Articles: Wojciech Tomasik

Juliusz Słowacki przyjechał do Londynu na początku sierpnia 1831 roku i spędził w tym mieście miesiąc. Poetę zainteresowały nie tylko pomniki przeszłości, ale też świadectwa przebiegającej wyjątkowo dynamicznie rewolucji przemysłowej. Odwiedziny w budowanym tunelu pod Tamizą zostały skwitowane w liście do matki, a później powróciły w poemacie Podróż do Ziemi Świętej. Wolno sądzić, że Słowacki – wzorem innych – odwiedził też któryś z wielkich londyńskich browarów. W Kordianie, w monologu bohatera z początku II aktu, pada zdanie, które może wskazywać, że poeta poznał specyficzny smak londyńskiego porteru, pierwszego napoju, który wytwarzany był nowoczesnymi metodami (to jest masowo, z użyciem maszyn parowych i przy wykorzystaniu technologii pozwalającej na produkcję w miesiącach letnich).

Słowa kluczowe: romantyzm, rewolucja przemysłowa, Słowacki, Kordian, porter

Artykuł analizuje reakcje zagraniczne (głównie pochodzące z rosyjskich ośrodków „białej emigracji”) na plan zburzenia, a następnie na przebieg rozbiórki cerkwi katedralnej Aleksandra Newskiego na placu Saskim w Warszawie (1920-1926). W przeciwieństwie do polskich komentarzy, w których burzenie pokazywano jako działania dokonywane w przestrzeni symbolicznej (jako gesty ikonoklastyczne, wymierzone w niematerialny symbol niewoli i ucisku), w głosach rosyjskich (a także w reakcjach angielskich i francuskich) dominowało ujęcie antropomorfizujące niszczony obiekt: burzenie okazywało się tutaj dręczeniem i zadawaniem ran; dramat obiektu skłaniał do porównań z męką Chrystusa na Golgocie.

Słowa kluczowe: inny, ikonoklazm, biografia rzeczy, antropomorfizacja, wielokulturowość

Fikcyjne zdarzenia Michałka wkomponowane zostały w prawdziwą przestrzeń Warszawy i w czas historyczny. Akcja utworu obejmuje dwa miesiące (sierpień-wrzesień 1877), które w mieście były okresem wzmożonej gorączki budowlanej. W noweli Prus wypróbowuje technikę, jaką zastosuje później w Lalce: fabuła wyłania się tutaj z opowiadania narratora niewiarygodnego; w „błądzeniu” Michałka i w rozmazywaniu konturów świata przedstawionego rodzi się późniejsza metoda, którą nazwać można „narracją przez szkło butelek”.

Słowa kluczowe: realizm, narrator niewiarygodny, „geografia literatury”.

Walc był najpopularniejszym gatunkiem muzycznym XIX wieku. Taniec ten stanowił, z jednej strony, wytwór modernizacji, a z drugiej – formę artystyczną, która pozwalała procesy modernizacyjne zainscenizować, odegrać w czasie balu. Ruch szybko tańczących par wymagał precyzyjnej koordynacji. Musiał odbywać się w zgodzie ze sztywnym planem,  „rozkładem jazdy”. Wrażenia somatyczne wirujących par zbliżone były do tych, jakie przynosiły inne zmodernizowane i poddane rygorowi planu rozrywki: przejażdżka na karuzeli lub w pociągu. Związki walca z modernizacją (i muzyką programową) były podkreślane przez tytuły kompozycji.

Słowa kluczowe: walc, modernizacja, muzyka programowa, kultura popularna.

Artykuł dotyczy wytwarzania Inności w dwóch polskich przekładach Idioty Dostojewskiego. Przedmiotem analizy są sceny, których lokalizację w rosyjskim oryginale określa słowo воксал (ang. vauxhall). Słowo to pada najpierw w charakterystyce Nastazji Filipownej (w zdaniu, które mówi o jej udziale w orgii w Jekatierinhofie), a następnie używane jest konsekwentnie przez pisarza w wydarzeniach, które dzieją się w Pawłowsku. W przekładach mowa jest o orgii na „dworcu” (w Jekaterinhofie) i o koncertach muzycznych, które ściągały bohaterów przebywających w Pawłowsku do ogrodu botanicznego. Odpowiada to potocznemu obrazowi Rosji jako kraju nieprzewidywalnego i kulturowo radykalnie innego. Rosja w przekładach Idioty ulega „przemapowaniu” (odsunięciu od nas).

Słowa kluczowe: przekład, foksal (vauxhall, воксал), dworzec, przemapowanie.

Wojciech Tomasik
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego
Jeszcze inna zabawa Lalką
Realizm Lalki, wielokrotnie badany i analizowany w odniesieniu do topografii Warszawy, rozciąga się też na sferę kolejową. Wbrew temu, co sądzą specjaliści (m.in. Józef Bachórz i Stanisław Fita), Prus, kreśląc wątek nieudanego wyjazdu Wokulskiego do Krakowa, pedantycznie trzymał się rozkładu jazdy (z drugiej połowy maja 1879 r.). Służbowy rozkład jazdy potwierdza, że zarówno powrót bohatera ze Skierniewic do Warszawy, jak i wcześniejsza próba samobójcza zostały zestrojone z kursowaniem prawdziwych pociągów. Kolejowy rozkład jazdy wydaje się tekstem kluczowym w interpretacji Lalki. Jest to bowiem powieść o życiu wielkiej metropolii, której sprawne funkcjonowanie – jak pokazał Georg Simmel – wymaga od jej mieszkańców ścisłego respektowania „transsubiektywnego schematu czasowego” [übersubjektives Zeitschema].
Słowa kluczowe: realizm, powieść realistyczna, nowoczesność, rozkład jazdy.

Uzdrowisko jest osobliwą kulturową hybrydą, miejscem, gdzie nowoczesność (z racjonalizacją i specjalizacją) zapanowała w stopniu mocno ograniczonym i gdzie wciąż wyczuwa się atmosferę świata przednowoczesnego. Symbolem takiego połączenia wydaje się zegar kwiatowy, spajający czas industrialny (sztywny i obiektywny) z naturalnym (regulowanym rytmem przyrody). Uzdrowisko to zarazem zwiastun ponowoczesności i „od-różnicowania”.

Recenzja książki: Ewa Toniak, Olbrzymki. Kobiety i socrealizm, Korporacja Ha!art: Kraków 2008

Recenzja. Jacek Łukasiewicz Jeden dzień w socrealizmie i inne szkice, Katowice 2006

Analizując świadectwa dotyczące kolei, autor szuka odpowiedzi na pytanie, jak zmienia się tożsamość człowieka żyjącego w epoce nowoczesności

Analiza werbalnych obrazów burzenia warszawskiego kina Moskwa, odczytywanych na tle dziewiętnastowiecznego dyskursu o kolei, który – jak dowodzi Autor – dostarczył scenariuszy dla spektakli symbolicznej zemsty na komunistycznej przeszłości

Analiza semantyki socjalistycznego miasta jako zwierciadlanego odbicia i negatywu wawelskiego grodu

O metaforze grobu i grzebania przeszłości – analiza tekstów literackich i nieliterackich z epoki stalinowskiej

Przegląd motywów kolejowych w literaturze polskiej XIX i XX wieku jako pierwszy krok w kierunku postulowanej monografii

Autor przedstawia pole historycznoliterackich zainteresowań Głowińskiego jako teren jednorodny, scalony problematyką modernizmu

Recenzja. Michał Głowiński: Rytuał i demagogia. Trzynaście szkiców o sztuce zdegradowanej, Warszawa 1992

Recenzja. Włodzimierz Bolecki Pre-teksty i teksty. Z zagadnień związków międzytekstowych w literaturze polskiej XX wieku, Warszawa 1991

Recenzja. Anna Łebkowska: Fikcja jako możliwość. Z przemian prozy XX wieku, Kraków 1991 l.

O współoddziaływaniach między literaturoznawcami i poetą

Niegotowość, niesamodzielność i wewnętrzną powtarzalność tekstów Odojewskiego określa autor mianem poetyki etiudy

Recenzja. Henryk Markiewicz: Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa, Warszawa 1989

Literaturoznawcze zabawy jako oznaka przezwyciężania pozytywistycznego wzorca naukowości