Artykuły: Agata Bielik-Robson

Tekst ten stanowi edytorial do grupy esejów poświęconych „maranom polskiej literatury“. Tak zwane „zjawisko maranizmu“ – obecność pewnej granicznej tożsamości żydowskiej, która unika wyrazistych klasyfikacji kulturowo-religijnych, lecz mimo to silnie wpływa na rozwój nowożytnej humanistyki – jest wciąż jeszcze słabo zbadanym fenomenem zachodniej nowoczesności. Naszym celem nie jest jednak historycze studium Maranów, czyli iberyjskich Żydów z XV-ego i XVI-ego wieku, których poddano przymusowej chrystianizacji, a jednocześnie podejrzewano o sekretne zachowanie judaizmu: tego rodzaju badania już istnieją. My raczej chcemy zastosować „marańską metaforę“ do eksploracji tożsamości zmieszanych, które umożliwiły nowoczesnym myślicielom, pisarzom i artystom żydowskiego pochodzenia wejście w obszar uniwersalnej komunikacji bez nakazu całkowitego porzucenia własnej żydowskości, następnie rozwijanej przez nich jako „tradycja ukryta“. Zjawisko „maranów polskiej literatury“ to ważna część tego projektu, której celem jest zaaplikowanie metodologii marańskiej do nowej lektury autorów polsko-żydowskich.

Słowa kluczowe: maranizm, judaizm, sekularyzm, żydowska tożsamość, nowoczesność

Esej ten jest próbą analizy Derridiańskiej poetyki i polityki świadczenia w świetle często stosowanej przez Derridę figury marana, czyli „żyda ukrytego”, którego przynależność do judaizmu pozostaje sekretem. Derrida sam porównał obie formy świadczenia – Żyda-przeżywcy oraz żyda-marana – nie dostarczył jednak osobnej interpretacji, która to zestawienie wyjaśnia. Esej uzupełnia tę lukę, pokazując, że kwestie zawierzenia świadkowi oraz wiary w sensie religijnym są ze sobą blisko spokrewnione.

Słowa kluczowe: świadectwo, Derrida, maranizm, sekret, wiara, zawierzenie

Celem tekstu jest krytyczna analiza tak zwanej Nowej Humanistyki. Twierdzę, że pomimo pozorów kontynuacji myśli emacypacyjnej, u jej podstaw nie tkwi filozofia oświecenia, lecz Heidegger ze swoją bezwględną krytyką podmiotowości nowożytnej i jej Machenschaft, czyli kalkulującej postawy wobec świata, z którym nie czuje się ona związana. Brak więzi oznacza tu także brak więzów: rozkiełznany podmiot kalkulującej racjonalności okazuje się źródłem nieograniczonej przemocy wobec bycia. Nowa Humanistyka przeciwstawia się hybris tak pojętej podmiotowej wolności, usiłując znaleźć dla niej granice: przywiązać ją z powrotem do bytu, a tym samym uwiązać, usidlić i spętać. Pragnie na nowo zaznać „błogosławieństwa granic“: wykonać nie pro/trans/gresywny ruch wyjścia, lecz regresywny ruch powrotny na warunkach skruszonego syna marnotrawnego – manewr, który Grecy tragiczni określali jako nostos, czyli „powrót do domu“.

Słowa klucze: Nowa Humanistyka, posthumanizm, kontroświecenie, dialektyka oświecenia, Heidegger, Adorno, Horkheimer, Levinas

Tematem eseju są patologie polskiej pamięci rozważane w kontekście teorii psychoanalitycznej, którą stworzyła Melanie Klein. Esej stawia tezę, że większość tego, co w Polsce współczesnej uchodzi za pamięć historyczną, w istocie nie jest pamiecią, lecz przymusem powtarzania, w którym święci się mroczny rytuał wiecznie nawracającej traumy. Choć ekstrapolacje metody psychoanalitycznej na podmioty kolektywne są zabiegami ryzykownymi, esej ten podejmuje próbę określenia podmiotu domyślnego polskiej zbiorowości jako Kleinowskiego „wściekłego niemowlęcia“, które utknęło w fazie schizoidalno-paranoidalnej. Efektem tego zatrzymania w rozwoju jest źle – czyli biernie – przeżywana zależność oraz całkowita niezdolność przepracowania traumy. Wyrobienie tej zdolności okazuje się warunkiem koniecznym wyłonienia się pamięci sensu stricto.
Słowa kluczowe: pamięć indywidualna a zbiorowa, przymus powtarzania, trauma, psychoanaliza Melanie Klein, wściekłe niemowlę

Agata Bielik-Robson
IFiS PAN
University of Nottingham
Esej przedstawia kabalizującą interpretację pism Derridy, w której centrum staje Luriański akt cimcum: proces, w którym Bóg rezygnuje z suwerenności na rzecz świata stworzonego. W akcie cimcum Stwórca wycofuje się z bytu, który odtąd rządzi się swoimi własnymi prawami, ale jednak – inaczej niż w radykalnym deizmie – nie znika całkiem: pozostaje jego ślad, właśnie w postaci tego pożegnalnego uśmiechu, uśmiechniętego a-dieu. Tylko z pozoru zatem Derridiańskie widmo, które „nawiedza żywych”, jest duchem, jakiego należałoby się bać; Derridzie w żaden sposób nie zależy na podtrzymaniu boskiej groźnej suwerenności, choćby w postaci śladowej. Derridiańskie widmo krążące nad światem nie ma już w sobie nic z pradawnego tremens et fascinans, które udzielało się pogańskiemu sacrum. To zupełnie inne widmo, które nawiedza śmiechem: tym szczególnym oui-rire, „tako-śmiechem”, o którym Derrida pisze w tekście widmontologicznym poświęconym Joyce’owi: „Ulysse gramphone: Oui-dire de Joyce”.
Słowa klucze: Derrida, widmo, kabała Luriańska, cimcum [kontrakcja Boga], Joyce, dar doskonały

Autorka koncentruje się na miłości jako charakterystycznym wyznaczniku skończonej egzystencji I przyrodzonej jej relacji z innymi. Wbrew tanatofilicznej myśli Martina Heideggera, który zdefiniował ludzkie życie jako bycie ku śmierci, autorka stara się wypracować filozofię miłości, która stanowiłaby jednocześnie alternatywną filozofię skończoności. Aby tego dokonać, powołuje się na żydowską koncepcję ahava, której nie należy redukować do greckiego sublimacyjnego erosa ani chrześcijańskiej agape. W jej wykładni ahava jako sposób, w jaki skończone przygodne życie mówi sobie tak jako życiu właśnie, a nie jest krótkotrwałej chwili bycia, która umiera tuż po swoich narodzinach (jak w słynnym kalamburze Schopenhauera: natus est denatus). Autorka dowodzi także, że istnieje szczególnie żydowska koncepcja miłości bliźniego, której nie należy mylić z chrześcijańską i która zakłada szczególne rozumienie zarówno „miłości”, będącej alternatywą wobec śmierci, jak „bliźniego” będącego prawdziwie osobnym i pojedynczym innym.

Recenzja: £ukasz Musiał, Franz Kafka. W poszukiwaniu utraconej rzeczywistoœści, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2011.

Uwagi do tekstu Marthy Nussbaum drukowanego w tym samym numerze

Odpowiedź na ankietę z okazji dwudziestolecia „Tekstów Drugich”: moje osobiste poglądy na literaturę, literaturoznawstwo i inne istotne kwestie. Humanistyka kontra „naukometria”, czyli być albo nie być (w Akademii) i który z tych wyborów jest lepszy dla humanistyki (vide Marks, Nietzsche, Freud, Derrida, Benajmin… i in.)

Autorka dowodzi, iż tezy Lacana są fundamentalnym zerwaniem z Freudem, pozornie tylko zakorzenionym w rzekomej literze freudowskiej teorii

O czasowym charakterze traumy, która zawsze wydarza się za wcześnie, a jej rozumienie przychodzi za późno

Komentarz do rozważań H. Blooma na temat subiektywności żydowskiej, zawartych w eseju Freud and Beyond

O filozoficznych strategiach pisania o Zagładzie – wokół Historii jednej topoli Michała Głowińskiego

O powrocie ironicznej podmiotowości jako replice na antysubiektywistyczne tendencje humanistyki współczesnej

Omówienie koncepcji amerykańskiego badacza ujmującego autokonstytucję podmiotowości jako proces rewizjonistycznej inicjacji w tradycję