Articles: Piotr Bogalecki

W swej słynnej akcji z 1974 roku, rozwieszając transparent z napisem „Milczenie awangardowe” pomiędzy budynkami Uniwersytetu i Akademii Sztuk Pięknych, A. Partum powiązał neoawangardową refleksję o milczeniu z krytyką otaczającej go rzeczywistości polityczno-społecznej. Przyjmuję, że analogiczne połączenie stało się udziałem przedstawicieli literackiej Nowej Fali – rozumianej szeroko (m.in. z uwzględnieniem grupy Kontekst), a interpretowanej w kontekście sztuki neoawangardowej – oraz uznać polityczną interpretację generowanych w ich poezji efektów ciszy i przemilczenia za uprzywilejowaną. Nie jest ona jednak bynajmniej jedyna; inaczej niż w przywołanym działaniu Partuma, podobnie zaś do J. Cage’a i twórców zainspirowanych jego działaniami, milczenie nowofalowe nierzadko stanowiło przejaw i punkt dojścia rozmaitych poszukiwań duchowych. W artykule, bazującym na materiale polskiej poezji lat 60.-80. XX wieku oraz na jej późniejszych reinterpretacjach, poddaję analizie napięcie pomiędzy politycznym a duchowym milczeniem w utworach nowofalowych poetów, skupiając się na ich najbardziej śmiałych, eksperymentalnych „wierszach pustych”, w których redukcja warstwy słownej posunięta została najdalej. W analogii do pojęcia J. Łotmana teksty takie nazywam minus-wierszami, naruszają one bowiem podstawowe, prymarne oczekiwanie czytelnicze: samego istnienia tekstu, a co za tym idzie samej struktury wierszowej, która zredukowana zostaje do elementów ramowych. W analizie radykalnych tekstów tych – autorstwa m.in. R. Krynickiego, J. Kornhausera, L. Szarugi, T. Sławka, A. Szuby i innych – konieczne staje się prześledzenie awangardowego rodowodu minus-wierszy i odniesienie ich do eksperymentów polskiej i międzynarodowej poezji konkretnej i konceptualizmu. Przydatne okaże się również wprowadzenie perspektywy postsekularnej, pozwalającej na nowych warunkach połączyć to, co polityczne i to, co duchowe.

Słowa klucze: minus-wiersz, minus-chwyt, milczenie, Pokolenie 68, neoawangarda, literatura eksperymentalna, postsekularyzm

Chociaż dzięki staraniom Wydawnictwa Instytutu Mikołowskiego wszystkie przygotowywane na emigracji książki poetyckie Witolda Wirpszy zostały opublikowane, w jego berlińskim archiwum zdeponowanym w zbiorach Akademie der Künste udało się odnaleźć maszynopisy i rękopisy kilku nieznanych tekstów poetyckich. Na prezentowany i analizowany w artykule materiał składają się trzy dłuższe poematy (Wielka mapa, Przedarcie się do radości, Ut pictura poesis), kilka wierszy oraz towarzyszące im dokumenty genezy. Podjęto próby ich edytorskiej rekonstrukcji, datowania i ustalenia okoliczności ich powstania. Zaproponowano również pierwsze interpretacje odnalezionych poematów, przeprowadzone z uwzględnieniem najważniejszych tematów, tendencji rozwojowych i kontekstów emigracyjnej twórczości autora Faetona.

Słowa kluczowe: Witold Wirpsza, Archiwum Akademie der Künste w Berlinie, archiwalia, postsekularyzm, mapa, Auguste Rodin.

W zaproponowanym rozumieniu wiersz kartograficzny (wiersz-mapa) to eksperymentalny tekst poetycki ustrukturalizowany na wzór mapy, tj. stanowiący kompozycję logowizualną, której elementy językowe uprzestrzennione zostały zgodnie z rzutem z góry. Celem artykułu jest próba określenia kierunków rozwoju wiersza kartograficznego w polskiej poezji eksperymentalnej dzięki analizie jego najważniejszych historycznych i współczesnych realizacji. Autor wyróżnia dwa typy wierszy-map, zapoczątkowane w latach 60. XX wieku w poezji konkretnej: z tekstów Romana Gorzelskiego wywodzi się prostszy typ wizualny, reprezentowany współcześnie przez Jakuba Wojciechowskiego i Piotra Kasperowicza, zaś z wierszy-partytur Mariana Grześczaka bardziej złożony, angażujący także warstwę brzmieniową, typ fonowizualny, kontynuowany dziś w eksperymentach Radosława Nowakowskiego i Marcina Mokrego.

Słowa kluczowe: wiersze-mapy, kartografia i literatura, geopoetyka, literatura eksperymentalna, Marcin Mokry, Radosław Nowakowski

Celem artykułu jest reinterpretacja wymowy wczesnych, powstających do połowy lat 70. XX wieku tekstów poetyckich i prozatorskich Juliana Kornhausera, akcentująca zasadniczą rolę obecnych w nich licznych odniesień do religijnego dziedzictwa judaizmu. Pojmując ten ostatni jako ukrytą tradycję w twórczości poety, autor opisuje ją z pomocą metafory maranizmu – w zawoalowany sposób przywoływanej w debiutanckim tomie Nastanie święto i dla leniuchów (1972) oraz w debiutanckiej powieści Kilka chwil (1975). Wskazuje też, że zwłaszcza w tej ostatniej decydującą funkcję pełni mniej lub bardziej zakamuflowany literacki dialog z ojcem poety – zmarłym w 1972 Jakubem Kornhauserem, więźniem obozu w Dachau.

Słowa kluczowe: Julian Kornhasuer, judaizm, maranizm, Pokolenie 68, postsekularyzm, Zagłada

Piotr Bogalecki
UŚ
Artykuł stanowi interpretację wiersza Witolda Wirpszy Zgryzota i dalekie światło. Wychodząc od analizy zawartych w nim formuł i zastosowanych procedur – rozpatrywanych zwłaszcza w kontekście filozofii G. Deleuze’a – realizuje on dwa cele. Po pierwsze, wyprowadza z wiersza Wirpszy autorskie ujęcie tematu widma, które zyskuje na znaczeniu dopiero w zestawieniu z widmontologią J. Derridy oraz tekstami G. Agambena i J.D. Caputo. Po drugie, wyznacza kierunek postsekularnej reinterpretacji twórczości Wirpszy, którego zwrot ku tradycji teologiczno-religijnej daje się rozumieć jako dekonstrukcja tradycyjnych postaci poezji religijnej i metafizycznej. Jej efektem okazuje się afirmujące rozpoznanie języka religii jako widmowego i nieustannie „nawiedzającego” pozornie zeświecczone dyskursy nowoczesne.
Słowa kluczowe: Witold Wirpsza, Zgryzota i dalekie światło, poezja lingwistyczna, postsekularyzm, widmontologia, widmo

Artykuł stanowi próbę odczytania twórczości poetyckiej Stanisława Barańczaka w perspektywie postsekularnej, wyznaczanej przede wszystkim przez obecność dwóch elementów: namysłu nad funkcjonowaniem motywów teologiczno-religijnych w społeczeństwach poddanych intensywnym procesom sekularyzacyjnym (vide: Barańczakowa koncentracja na tematyce etyczno-społecznej) oraz stałego odniesienia do zagadnień metajęzykowych, stanowiących spuściznę tzw. zwrotu lingwistycznego (u autora Atlantydy –ciągłość poetyki lingwistycznej). Wychodząc od polemiki z odczytaniem A. van Neukerkena, które traktuje dzieło Barańczaka jako przykład poezji metafizycznej w swej „klasycznej” odmianie, i koncentrując się głównie na utworze Ustawienie głosu z tomu Widokówka z tego świata, autor reinterpretuje występującą u Barańczaka relację Bóg – człowiek w odniesieniu do figury „rozmowy jąkały z jąkałą”, natomiast jego poezję proponuje ujmować jako „teolingwizm” niesprowadzalny do tradycyjnych modeli poezji religijnej.

Recenzja: Rafał Ilnicki, Bóg cyborgów. Technika i transcendencja, Poznań 2011.