PL
„Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja” (ISSN 0867-0633) to dwumiesięcznik literaturoznawczy wydawany od 1990 przez Instytut Badań Literackich PAN we współpracy ze Stowarzyszeniem Pro Cultura Litteraria.
PL

Articles: Wojciech Tomasik

Jak smakował „dym węgli"? Nieostatnia glosa do Kordiana

Issue: 2020 / 1

Juliusz Słowacki przyjechał do Londynu na początku sierpnia 1831 roku i spędził w tym mieście miesiąc. Poetę zainteresowały nie tylko pomniki przeszłości, ale też świadectwa przebiegającej wyjątkowo dynamicznie rewolucji przemysłowej. Odwiedziny w budowanym tunelu pod Tamizą zostały skwitowane w liście do matki, a później powróciły w poemacie Podróż do Ziemi Świętej. Wolno sądzić, że Słowacki – wzorem innych – odwiedził też któryś z wielkich londyńskich browarów. W Kordianie, w monologu bohatera z początku II aktu, pada zdanie, które może wskazywać, że poeta poznał specyficzny smak londyńskiego porteru, pierwszego napoju, który wytwarzany był nowoczesnymi metodami (to jest masowo, z użyciem maszyn parowych i przy wykorzystaniu technologii pozwalającej na produkcję w miesiącach letnich).

Słowa kluczowe: romantyzm, rewolucja przemysłowa, Słowacki, Kordian, porter

Śmierć świątyni

Issue: 2018 / 1

Artykuł analizuje reakcje zagraniczne (głównie pochodzące z rosyjskich ośrodków „białej emigracji”) na plan zburzenia, a następnie na przebieg rozbiórki cerkwi katedralnej Aleksandra Newskiego na placu Saskim w Warszawie (1920-1926). W przeciwieństwie do polskich komentarzy, w których burzenie pokazywano jako działania dokonywane w przestrzeni symbolicznej (jako gesty ikonoklastyczne, wymierzone w niematerialny symbol niewoli i ucisku), w głosach rosyjskich (a także w reakcjach angielskich i francuskich) dominowało ujęcie antropomorfizujące niszczony obiekt: burzenie okazywało się tutaj dręczeniem i zadawaniem ran; dramat obiektu skłaniał do porównań z męką Chrystusa na Golgocie.

Słowa kluczowe: inny, ikonoklazm, biografia rzeczy, antropomorfizacja, wielokulturowość

Błądzenie Michałka. Nad mapą Warszawy Prusa

Issue: 2017 / 5

Fikcyjne zdarzenia Michałka wkomponowane zostały w prawdziwą przestrzeń Warszawy i w czas historyczny. Akcja utworu obejmuje dwa miesiące (sierpień-wrzesień 1877), które w mieście były okresem wzmożonej gorączki budowlanej. W noweli Prus wypróbowuje technikę, jaką zastosuje później w Lalce: fabuła wyłania się tutaj z opowiadania narratora niewiarygodnego; w „błądzeniu” Michałka i w rozmazywaniu konturów świata przedstawionego rodzi się późniejsza metoda, którą nazwać można „narracją przez szkło butelek”.

Słowa kluczowe: realizm, narrator niewiarygodny, „geografia literatury”.

Walc albo inscenizowanie nowoczesności

Issue: 2017 / 4

Walc był najpopularniejszym gatunkiem muzycznym XIX wieku. Taniec ten stanowił, z jednej strony, wytwór modernizacji, a z drugiej – formę artystyczną, która pozwalała procesy modernizacyjne zainscenizować, odegrać w czasie balu. Ruch szybko tańczących par wymagał precyzyjnej koordynacji. Musiał odbywać się w zgodzie ze sztywnym planem,  „rozkładem jazdy”. Wrażenia somatyczne wirujących par zbliżone były do tych, jakie przynosiły inne zmodernizowane i poddane rygorowi planu rozrywki: przejażdżka na karuzeli lub w pociągu. Związki walca z modernizacją (i muzyką programową) były podkreślane przez tytuły kompozycji.

Słowa kluczowe: walc, modernizacja, muzyka programowa, kultura popularna.

Orgia na dworcu w Jekaterinhofie. (O wytwarzaniu Inności w przekładach Idioty Dostojewskiego)

Issue: 2016 / 4

Artykuł dotyczy wytwarzania Inności w dwóch polskich przekładach Idioty Dostojewskiego. Przedmiotem analizy są sceny, których lokalizację w rosyjskim oryginale określa słowo воксал (ang. vauxhall). Słowo to pada najpierw w charakterystyce Nastazji Filipownej (w zdaniu, które mówi o jej udziale w orgii w Jekatierinhofie), a następnie używane jest konsekwentnie przez pisarza w wydarzeniach, które dzieją się w Pawłowsku. W przekładach mowa jest o orgii na „dworcu” (w Jekaterinhofie) i o koncertach muzycznych, które ściągały bohaterów przebywających w Pawłowsku do ogrodu botanicznego. Odpowiada to potocznemu obrazowi Rosji jako kraju nieprzewidywalnego i kulturowo radykalnie innego. Rosja w przekładach Idioty ulega „przemapowaniu” (odsunięciu od nas).

Słowa kluczowe: przekład, foksal (vauxhall, воксал), dworzec, przemapowanie.

Jeszcze inna zabawa Lalką

Issue: 2016 / 1

Wojciech Tomasik
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego
Jeszcze inna zabawa Lalką
Realizm Lalki, wielokrotnie badany i analizowany w odniesieniu do topografii Warszawy, rozciąga się też na sferę kolejową. Wbrew temu, co sądzą specjaliści (m.in. Józef Bachórz i Stanisław Fita), Prus, kreśląc wątek nieudanego wyjazdu Wokulskiego do Krakowa, pedantycznie trzymał się rozkładu jazdy (z drugiej połowy maja 1879 r.). Służbowy rozkład jazdy potwierdza, że zarówno powrót bohatera ze Skierniewic do Warszawy, jak i wcześniejsza próba samobójcza zostały zestrojone z kursowaniem prawdziwych pociągów. Kolejowy rozkład jazdy wydaje się tekstem kluczowym w interpretacji Lalki. Jest to bowiem powieść o życiu wielkiej metropolii, której sprawne funkcjonowanie – jak pokazał Georg Simmel – wymaga od jej mieszkańców ścisłego respektowania „transsubiektywnego schematu czasowego” [übersubjektives Zeitschema].
Słowa kluczowe: realizm, powieść realistyczna, nowoczesność, rozkład jazdy.

U wód. O nie-nowoczesności uzdrowiska

Issue: 2014 / 1

Uzdrowisko jest osobliwą kulturową hybrydą, miejscem, gdzie nowoczesność (z racjonalizacją i specjalizacją) zapanowała w stopniu mocno ograniczonym i gdzie wciąż wyczuwa się atmosferę świata przednowoczesnego. Symbolem takiego połączenia wydaje się zegar kwiatowy, spajający czas industrialny (sztywny i obiektywny) z naturalnym (regulowanym rytmem przyrody). Uzdrowisko to zarazem zwiastun ponowoczesności i „od-różnicowania”.

Socrealizm, albo milczenie kobiet

Issue: 2008 / 5

Recenzja książki: Ewa Toniak, Olbrzymki. Kobiety i socrealizm, Korporacja Ha!art: Kraków 2008

Podmiot w doktrynie

Issue: 2007 / 3

Recenzja. Jacek Łukasiewicz Jeden dzień w socrealizmie i inne szkice, Katowice 2006

Kolej i nowoczesna tożsamość. Trzy mikroanalizy

Analizując świadectwa dotyczące kolei, autor szuka odpowiedzi na pytanie, jak zmienia się tożsamość człowieka żyjącego w epoce nowoczesności

Burząc Moskwę... O postkomunistycznym ikonoklazmie

Issue: 2003 / 4

Analiza werbalnych obrazów burzenia warszawskiego kina Moskwa, odczytywanych na tle dziewiętnastowiecznego dyskursu o kolei, który – jak dowodzi Autor – dostarczył scenariuszy dla spektakli symbolicznej zemsty na komunistycznej przeszłości

Anty-Kraków. Drugi esej o Nowej Hucie

Analiza semantyki socjalistycznego miasta jako zwierciadlanego odbicia i negatywu wawelskiego grodu

Mściwe narodziny. Esej o Nowej Hucie

Issue: 1999 / 4

O metaforze grobu i grzebania przeszłości – analiza tekstów literackich i nieliterackich z epoki stalinowskiej

Kolej w polskiej literaturze (Wstępna inwentaryzacja)

Issue: 1995 / 5

Przegląd motywów kolejowych w literaturze polskiej XIX i XX wieku jako pierwszy krok w kierunku postulowanej monografii

Źródła i ujścia modernizmu. O historycznoliterackich zainteresowaniach Michała Głowińskiego

Autor przedstawia pole historycznoliterackich zainteresowań Głowińskiego jako teren jednorodny, scalony problematyką modernizmu

Ubizm

Issue: 1993 / 2

Recenzja. Michał Głowiński: Rytuał i demagogia. Trzynaście szkiców o sztuce zdegradowanej, Warszawa 1992

Opisaniu i czytaniu w bibliotece

Issue: 1993 / 1

Recenzja. Włodzimierz Bolecki Pre-teksty i teksty. Z zagadnień związków międzytekstowych w literaturze polskiej XX wieku, Warszawa 1991

Z pogranicza gramatyki i metafizyki

Issue: 1992 / 3

Recenzja. Anna Łebkowska: Fikcja jako możliwość. Z przemian prozy XX wieku, Kraków 1991 l.

Białoszewskiego sztuka-dla-iblu. Glosa pokonferencyjna

Issue: 1991 / 6

O współoddziaływaniach między literaturoznawcami i poetą

Odojewski: literatura bliska wyczerpania

Niegotowość, niesamodzielność i wewnętrzną powtarzalność tekstów Odojewskiego określa autor mianem poetyki etiudy

Cnota i rozkosz

Recenzja. Henryk Markiewicz: Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa, Warszawa 1989

O ludyczności tekstu literaturoznawczego

Literaturoznawcze zabawy jako oznaka przezwyciężania pozytywistycznego wzorca naukowości

By using the website you agree to our cookies policy. At any time you can change the settings as regards cookies as well as learn more about them Click here Do not show this information again