Artykuł stanowi krótkie omówienie dziejów cyberpunku ze szczególnym nastawieniem na jego potencjał buntowniczy. Początkowo (od momentu ukazania się powieści Neuromancer W. Gibsona, 1984, aż do schyłku XX wieku) buntowniczość cyberpunku utożsamiano ze zdolnością do stoczenia męskiej walki z siecią informatyczną i jej zarządcami; w II dekadzie XXI wieku cyberpunk rozpoznaje wszechobecność sieci informatycznych w życiu zbiorowym oraz zróżnicowanie władzy sieciowej nakierowane na płeć, klasę i rasę. Indywidualny męski bunt przeciw tak rozgałęzionej i zróżnicowanej sieci okazuje się niewystarczający – konieczne jest wykorzystanie sieci do stworzenia społecznych więzi.

Słowa kluczowe: cyberpunk, sieć, bunt, podmiot, autonomia, władza, płeć, klasa, rasa

W poniższym artykule cyberpunk, traktowany jako formacja kulturowa, zostaje wpisany w ramę krytyki mediów, ale i perspektywę projektową, a dokładnie – koncepcję design fiction. Ta perspektywa pozwala wyjść poza narracje o „wypaleniu” gatunku i ukazać cyberpunka jako wciąż skuteczne narzędzie społecznej debaty dotyczącej relacji ludzi z technologią.

Słowa kluczowe: cyberpunk, krytyka mediów, design fiction, projektowanie

Artykuł naświetla niewidoczne na pierwszy rzut oka konserwatywne ideologie cyberpunka, wśród których znajdują się resentymenty etniczne, seksizm i mizoginia, oraz głęboki anty-ekologizm, ale przede wszystkim skrywana za fasadową antykorporacyjną retoryką akceptacja neoliberalnej wersji kapitalizmu. Jawi się więc cyberpunk nie tylko jako ugodowy w swojej relacji z zastanym porządkiem polityczno-ekonomicznym, ale wręcz jako jego kwintesencja, czy nawet efektywne narzędzie retoryczne, którego przewrotność opiera się na wiralności jego wizualnych znaków oraz koturnowych, lecz pozbawionych konsekwencji gestach rebelii.

Słowa kluczowe: science fiction, polityka, ekonomia, neoliberalizm

Artykuł śledzi tropy romantyczne w polskiej prozie cyberpunkowej lat 1990-tych i jej kontynuacjach, koncentrując się w pierwszym rzędzie na obecności figur mesjańskich oraz niepewności odnośnie statusu kulturowego Polski, jako przynależącej jednocześnie do kultury Zachodu i Wschodu. Podobnie jak jego amerykański pierwowzór, rodzimy cyberpunk okazuje się literackim zapisem społecznego niepokoju wywołanego przez gwałtowne zmiany polityczne, społeczne i technologiczne, w przeciwieństwie jednak do wersji amerykańskiej koncentruje się nie tyle na paradoksach globalnego kapitalizmu, co próbuje ocalić romantyczną metafizykę pomimo gwałtownych kulturowych przeobrażeń. Poświęcenie cybernetycznego mesjasza pozwala zdemaskować fałszywość roszczeń nowego układu aksjologicznego i powrócić na bezpieczne pozycje monolitu polskiej kultury romantycznej.

Słowa kluczowe: Cyberpunk, romantyzm, mesjanizm, literatura polska, fantazmat, metafizyka

Artykuł podejmuje zagadnienie cyberpunku w literaturze polskiej, w kontekście najważniejszych cech tego nurtu: krytycznego wobec technologicznej współczesności języka oraz  „technorebelianckich” utopijnych laboratoriów wyobraźni społecznej. Występowały one w manifestach i poezjach polskich futurystów oraz awangardy. Rówieśnicza wobec cyberpunka fantastyka socjologiczna zajmuje się za to bardziej problemem władzy jako takiej (lub upodmiotowionej technologii rządzenia) niż relacji człowieka z technologią. Ze względu na specyficzną historię polskiej nowoczesności, a potem funkcjonowanie w ponowoczesności zglobalizowanej, możemy mówić raczej o „cyberpunku w Polsce”, niż „polskim cyberpunku”. W konsekwencji polskie społeczeństwo nie posiada krytycznego języka technologicznej współczesności.

Słowa kluczowe: cyberpunk, szok przyszłości, futuryzm, utopia, fantastyka socjologiczna

Artykuł analizuje reprezentację ciał uwikłanych w technologię i kapitalizm w feministycznym cyberpunku pisanym w latach dziewięćdziesiątych XX i na początku XXI wieku. Klasyczne teksty gatunku pisane przez mężczyzn charakteryzuje pogarda wobec ciała i pragnienie porzucenia go na rzecz nieśmiertelności w cyberprzestrzeni. Autorki takie jak Melissa Scott, Mary Rosenblum, Linda Mixon, Lyda Morehouse, Nicola Griffith oraz Nalo Hopkinson, Madeline Ashby, Lauren Beukes, Annalee Newitz, Larissa Lai i Nnedi Okorafor wskazują, że dla przedstawicielek mniejszości seksualnych i rasowych nie ma od ciała ucieczki. Ich bohaterki wykorzystują technologię aby tworzyć posthumanistyczne podmiotowości oraz społeczności stanowiące alternatywę dla kapitalistycznego i patriarchalnego świata.

Słowa kluczowe: cyberpunk, ciało, feminizm, science fiction, gender

Celem tekstu jest zidentyfikowanie współczesnego kryzysu cyberpunkowych estetyk na przykładzie wybranych polskich gier cyfrowych, które na poziomie narracji, interfejsu i mechaniki konsekwentnie kopiowały i wdrażały jego kanoniczne wyznaczniki. Za punkt wyjścia służy przyjęcie estetyki wizualnej jako najbardziej istotnego wyróżnika konwencji cyberpunkowej oraz konceptualizacja interfejsu – w szczególności graficznego interfejsu użytkownika – jako kluczowej platformy tworzenia i negocjacji znaczeń. Efektem eksploatowania utrwalonych w popkulturze motywów obecnych w tych produkcjach jest rezygnacja z wywrotowego potencjału cyberpunku, który ustępuje miejsca silnie skonwencjonalizowanym rozwiązaniom.

Artykuł opisuje jak zagadnienia rasowe podejmowane są w tekstach cyberpunkowych oraz przedstawia analizę wybranych tekstów reprezentujących tę konwencję, ze szczególnym uwzględnieniem mediów audiowizualnych i sposobu przedstawiania osób czarnoskórych. Artykuł pokazuje jak ta estetyka jest obecnie wykorzystywana przez twórców o kolorze skóry odmiennym od białego i kontrastuje to podejście z tradycyjnymi sposobami przedstawienia rasy i etniczności znanymi z wczesnych utworów anglosaskich autorów. Na podstawie analizy wybranych tekstów audiowizualnych stworzonych przez osoby czarnoskóre (album wizualny Dirty Computer Janelle Monáe oraz film Africa Paradis Sylvestra Ammoussou), autorka wskazuje motywy powtarzające się w tych utworach. Należą do nich dystopia rasowa, obecność rasistowskiej technologii oraz afro-pesymizm.

Słowa kluczowe: rasa, audiowizualność, etniczność, cyberpunk, nowe media.

Artykuł analizuje sieć powiązań, jakie narracyjna gra fabularna Cyberpunk 2020 tworzy w obrębie projektu tożsamościowego postaci pomiędzy autoprezentacją, działaniem antysystemowym i gromadzeniem kapitału. Ponieważ wszystkie te czynniki spaja zwrot ku technologii, jej konceptualizacja stworzona przez grę może, jak pokazuje artykuł, stanowić przydatną ramę koncepcyjną w refleksji nad problematycznymi aspektami kultury mediów społecznościowych, takimi jak aktywizm performatywny.

Słowa kluczowe: technologia, autoprezentacja, cyberpunk, sprawczość, kapitał, tożsamość

Tekst podejmuje analizę cyberpunkowych kodów w modzie ze szczególnym uwzględnieniem okresu ich największego natężenia w drugiej połowie lat 90 i w pierwszej dekadzie XXI wieku. Cyberpunkowa estetyka wkracza nawet do wysokiej mody w jednym z najdziwniejszych momentów jej historii: czasu w którym pokazy mody przekształcają̨ się̨ w spektakle z określoną̨ narracją i subwersyjnym przesłaniem. Po cyberpunkowe obrazy sięgają wówczas tacy projektanci jak Jean-Paul Gaultier, Alexander McQueen, Thierry Mugler czy Hussein Chalayan. Artykuł prezentuje to zjawisko jako element szerszego dyskursu, modowe obrazy traktując za Caroline Evans jako widma o charakterze „neurotycznego symptomu” kulturowej traumy.

Słowa kluczowe: cyberpunk, moda, film, fashion studies, wyobraźnia futurystyczna

Tekst przedstawia projekt światotwórstwa K.M. Maja jako propozycję zmiany paradygmatu nowoczesnych badań literaturoznawczych i narratologicznych. Ujęcie fantastyki z perspektywy refleksji antropologiczno-kulturowej prowadzi badacza ku subwersji dotychczasowych podejść filozoficzno-literackich. Odczytanie książki Maja wskazuje, obok wprowadzenia w najnowsze koncepcje narratologii kognitywnej i ich ważnej operacjonalizacji, także jej wymiar polityczny i wymiar manifestu.

Słowa kluczowe: Światotwórstwo, fantastyka, narratologia

W prezentowanym tekście autor zastanawia się nad tym, w jaki rodzaj narracji da się wpisać znaną książkę Shoshany Zuboff, Wiek kapitalizmu inwigilacji. Walka o przyszłość ludzkości na nowej granicy władzy? Z pewnością jest to książka na temat końca kapitalizmu, ale też końca demokracji oraz końca człowieka rozumianego jako wolna, autonomiczna jednostka. Zuboff staje się analitykiem nowej ery ekstraktywizmu skoncentrowanego już nie na energii, ale tym, co autorka nazywa „nadwyżką behawioralną”. Autor stawia pytanie, czym jest kapitalizm inwigilacji i czym on się różni od kapitalizmu przemysłowego? Czy kapitalizm inwigilacji oznacza śmierć kapitalizmu i wejście w nową epokę „po kapitalizmie”? Czy też może jest to jedynie przeniesienie wszystkich antagonizmów i znanych dobrze cech kapitalizmu w domenę informacji cyfrowych? Czy to, co przychodzi „po kapitalizmie”, skoro nie jest komunizmem, jest jeszcze straszniejsze od samego kapitalizmu, tzn. jest dziwnym scaleniem wyzysku, automatyzacji, utowarowienia i życia na cyfrowej pustyni?

Słowa kluczowe: algorytmiczną rządomyślność, dane behawioralne, kapitalizm inwigilacji, społeczeństwo hiperkontroli.

Recenzja: Jakub Momro Ucho nie ma powieki. Dźwiękowe sceny pierwotne, WUJ, Kraków 2020.

Słowa kluczowe: filozofia, muzyka, psychoanaliza, Lacan, symptom

Recenzja: Natalia Lemann, Historie alternatywne i steampunk w literaturze: Archipelagi badawczo-interpretacyjne (Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2019).

W kontekście  współczesnych zagrożeń dla demokracji, jakie stanowią nowe technologie władzy wyłaniające się z połączenia  cyfrowego kapitalizmu „big data” i sztucznej inteligencji, obecny artykuł analizuje problem automatyzacji władzy sądzenia. Automatyzacja sądzenia i podejmowania decyzji nie tylko rodzi nowe obawy o sprawiedliwość, przejrzystość i politiczną odpowiedzialność  ale stawia nas przed podstawowym pytaniem, a mianowicie czy rządy algorytmiczne są nadal rządami demokratycznymi, zgodnym z zasadami demokracji partycypacyjnej rozumianej jako rządy ludzi. A jeśli nie, to jaka forma polityczna wyłania się z rządzenia [ludźmi] według algorytmu?

Słowa kluczowe: zagrożenia demokracji, sztuczna inteligencja, rządy algorytmiczne, automatyzacja władzy sądzenia, decyzje algorytmiczne

Główną tezą artykułu jest stwierdzenie, że muzykę blackmetalową da się wpisać w długi ciąg kulturowy rozpoczynający się w romantyzmie. Za podstawę biorąc jego ahistoryczne, fenomenologiczne rozumienie, autor rozważa problem w kilku perspektywach: bezpośrednich intertekstualnych nawiązań, światopoglądu i filozofii społecznej oraz estetyki opartej m.in. na transgresji. Wysunięte przykłady pozwalają stwierdzić i uargumentować – po raz pierwszy na gruncie polskim – romantyczny charakter muzyki blackmetalowej, czerpiącej zarówno z romantyzmu, jak i prądów późniejszych, choć nawiązujących do niego w swych założeniach. Wszystko to stanowi dowód na niesłabnącą obecność tego paradygmatu we współczesnej popkulturze.

Słowa kluczowe: black metal, romantyzm, heavy metal, metal studies

Artykuł jest propozycją wykorzystania polskich studiów postzależnościowych do badania prozy hiszpańskiej, powstałej po 1975 roku. Zarówno hiszpańska jak i polska tożsamość zostały naznaczone doświadczeniem kolonialnym w obydwu jego wariantach: dominacji i zdominowania.  Jako wyznacznik postzależności, wspólny dla polskiej i hiszpańskiej prozy z początku transformacji, autorka uznaje zjawisko panoptyzmu, zdefiniowane przez Michela Foucaulta. Komparatystyczna analiza dwóch powieści, Ostatniej wizji topielca (1977) Juana José Millása i Czytadła (1992) Tadeusza Konwickiego, wykazuje obecność zbliżonych cech społeczeństwa panoptycznego. W obydwu tekstach panoptyzm generuje przemoc, będącą jednym z przejawów postzależności. Doświadczenie przemocy staje się również źródłem ambiwaletnych strategii dyskursywnych.

Słowa kluczowe: studia postzależnościowe, literatura porównawcza, panoptyzm, Juan José Millás, Tadeusz Konwicki

W artykule podjęto próbę namysłu nad przedstawieniami seksualności w graficznym i literackim dziele Brunona Schulza. Kategorią estetyczną, którą zastosowano w odczytaniu, jest pornografia – dotychczas obecna w schulzologii głównie jako anegdota biograficzna, lecz marginalizowana jako problem metodologiczny. Autor rekonstruuje kulturowo-literacki kontekst, w jakim na początku XX wieku definiowano „utwór pornograficzny”. Zarazem jednak, powołując się na prace badaczy i badaczek takich, jak Jean Baudrillard, Michel Foucault, Steven Marcus, Susan Sontag czy Linda Williams, umieszcza twórczość Schulza w ramach porn studies. Odnajduje punkty wspólne oraz rozbieżne dla estetyki pornografii i twórczości Schulza. Kluczowymi pojęciami w tym porównaniu są: pornotopia, spojrzenie seksualne, wyobraźnia pornograficzna i poetyka perwersji.

Słowa kluczowe: pornografia, pornotopia, wyobraźnia pornograficzna, Xięga bałwochwalcza, masochizm

Grzegorz Wasowski nasycił swój przekład Alice’s Adventures in Wonderland zbitkami wyrazowymi, chociaż Lewis Carroll użył ich dopiero w drugiej części książki. Autorka artykułu omawia strukturę utworzonych przez tłumacza słów-walizek i pokazuje niezwykłość jego przekładu, który odbiega zarówno od norm polszczyzny, jak i zasad tłumaczeniowych nie tylko pod względem nieumiarkowanego „kalamburzenia”. Wasowski zachowuje się jak drugi autor tekstu, nierzadko przyjmując ważniejszą rolę od twórcy oryginału. Mimo to, taktyka tłumacza często się sprawdza i współgra z absurdalną atmosferą książki, co rodzi pytania o płynność granicy pomiędzy przekładem, adaptacją a inspiracją cudzą twórczością.

Słowa kluczowe: portmanteaus, kontaminacje, Alice’s Adventures, Jabberwocky, Grzegorz Wasowski, Lewis Carroll

Artykuł stanowi próbę syntezy dotyczącej dwóch odmiennych sposobów myślenia filozoficznego o jednostce ludzkiej, jej relacji ze światem, z innymi bytami. Wybrane idee filozofii oświeceniowej zostały skonfrontowane z ideą współzależności w buddyjskiej doktrynie madhjamaki (złotego środka) w nawiązaniu do relacji wewnętrznej w myśleniu logicznym. Tekst został przedstawiony w formie analizy podróży konnej włoskiej podróżniczki z Mongolii do Polski,  na przykładzie której zostały zilustrowane różne konteksty kulturowe tych samych idei. Podstawą do analizy stały się wypowiedzi podróżniczki podczas konferencji w Krakowie oraz udzielone przez nią wywiady internetowe.

Słowa kluczowe: turystyka konna, indywidualizm, autonomia, buddyzm w Mongolii, madhjamaka, relacja wewnętrzna, relacja zewnętrzna.

Artykuł ten poszerza badania nad Chicanafuturyzmem—lub też, w szerszym ujęciu, science fiction autorstwa ludności Chicano/a—poprzez zachętę do dialogu między tekstami sf wyprodukowanymi na północ od granicy a science fiction z jej drugiej strony [el otro lado]. W szczególności przyglądam się opowiadaniu meksykańskiego autora Guillermo Lavína „Reaching the Shore” (1994), filmom sf amerykańskiego reżysera Alexa Rivery oraz chicanafuturystycznej powieści Rosaury Sanchez i Beatrice Pity Lunar Braceros (2009). Wspólna analiza tych tekstów zachęca do hemisferycznej (Północ/Południe) lektury science fiction z konkretnego regionu geopolitycznego (granica między USA a Meksykiem) i podczas określonego momentu współczesnej historii (era międzynarodowego kapitalizmu i NAFTA). Jak pokazuje ten esej, wszystkie trzy teksty z pogranicza nie tylko przynoszą krytyczne wizje globalizacji, ale też z uporem odczytują późny kapitalizm jako niepokojące i trwałe przedłużenie kolonialnych relacji władzy między Stanami Zjednoczonymi a Meksykiem.

Słowa kluczowe: Science fiction, Chicanafuturyzm, pogranicze amerykańsko-meksykańskie, cyborgi, postkolonializm

Obwołana przez swoich twórców, wielu krytyków oraz propagatorów z przemysłu wydawniczego SF gatunkiem „przygotowującym grunt pod rewolucję”, cyberpunkowa SF lat 80. XX wieku wystąpiła ze znaczącymi roszczeniami politycznymi. Niektóre z nich są implicytne w determinacji autorów cyberpunka, by legitymizować swój rewolucyjny status przez ustanowienie relacji ojcowsko-synowskich z ojcami SF z lat 60. XX wieku. Ustanawiając takie powiązania, pisarze tacy jak Bruce Sterling unikali jednak (przez nieuwagę?) wszelkich odniesień do politycznej SF lat 70., realizowanej w tekstach feministek taki jak: Joanna Russ, Ursula Le Guin, Suzy McKee Chamas i inne. Sterling utrzymuje na przykład, że SF była w „stanie hibernacji” w latach 70. XX wieku. Tak wyraźna luka skłania do refleksji nie tylko z powodu tego, co wyjawia na temat przestrzeni politycznej w jakiej widzi siebie cyberpunk, ale również ze względu na to, co sugeruje w odniesieniu do swojej polityki płci. Artykuł ten analizuje naturę tej rzekomo rewolucyjnej agendy cyberpunka. Najpierw lokuje go w kontekście bezpośrednich poprzedniczek feministycznych, a potem zadaje kilka pytań co do jego osobliwej zależności od pewnych ikon kulturowych popularnych w reaganowskiej Ameryce lat 80

Słowa kluczowe: cyberpunk, feminizm, rewolucja, science fiction