Artykuły: Szymon Wróbel

Jest to polemiczna recenzja książki napisanej przez Piotra Kędziorka, zatytułowanej Filozofia wobec Zagłady. Autor artykułu skupia się głównie nad interpretacją dorobku Szkoły Frankfurckiej a także wątkiem biopolitycznym. Autor wzywa do przemyślenia „wyjątkowości Zagłady” na tle tego, co nazywa materialistyczną historią społeczną, w opozycji do historii intelektualnej. Ważnym wątkiem tekstu jest też splot filozofii i  wydarzenia jakim była Zagłada, a także odzyskiwania przez filozofię zdolności do mówienia, tj. wydobywała się z impasu i paraliżu związanego z Shoah.

Słowa kluczowe: faszyzm, intelektualna historia, nowoczesność, oświecenie, Shoah.

W prezentowanym tekście autor proponuje interpretację książki Agnieszki Pajączkowskiej zatytułowanej Wędrowny Zakład Fotograficzny Zgodnie z tą interpretacją głównym motywem książki jest zespolenie pasji kartograficznej z historią. Autorka proponuje autorską koncepcję śledztwa dziennikarskiego. W jej ujęciu reportaż to w zasadzie zapis śledztwa, rodzaj raportu z miejsca zdarzenia, czasem zbrodni. Podróż wzdłuż wschodniej i północnej granicy Polski jest podróżą w czasie. Wędrowny Zakład Fotograficzny to reportaż na temat przebudzenia od dawna już martwych ludzi, ludzi, których nie ma na mapie; ludzi, których spotykamy tylko we snach.

Słowa klucze: mapa, martwi ludzie, pisarstwo etnograficzne, śledztwo dziennikarskie, świat przednowoczesny

W prezentowanym tekście autor zastanawia się nad tym, w jaki rodzaj narracji da się wpisać znaną książkę Shoshany Zuboff, Wiek kapitalizmu inwigilacji. Walka o przyszłość ludzkości na nowej granicy władzy? Z pewnością jest to książka na temat końca kapitalizmu, ale też końca demokracji oraz końca człowieka rozumianego jako wolna, autonomiczna jednostka. Zuboff staje się analitykiem nowej ery ekstraktywizmu skoncentrowanego już nie na energii, ale tym, co autorka nazywa „nadwyżką behawioralną”. Autor stawia pytanie, czym jest kapitalizm inwigilacji i czym on się różni od kapitalizmu przemysłowego? Czy kapitalizm inwigilacji oznacza śmierć kapitalizmu i wejście w nową epokę „po kapitalizmie”? Czy też może jest to jedynie przeniesienie wszystkich antagonizmów i znanych dobrze cech kapitalizmu w domenę informacji cyfrowych? Czy to, co przychodzi „po kapitalizmie”, skoro nie jest komunizmem, jest jeszcze straszniejsze od samego kapitalizmu, tzn. jest dziwnym scaleniem wyzysku, automatyzacji, utowarowienia i życia na cyfrowej pustyni?

Słowa kluczowe: algorytmiczną rządomyślność, dane behawioralne, kapitalizm inwigilacji, społeczeństwo hiperkontroli.

W prezentowanym tekście autor zastanawia się nad pojęciem faszyzmu, które – jego zdaniem – stało się dzisiaj niejasne. Z pewnością sam faszyzm nabrał nowej aktualności, ale czy wiemy jeszcze, czym jest lub czym mógłby być faszyzm? Wróbel rozróżnia trzy sposoby rozumienia faszyzmu – jako symptomu, funkcji i ogólnego schematu ideologicznego. Po wprowadzeniu tego rozróżnienia, zastanawia się nad relacją między tymi trzema sposobami konceptualizowania faszyzmu. W szczególności autor zmierza do ustalenia, w jakich relacjach pozostają względem siebie – faszyzm rozumiany jako „symptom konfliktów libidinalnych” i „faszyzm jako ideologia”, która staje się schematem porządkującym rozumienie świata. Te rozważania są poprzedzone refleksją na temat tego, czym jest symptom i schemat ideologiczny. Po tych ustaleniach, autor odpowiada na pytanie, czego symptomem jest faszyzm? Na koniec zadaje pytanie o „faszyzm w demokracji”, tj. pyta, czym jest faszyzm, jeśli nie jest tylko ideologią polityczną lub symptomem, ale jest – wedle formuły T. Adorno­ – gotowością na „akceptację faszyzmu”?

Słowa kluczowe: banalność, faszyzm, funkcja, schemat ideologiczny, symptom

Artykuł jest dyskusją z Agatą Stasik – autorką książki Współwytwarzanie wiedzy o technologii, która jest znakomitym przykładem zastosowania Actor-Network Theory oraz metodologii Science and Technology Studies. Podczas lektury tej książki autorka zadaje pytanie, jaki jest status polityczny i ontologiczny gazu łupkowego? Za pomocą jakich środków buduje się wiedzę o tym, czy gaz łupkowy jest „rzeczywisty”? Pyta ponadto, w jakim jednak sensie gaz łupkowy jest zależny od ustroju i co to znaczy, że „gaz łupkowy jest społeczny”? Stawia hipotezę, zgodnie z którą, gaz łupkowy jest społeczny w tym sensie, że jego „ujawnienie”, tj. „wydobycie” i „współtworzenie”, wymaga przebudowywania całej zbiorowości. To ostatnie pytanie znajduje odpowiedź w kontekście polskim, poprzez analizę „polskiej gorączki łupkowej” z lat 2011-2014. Badaczka zastanawia się, czy entuzjazm jaki wzbudził w Polsce gaz łupkowy wynika z naszych zbiorowych nadziei na Eldorado, czy też masowej medialnej perswazji? Dlaczego gorączka łupkowa w tak szybkim czasie opadła i uczyniła gaz łupkowy „nierzeczywistym”? Czy Polska jako kolektyw jest stale demokracją opartą na węglu i stali, a energie odnawialne są tu traktowane jako „ponowoczesne fanaberie”? Twierdzi, że czytając książkę Agaty Stasik, należy ją umieścić w szerszym kontekście i spytać: jaka panuje zależność między różnymi formami ustrojowymi, reżymami politycznymi a wykorzystywanymi rodzajami energii?

Słowa kluczowe: demokracja technologiczna, kolektyw, wiedza, technologia, współwytwarzanie, zgromadzenia hybrydowe.

Autor artykułu, czytając książkę Jowity Guji zatytułowaną Soteriologia ateizmu jako nowa antropologia, zastanawia się nad dwoma pojęciami ateizmu. Pierwsze jest związane z ideą „śmierci Boga” u Hegla, a drugie z procesem „przegnaniu bogów z przyrody” przez Darwina. Zderzenie tych dwóch prominentnych dyskursów na temat ateizmu, jest dla autora obiecujące, albowiem pozwala żywić nadzieję na syntezę ateizmu pojęciowego i ateizmu znaturalizowanego. Hegel to imię własne filozofii spekulatywnej, która próbuje zareagować na dziedzictwo chrześcijaństwa. Darwin natomiast to imię własnej filozofii zorientowanej scjentystycznie, która usiłuje zareagować na „powrót religii” we współczesnym świecie. Dziedzictwo Hegla do dziedzictwo wszelkiej filozofii pojęciowej. Dziedzictwo Darwina jest związane z warsztatem „oświeceniowych ateistów”, którzy myślą o życiu i umyśle w kategoriach „odwrotnej inżynierii” i „ślepego zegarmistrza”. Autor zadaje pytanie, czy te dwie formy ateizmu poznawczo i politycznie się spotykają, czy też może się po prostu ignorują lub wykluczają? Autor zadaje także pytanie: jaką wizję człowieczeństwa powołują do życia obie formy ateizmu?

Słowa kluczowe: antropologia, alienacja, ateistyczny naturalizm, ateizm spekulatywny, soteriologia.

W tekście autor próbuje przemyśleć „ateizm pojęcia” rodzący – jego zdaniem – „kult pojęcia”. Autor stawia pytanie, czy „ateizm pojęcia” nie jest pozostałością po myśleniu teistycznym, które należy przezwyciężyć. Stawia także pytanie, czy możliwy jest „ateizm poza pojęciem”. To jednak zmusza go do zastanowienia się nad samą ideą pojęcia. Autor ma świadomość, że „pojęcie” nie jest „poza życiem”, ale jest jednym z „trybów życia”. Dlatego autor „ateizm pojęcia” nie przeciwstawia „ateizmowi bez pojęcia”, o ile „pojęcie” nie przeciwstawia się „życiu”. „Ateizm bez pojęcia” jest raczej praktyką ateistyczną i dotyczy „stylu życia”, a nie treści „przekonań” lub „postaci pojęciowych”. W ateistycznym świecie czas nie jest uruchomieniem potencjalnych możliwości, to nie realność czasu tworzy realność zdarzeń, ale same wydarzenia pozwalają wyłonić się biegowi czasu. Tak rozumianym kosmosem nie rządzi żadna pozaczasowa zasada, jest on zdany na czystą immanencję swej poza-prawości i bez-pojęciowości.
Słowa kluczowe: ateizm pojęcia, faktysze, fetysze, idolatria, maniera. pojęcie ateizmu, praktyka

W prezentowanym eseju autor zadaje proste pytanie: co to jest historia filozofii? Autor odrzuca cztery zastane historycznie odpowiedzi: (1) historia filozofii nie jest opowieścią na temat o wielkich problemów (pytań) ludzkiego rozumu, (2) ani historią intelektualnych systemów, (3) ani też historią „wielkich nazwisk” (filozofów), (4) ani nawet historią pojęć, które stanowią „esencję” projektu filozoficznego. Autor broni twierdzenia, zgodnie z którym historia filozofii jest rodzajem teatralnego spektaklu, w którym filozof buduje swój osobisty dramat z martwych filozofów, poszukując swej linii genealogicznej.

recenzja: Robert Piłat, Aporie samowiedzy, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2013.

Recenzja: Piotr Orlik, Wobec indyferencji. O  możliwości konstytuowania całości poindyferencjalnej. Tom I. Pirron i Hölderlin na ścieżkach indyferencji (aspekt wolności), Wydawnictwo im. Adama Mickiewicza, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii,  Poznań 2013.

W tekście autor, czytając głównie teksty Freuda, Lévi-Straussa i Kafki, zadaje pytanie, czy człowieczeństwo spotęgowane pokrewieństwem, a nawet kontaminacją, z innymi gatunkami, byłoby człowieczeństwem chorym, ułomnym i źle wyselekcjonowanym, czy też może byłoby to człowieczeństwo aktywne i awanturnicze, szukające przygody, pozbawione śladów resentymentu wobec innych istot żywych, a w rezultacie jedyne możliwe do zaakceptowania w współczesnym świecie? Gatunki monoindywidualne (wyrażenie sformułowane przez Lévi-Straussa) rozważane przez autora na przykładach klinicznych – Hans Freuda, mały Arpad Sándora Ferencziego oraz literackich – Gregor Samsa Kafki, a także tych zapożyczonych z kultury masowej – Spider-Man i Batman – mają zobrazować działanie procesu domestykacji zwierzęcia jak i dedomestykacji człowieka oraz ich konsekwencje dla wytyczania niepewnej granicy między człowiekiem i zwierzęciem w świecie współczesnym.

Tezą główną tekstu jest twierdzenie, że opisany przez Louisa Althussera proces interpelacji nigdy nie jest pełen, nigdy nie ma jasnego końca. Podmiot nigdy nie kończy procesu domknięcia swojej decyzji identyfikacyjnej. Więcej, autor twierdzi, że zakończenie tego procesu, byłoby dla podmiotowości zagrażające i zgubne. Odwracając teorię aparatów ideologicznych Althussera do góry nogami, autor zadaje pytanie: kim jest podmiot niezinterpelowany, podmiot pęknięty, który pozostaje w nierozstrzygniętym dylemacie tożsamościowym i niejako pozbawiony ostatecznej decyzji o domknięciu swej tożsamości?