Artykuły: Sabina Giergiel

Przedmiotem zainteresowania artykułu są przemiany, jakim po drugiej wojnie światowej podlegała narracja o Dianie Budisavljević (1891-1978). Budisavljević była pomysłodawczynią i koordynatorką akcji ratowania serbskich dzieci z ustaszowskich obozów w czasie drugiej wojny światowej. Interesuje nas, jak kształtowała się pamięć o jej działalności, zarówno w okresie istnienia socjalistycznej Jugosławii, jak i po jej rozpadzie – w Serbii. Obecnie mamy do czynienia ze wzmożonym zainteresowaniem Budisavljević w serbskiej i chorwackiej kulturze narodowej. Przeprowadzona analiza publikacji książkowej (Boška Lomovicia, Knjiga o Dijani Budisavljević [‘Książka o Dianie Budisavljević’], 2013) oraz narracji muzealnej (wystawa Najveća akcija spašavanja dece u Drugom svetskom ratu – Dijanina deca [’Największa akcja ratowania dzieci w czasie drugiej wojny światowej – dzieci Diany’], Belgrad, 2018) prowadzi do wniosku, że we współczesnej serbskiej kulturze pamięci postać ta jest wykorzystywana instrumentalnie i używana do doraźnych celów politycznych.

Słowa kluczowe: Diana Budisavljević, druga wojna światowa, Jugosławia, Serbia, pamięć kulturowa

—-

The article focuses on how the narrative about Diana Budisavljević (1891-1978) changed after World War II. Budisavljević was the originator and coordinator of the rescue of Serbian children from Ustashe camps during the war. We are interested in how the memory of her actions was shaped first in the socialist Yugoslavia and later, after its collapse, in Serbia. Nowadays, she is the subject of an increased interest in both Serbian and Croatian national culture. Our analysis of a book (Boško Lomović, Knjiga o Dijani Budisavljević [A Book about Diana Budisavljević], 2013) and a museum narrative devoted to Budisavljević (the exhibition Najveća akcija spašavanja dece u Drugom svetskom ratu – Dijanina deca [The Largest Operation to Save Children During the Second World War – Diana’s Children], Belgrade, 2018) has lead us to conclude that, as a figure, she is used instrumentally and for short-term political purposes in the contemporary Serbian culture of remembrance.

Keywords: Diana Budisavljević, World War II, Yugoslavia, Serbia, cultural memory

Artykuł przedstawia analizę dyskusji, jaka rozgorzała wokół próby upamiętnienia miejsca spoczynku ofiar pochodzenia niemieckiego, zabitych w 1944 roku w jednym z serbskich miast. W analizie autorka nawiązuje do metafory węzłów pamięci, pojęcia konotującego istnienie sprzecznych idei, niemożliwych do pogodzenia. Takim węzłem pamięci stało się miejsce, na którym znajdują się szczątki ofiar i na którym miał powstać zaaprobowany przez władzę pomnik. Dyskusja wokół pomnika pokazała ścieranie się w Serbii pamięci mniejszościowych (niemieckiej i żydowskiej), które zdają się walczyć o miejsce w narracji dominującej.

Słowa kluczowe: Serbia, Niemcy, węzeł pamięci, pomnik, rywalizacja w cierpieniu

Artykuł poświęcony jest pamięci o zagładzie Romów (Porajmos) w krajach byłej Jugosławii (Serbii i Chorwacji). Pamięć o Porajmosie rozpatrywana jest jako społeczny i kulturowy konstrukt, który ma charakterystyczną dla danego kraju/regionu historię, jednak powszechnie – zarówno w historiografii, jak i w tekstach kultury – temat ten podlega marginalizacji. W tekście analizowane są jej przyczyny (społeczna dyskryminacja grupy, specyfika kodu kulturowego, dyskryminacja historyczna) oraz powody niepamięci (niema pamięć) o Porajmosie. Artykuł ponadto prezentuje badania nad Porajmosem na obszarze postjugosłowiańskim oraz omawia praktyki komemoratywne związane z romską zagładą na terenie Chorwacji i Serbii. Centralną część pracy stanowi analiza wydanej w 2015 r. powieści Nebojšy Lujanovicia Oblak boje kože (‘Chmura w kolorze skóry’), z uwzględnieniem warstwy literackiej utworu oraz obrazu pamięci (wykorzystującego metaforykę mapy). Powieść obrazuje relację pomiędzy tekstem a społeczną pamięcią o przeszłości.

Słowa kluczowe: Porajmos, romska zagłada, pamięć społeczna, pamięć kulturowa, Serbia, Chorwacja