Pro Cultura Litteraria.
PL

Articles: Piotr Bogalecki

Biel i brak. Minus-wiersze w poezji Nowej Fali

Issue: 2024 / 5

W swej słynnej akcji z 1974 roku, rozwieszając transparent z napisem „Milczenie awangardowe” pomiędzy budynkami Uniwersytetu i Akademii Sztuk Pięknych, A. Partum powiązał neoawangardową refleksję o milczeniu z krytyką otaczającej go rzeczywistości polityczno-społecznej. Przyjmuję, że analogiczne połączenie stało się udziałem przedstawicieli literackiej Nowej Fali – rozumianej szeroko (m.in. z uwzględnieniem grupy Kontekst), a interpretowanej w kontekście sztuki neoawangardowej – oraz uznać polityczną interpretację generowanych w ich poezji efektów ciszy i przemilczenia za uprzywilejowaną. Nie jest ona jednak bynajmniej jedyna; inaczej niż w przywołanym działaniu Partuma, podobnie zaś do J. Cage’a i twórców zainspirowanych jego działaniami, milczenie nowofalowe nierzadko stanowiło przejaw i punkt dojścia rozmaitych poszukiwań duchowych. W artykule, bazującym na materiale polskiej poezji lat 60.-80. XX wieku oraz na jej późniejszych reinterpretacjach, poddaję analizie napięcie pomiędzy politycznym a duchowym milczeniem w utworach nowofalowych poetów, skupiając się na ich najbardziej śmiałych, eksperymentalnych „wierszach pustych”, w których redukcja warstwy słownej posunięta została najdalej. W analogii do pojęcia J. Łotmana teksty takie nazywam minus-wierszami, naruszają one bowiem podstawowe, prymarne oczekiwanie czytelnicze: samego istnienia tekstu, a co za tym idzie samej struktury wierszowej, która zredukowana zostaje do elementów ramowych. W analizie radykalnych tekstów tych – autorstwa m.in. R. Krynickiego, J. Kornhausera, L. Szarugi, T. Sławka, A. Szuby i innych – konieczne staje się prześledzenie awangardowego rodowodu minus-wierszy i odniesienie ich do eksperymentów polskiej i międzynarodowej poezji konkretnej i konceptualizmu. Przydatne okaże się również wprowadzenie perspektywy postsekularnej, pozwalającej na nowych warunkach połączyć to, co polityczne i to, co duchowe.

Słowa klucze: minus-wiersz, minus-chwyt, milczenie, Pokolenie 68, neoawangarda, literatura eksperymentalna, postsekularyzm

Mapy błądzenia. Nieznane wiersze i poematy z berlińskiego archiwum Witolda Wirpszy

Issue: 2023 / 3

Chociaż dzięki staraniom Wydawnictwa Instytutu Mikołowskiego wszystkie przygotowywane na emigracji książki poetyckie Witolda Wirpszy zostały opublikowane, w jego berlińskim archiwum zdeponowanym w zbiorach Akademie der Künste udało się odnaleźć maszynopisy i rękopisy kilku nieznanych tekstów poetyckich. Na prezentowany i analizowany w artykule materiał składają się trzy dłuższe poematy (Wielka mapa, Przedarcie się do radości, Ut pictura poesis), kilka wierszy oraz towarzyszące im dokumenty genezy. Podjęto próby ich edytorskiej rekonstrukcji, datowania i ustalenia okoliczności ich powstania. Zaproponowano również pierwsze interpretacje odnalezionych poematów, przeprowadzone z uwzględnieniem najważniejszych tematów, tendencji rozwojowych i kontekstów emigracyjnej twórczości autora Faetona.

Słowa kluczowe: Witold Wirpsza, Archiwum Akademie der Künste w Berlinie, archiwalia, postsekularyzm, mapa, Auguste Rodin.

Mapa i audytorium. Kierunki rozwoju wiersza kartograficznego w polskiej poezji eksperymentalnej

Issue: 2022 / 1

W zaproponowanym rozumieniu wiersz kartograficzny (wiersz-mapa) to eksperymentalny tekst poetycki ustrukturalizowany na wzór mapy, tj. stanowiący kompozycję logowizualną, której elementy językowe uprzestrzennione zostały zgodnie z rzutem z góry. Celem artykułu jest próba określenia kierunków rozwoju wiersza kartograficznego w polskiej poezji eksperymentalnej dzięki analizie jego najważniejszych historycznych i współczesnych realizacji. Autor wyróżnia dwa typy wierszy-map, zapoczątkowane w latach 60. XX wieku w poezji konkretnej: z tekstów Romana Gorzelskiego wywodzi się prostszy typ wizualny, reprezentowany współcześnie przez Jakuba Wojciechowskiego i Piotra Kasperowicza, zaś z wierszy-partytur Mariana Grześczaka bardziej złożony, angażujący także warstwę brzmieniową, typ fonowizualny, kontynuowany dziś w eksperymentach Radosława Nowakowskiego i Marcina Mokrego.

Słowa kluczowe: wiersze-mapy, kartografia i literatura, geopoetyka, literatura eksperymentalna, Marcin Mokry, Radosław Nowakowski

Pomarańcza dla Juliana Kornhausera

Issue: 2019 / 4

Celem artykułu jest reinterpretacja wymowy wczesnych, powstających do połowy lat 70. XX wieku tekstów poetyckich i prozatorskich Juliana Kornhausera, akcentująca zasadniczą rolę obecnych w nich licznych odniesień do religijnego dziedzictwa judaizmu. Pojmując ten ostatni jako ukrytą tradycję w twórczości poety, autor opisuje ją z pomocą metafory maranizmu – w zawoalowany sposób przywoływanej w debiutanckim tomie Nastanie święto i dla leniuchów (1972) oraz w debiutanckiej powieści Kilka chwil (1975). Wskazuje też, że zwłaszcza w tej ostatniej decydującą funkcję pełni mniej lub bardziej zakamuflowany literacki dialog z ojcem poety – zmarłym w 1972 Jakubem Kornhauserem, więźniem obozu w Dachau.

Słowa kluczowe: Julian Kornhasuer, judaizm, maranizm, Pokolenie 68, postsekularyzm, Zagłada

„Trójka widm w bezokoliczniku”. Spektralne koniugacje Witolda Wirpszy

Issue: 2016 / 2

Piotr Bogalecki

Artykuł stanowi interpretację wiersza Witolda Wirpszy Zgryzota i dalekie światło. Wychodząc od analizy zawartych w nim formuł i zastosowanych procedur – rozpatrywanych zwłaszcza w kontekście filozofii G. Deleuze’a – realizuje on dwa cele. Po pierwsze, wyprowadza z wiersza Wirpszy autorskie ujęcie tematu widma, które zyskuje na znaczeniu dopiero w zestawieniu z widmontologią J. Derridy oraz tekstami G. Agambena i J.D. Caputo. Po drugie, wyznacza kierunek postsekularnej reinterpretacji twórczości Wirpszy, którego zwrot ku tradycji teologiczno-religijnej daje się rozumieć jako dekonstrukcja tradycyjnych postaci poezji religijnej i metafizycznej. Jej efektem okazuje się afirmujące rozpoznanie języka religii jako widmowego i nieustannie „nawiedzającego” pozornie zeświecczone dyskursy nowoczesne.
Słowa kluczowe: Witold Wirpsza, Zgryzota i dalekie światło, poezja lingwistyczna, postsekularyzm, widmontologia, widmo

Niepodjęta terapia Stanisława Barańczaka. Próba diagnozy postsekularnej

Issue: 2014 / 2

Artykuł stanowi próbę odczytania twórczości poetyckiej Stanisława Barańczaka w perspektywie postsekularnej, wyznaczanej przede wszystkim przez obecność dwóch elementów: namysłu nad funkcjonowaniem motywów teologiczno-religijnych w społeczeństwach poddanych intensywnym procesom sekularyzacyjnym (vide: Barańczakowa koncentracja na tematyce etyczno-społecznej) oraz stałego odniesienia do zagadnień metajęzykowych, stanowiących spuściznę tzw. zwrotu lingwistycznego (u autora Atlantydy –ciągłość poetyki lingwistycznej). Wychodząc od polemiki z odczytaniem A. van Neukerkena, które traktuje dzieło Barańczaka jako przykład poezji metafizycznej w swej „klasycznej” odmianie, i koncentrując się głównie na utworze Ustawienie głosu z tomu Widokówka z tego świata, autor reinterpretuje występującą u Barańczaka relację Bóg – człowiek w odniesieniu do figury „rozmowy jąkały z jąkałą”, natomiast jego poezję proponuje ujmować jako „teolingwizm” niesprowadzalny do tradycyjnych modeli poezji religijnej.

Od kukły do cyborga. Teologia i technologia

Recenzja: Rafał Ilnicki, Bóg cyborgów. Technika i transcendencja, Poznań 2011.

By using the website you agree to our cookies policy. At any time you can change the settings as regards cookies as well as learn more about them Click here Do not show this information again