Duński krytyk literacki i publicysta Georg Brandes (1842-1827) odegrał ważną rolę w kulturze polskiej końca XIX wieku. Wygłaszając publiczne wykłady w Warszawie, Krakowie i Lwowie, wspierał on sprawę polskiej niepodległości, inspirując środowisko naszych rodzimych pozytywistów. Jednak wywołany przezeń spór wokół kwestii żydowskiej i polskiego antysemityzmu, sprawił, iż bliska relacja między Brandesem a Polakami przerodziła się w obcość i wrogość. Celem artykułu jest zbadanie tła, genezy i przebiegu powstałego konfliktu i zarysowanie perspektyw badawczych tego trudnego i wrażliwego politycznie zagadnienia. Podjęta zostaje próba analizy kluczowych w tym kontekście poglądów Brandesa, dotyczących kwestii polskiej i żydowskiej, które kształtowały się w domenie współczesnych mu dyskursów: liberalnego nacjonalizmu, asymilacji oraz syjonizmu.

Słowa kluczowe: Georg Brandes, kwestia żydowska, kultura i polityka XIX i XX w., komparatystyka

Tzw. “kryminał pseudo-zachodnioeuropejski” był wyjątkowym zjawiskiem literackim PRL. Pisana przez polskiego autora powieść miała udawać tłumaczenie – najczęściej z angielskiego. By osiągnąć złudzenie tłumaczenia, autor posługiwał się obco brzmiącym pseudonimem, zaś akcja toczyła się w Wielkiej Brytanii bądź Francji. W tym miejscu rodzi się pytanie czy  autorom udało się imitować język tłumaczony (ang. translationese). W artykule poddano badaniu teksty powieści Macieja Słomczyńskiego alias Joe Alexa, Andrzeja Szczypiorskiego alias Maurice’a S. Andrewsa oraz Tadeusza Kwiatkowskiego alias Noëla Randona. Wyniki badań dowodzą, że Alex i Andrews potrafili imitować język tłumaczony, co nie udaje się Randonowi.  Co więcej teksty Szczypiorskiego pisane pod własnym nazwiskiem i pod pseudonimem stylometrycznie zdają się być tekstami dwu różnych autorów.

Słowa kluczowe: Literatura popularna, kryminał, język tłumaczony,

Keywords: Popular literature, crime story, translationese

Artykuł jest próbą prześledzenia najważniejszych tendencji widocznych we wczesnej krytyce Jana Błońskiego. Autorka, opierając się w dużej mierze na niepublikowanych materiałach archiwalnych, pokazuje środowisko, z którego Błoński się wywodził, zwraca uwagę na to, jaki wpływ miało zainteresowanie literaturą eksperymentalną na jego teksty krytycznoliterackie, a także stara się prześledzić jego pierwsze wypowiedzi o Miłoszu i Różewiczu, wskazując na ich uwarunkowania oraz prowadzone w nich gry z odbiorcą.

Słowa kluczowe: Jan Błoński, Czesław Miłosz, Tadeusz Różewicz, krytyka literacka

Fikcyjne zdarzenia Michałka wkomponowane zostały w prawdziwą przestrzeń Warszawy i w czas historyczny. Akcja utworu obejmuje dwa miesiące (sierpień-wrzesień 1877), które w mieście były okresem wzmożonej gorączki budowlanej. W noweli Prus wypróbowuje technikę, jaką zastosuje później w Lalce: fabuła wyłania się tutaj z opowiadania narratora niewiarygodnego; w „błądzeniu” Michałka i w rozmazywaniu konturów świata przedstawionego rodzi się późniejsza metoda, którą nazwać można „narracją przez szkło butelek”.

Słowa kluczowe: realizm, narrator niewiarygodny, „geografia literatury”.

W artykule podjęty zostaje temat intertekstualności w najnowszym polskim rapie (Dwa Sławy) poprzez analizę hip-hopowych technik (follow-up; hashtag), które służą do wprowadzania w obręb tekstu odniesień intertekstualnych. Wywód przynosi wnioski literaturoznawcze (schemat deszyfracji hashtagu, definicja follow-upu), ale i kulturoznawcze. Skupienie się na nawiązaniach do popkultury i do innych tekstów rapowych, pozwala autorce postawić tezę, że w najnowszym hip-hopie intertekstualność z jednej strony jest rzeczywistym dialogiem ze słuchaczem, a z drugiej subwersywną ingerencją w odbiorcze schematy myślowe.

Słowa-klucze: hip-hop, intertekstualność, follow-up, hashtag, rozmowa

Artykuł stara się zinterpretować sytuację sztuki komiksowej w Polsce wykorzystując narzędzia wypracowane przez Pierre’a Bourdieu w Dystynkcji. Komiks był u nas od zaistnienia w obiegu kulturowym traktowany jako przykład kultury niskiej. W momencie wyłonienia się w latach osiemdziesiątych zwartej grupy społecznej fanów tego rodzaju sztuki, powstały liczne projekty mające na celu zwiększenie statusu powieści obrazkowych. W tekście omawiane są wybrane z nich i ich relacje z mechanizmami dystynkcji działającymi w obrębie rynku kultury.

Słowa kluczowe: komiks, kultura popularna, rynek kultury, kapitał kulturowy, dystynkcja

Artykuł przedstawia zarys dziejów komiksu w Polsce od 1956 roku po współczesność, stawia tezy dotyczące przyczyn zachodzących wówczas zmian, odnosi się krytycznie do ocen ówczesnego dorobku komiksowego

Słowa kluczowe: polski komiks, kultura popularna w PRLu (i w zasadzie to wszystko)

Artykuł stanowi autorską próbę zaproponowania wstępnej charakterystyki najważniejszych przykładów polskich tekstów komiksowych, koncentrujących się na postaciach superbohaterów. Zaprezentowana analiza utrzymana jest w paradygmacie medialnej komparatystyki, starającej się odnaleźć elementy wspólne oraz charakterystyczne dla modelowych narracji amerykańskich i nawiązujących do nich rodzimych serii. Celem podjętej tu problematyki jest ustalenie właściwości polskiego monomitu superbohaterskiego w odpowiedzi na silnie skodyfikowany estetycznie i ideologicznie monomit amerykański, stanowiący fundament klasycznych komiksowych eposów superbohaterskich. Tego rodzaju optyka pozwala na wyodrębnienie, w ramach polskiego komiksu, dwóch najważniejszych odmian zachodniego, „superheroicznego” schematu fabularnego, czyli wariantu afirmatywnego oraz subwersywnego.

Słowa kluczowe: komiks amerykański, komiks polski, superbohaterowie, amerykański monomit

Esej przedstawia interpretację poezji Safony oraz pism teologicznych Marguerite Porete i Simone Weil w kontekście aktu dekreacji: usunięcia siebie z relacji ze światem i Bogiem. Dekreacja jest rozpatrywana jako rodzaj ekstazy, mającej na celu przybliżenie do Boga. Ekstaza jest aktywną formą zanegowania świadomości (Bycia). Figurą relacji z Bogiem jest zazdrość, ukazana w ruchu tanecznym i pozwalająca na zachowanie dialektycznej pozycji – bliskiej i dalekiej – względem Stwórcy-ukochanego.

Słowa kluczowe: Porete, Safona, Weil, teologia, ekstaza, zazdrość

Recenzja: K. Wądolny-Tatar, Kołysanka w liryce XX i XXI wieku. Emergencja gatunku literackiego, Wydaw. Naukowe Uniw. Pegdagogicznego, Kraków 2014.

Słowa kluczowe: poezja polska, liryka apelu, kołysanka, genologia, gatunki poetyckie

Recenzja: B. Przymuszała, Smugi Zagłady. Emocjonalne i konwencjonalne aspekty tekstów ofiar i ich dzieci, Poznań 2016.

Słowa kluczowe: Zagłada, afekt, emocje, narracje ofiar i ich dzieci

Recenzja: Alina Molisak żydowska Warszawa – żydowski Berlin. Literacki portret miasta w pierwszej połowie XX wieku, Wydawnictwo IBL, Warszawa 2016

Słowa kluczowe: pamięć miasta, literatura żydowska, literatura warszawska, literatura berlińska

Andrzej Stawar jest autorem dwóch prac o Brzozowskim. Pierwsza z nich ukazała się w „Dźwigni” w 1928, druga w 1961 roku wychodzi jako osobny esej. W artykule niniejszym, porównując obydwie rozprawy, wskazuję na podobieństwa i różnice pomiędzy nimi. Jednocześnie staram się przyjrzeć czynnikom biograficznym i historycznym, które warunkowały obydwie interpretacje zakorzeniając je w doświadczeniu społecznym i osobistym autora.

Słowa kluczowe: Stanisław Brzozowski, Andrzej Stawar, recepcja, marksizm, PRL

Artykuł podejmuje próbę namysłu nad pojęciem „literatury narodowej” i symboliczną przestrzenią „narodu” w kontekście globalizacji. Główny cel badawczy to przeformułowanie pojęcia „literatury narodowej” tak, aby stało się ono teoretycznie i interpretacyjnie funkcjonalne względem zagadnień globalizacji i „literatury światowej”. Ostateczną propozycję stanowi postrzeganie „literatury polskiej” jako „literatury w Polsce” (w odniesieniu do znanego rozróżnienia Kingi Dunin) – przy czym znaczenie pierwszego ulega rozszerzeniu na drugie. Analiza wychodzi od refleksji nad pozornością językowego i kulturowego transferu, oraz jej hermeneutycznymi implikacjami. Bada się hermeneutyczne aspekty „postmodernistyczności” oraz „wspólnoty wyobrażonej” – korzystając z kategorii „muzeum wyobraźni” Malraux, oraz czasownikowości i rzeczownikowości kultury według Themersona i Walcotta.

Słowa kluczowe: literatura narodowa, literatura światowa, „potwór hermeneutyczny”, „muzeum imaginacyjne”, globalizacja, „rzeczownikowość” i „czasownikowość” kultury, „literatura w Polsce”.

Artykuł koncentruje się na relacji między słowami a obrazami wywoływanymi w wyobraźni czytelników powieści Łzy. Powieść w jednym ze swoich wymiarów stanowi zapis trudnej drogi do widzenia, do ponownego zobaczenia wypartych obrazów i wyrażenia ich słowami, które mogą otworzyć drogę kolejnym obrazom i związanym z nimi emocjom. Celem kreowanych przez Grzegorza Strumyka obrazów jest zatem nie tyle realistyczny opis świata, ile oddanie emocji i przeżyć bohaterów, zarówno uświadamianych, jak i nieświadomych. Szczególna uwaga została poświęcona analizie symbolicznego wykorzystywania kształtów i barw.

Słowa kluczowe: sztuka, nieświadomość, psychoanaliza, teoria barw, Grzegorz Strumyk

Niniejszy artykuł stanowi prolegomenę projektu badawczego, poświęconego relacjom między literaturą a mechanizmami zagranicznej polityki kulturalnej w kontekście stosunków polsko-niemieckich. Autor analizuje akta bońskiego MSZ z lat 1960-1970, a następnie próbuje odpowiedzieć na pytanie, jak ówczesne środowisko polityczne definiowało funkcję kultury. Działania rządowych instancji konfrontowane są z perspektywą aktorów pola literackiego. W tym przypadku potrzebne dane zostały pozyskane z Archiwum Siegfrieda Unselda, które od 2009 roku jest udostępnione badaczom w Deutsches Literaturarchiv Marbach. Integruje ono zbiory m.in. takich oficyn jak Suhrkamp Verlag oraz Insel Verlag. Metateoretyczną ramą, umożliwiającą usytuowanie problematyki zagranicznej polityki kulturalnej w obrębie literaturoznawstwa, jest zaproponowana przez Gerharda Plumpego i Nielsa Werbera perspektywa polikonteksturalna.

Słowa kluczowe: perspektywa polikonteksturalna, zagraniczna polityka kulturalna, pole literackie, Archiwum Siegfrieda Unselda, Hans Magnus Enzensberger, stosunki polsko-niemieckie

W.J.T. Mitchell  w książce Seeing Through Race (2012) proponuje nowe spojrzenie na kategorię rasy, usytuowane w obszarze badań nad kulturą wizualną i ikonologii. Uznając rasę zarówno za iluzję, jak i rzeczywistość, Mitchell formułuje koncepcję rasy jako medium, zapisanego w spojrzeniu zespołu filtrów poznawczych zapośredniczających widzenie. Propozycję Mitchella należy odczytywać w kontekście dyskusji o użyteczności samej kategorii rasy. Mimo odrzucenia jej przez nauki przyrodnicze i wielu lat krytycznej refleksji w humanistyce, rasa pozostaje zasadniczym pryzmatem postrzegania rzeczywistości społecznej, a rasizm nie przestał istnieć. Jako wytwór rasizmu, rasa w propozycji Mitchella może służyć jako okno na trudno uchwytną, zawiłą dynamikę tej ideologii.

Słowa kluczowe: W.E.B. Du Bois, ikonologia, krytyczna teoria rasy, W.J.T. Mitchell, rasizm

Celem artykułu jest wskazanie na przyszłość jako na zapomniany i słabo eksplorowany, ale wciąż istotny punkt odniesienia dla badań nad pamięcią i afektami. W ramach tekstu staram się pokazać – za pomocą odniesień zarówno do koncepcji ‘przeszłych przyszłości” B. Massumi’ego, jak i współczesnej polskiej literatury – że konkretne wizje dotyczące przyszłości są w stanie zmieniać zarówno nasze wspomnienia, jak i wpływać na interpretację teraźniejszości. Oznacza to więc, że przyszłość jest – tak samo jak przeszłość – domeną afektywnej polityki, tym łatwiejszą do manipulacji, że przyszłość, w przeciwieństwie do przeszłości, jest zawsze jedynie możliwa, nigdy zaś pewna.

Słowa kluczowe: przyszłość, afekty, pamięć, ontosiła (ontopower) proza

Artykuł prezentuje sylwetkę zmarłej w lipcu 2017 roku prof. Anny Zeidler-Janiszewskiej, kulturoznawczyni i filozofki związanej z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytetem Łódzkim oraz Uniwersytetem SWPS w Warszawie. Autorki monografii Sztuka, mit, hermeneutyka (1988) oraz Między melancholia a żałobą. Estetyka wobec przemian kultury współczesnej (1996) oraz wspólnie z Romanem Kubickim cyklu rozmów z Zygmuntem Baumanem w dwóch tomach Humanista w ponowoczesnym świecie (1997) oraz Życie w kontekstach (2007).

[słów kluczowych nie będzie]

Niniejszy artykuł jest analizą charakterystycznych we współczesnej prozie ukraińskiej czasoprzestrzennych modeli ideologicznych; szczególna uwaga została zwrócona na twórczość W. Jaworiwskiego. Specyfika narracyjna, retrospekcyjne myśli postaci pozwalają nam zanurzyć się w ich przestrzeni egzystencjalnej, prześledzić drogi rozwoju osobistego bohaterów.
Słowa kluczowe: czasoprzestrzeń, symbol, czas sztuki, przestrzeń, topos, powieść, dominanta światopoglądowa, gatunek, styl