Artykuły: Agnieszka Mrozik

Przyglądając się życiu i aktywności Zofii Dembińskiej (1905-1989), autorka tekstu nie tylko „wydobywa z milczenia” zapomnianą „architektkę PRL-u”, jak nazywa współtwórczynię „Czytelnika”, wiceminister oświaty, członkinię Komisji ds. Kobiet ONZ, ale przede wszystkim zastanawia się nad kondycją feministycznej teorii i praktyki biograficznej w Polsce. Zwraca uwagę, że przemilczanie komunistek jako przedmiotu badań wpisuje się w dominujący paradygmat narodowy. Odwołując się do prac teoretyczek biografii i historyczek ruchu kobiecego Levke Harders oraz Antoinette Burton, postuluje bardziej krytyczną, skontekstualizowaną i uhistorycznioną refleksję nad przedmiotem badań feministycznych, stawianymi pytaniami, używanymi kategoriami opisu. Sygnalizuje wyzwania i szanse, jakie przed biografistyką i historiografią otwiera zwrot transnarodowy.

Słowa kluczowe: herstoria, komunistki, zwrot transnarodowy, feminizm, paradygmat narodowy

Agnieszka Mrozik
Instytut Badań Literackich
Anna Artwińska
Universität Hamburg
Anna Zawadzka
Instytut Slawistyki PAN
Małgorzata Fidelis
University of Illinois at Chicago
Pożytki z „pokolenia”. Dyskusja o „pokoleniu” jako kategorii analitycznej
W trakcie rozmowy o „pokoleniu” jako kategorii analitycznej używanej we współczesnej humanistyce autorki zastanawiają się nad definicjami oraz znaczeniami „pokolenia” w obszarze studiów nad pamięcią, przemianami postaw społecznych, polityką historyczną. Rozważają, jak kategoria ta funkcjonuje w dyskursie publicznym w Polsce po 1989 roku, a także jaką rolę pełnią dziś (auto)deklaracje pokoleniowe. Kluczowe jest dla nich pytanie o pożytki z posługiwania się kategorią „pokolenia” w badaniach nad komunizmem i PRL-em. Rozmowa jest okazją do zapoznania się z najnowszymi ujęciami teoretycznymi, a także z pracami operującymi kategorią „pokolenia” w szczegółowych analizach na gruncie polskim i zagranicznym.
Słowa kluczowe: pokolenie, komunizm, PRL, pamięć, transformacja, reprezentacja.

Agnieszka Mrozik
Instytut Badań Literackich PAN
Anna Artwińska
Universität Hamburg
O pokoleniach z perspektywy niemieckiej
Recenzja: Pokolenia albo porządkowanie historii, przeł. Izabela Drozdowska-Broering i Jerzy Kałążny, wstęp i opracowanie Hubert Orłowski, redakcja Robert Traba i Holger Thünemann, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2015
Słowa kluczowe: pokolenie, historia, narracja, pamięć, tożsamość.

Agnieszka Mrozik
Instytut Badań Literackich PAN
„Dziadek (nie) był komunistą”. Między/transgeneracyjna pamięć o komunizmie w polskich (auto)biografiach rodzinnych po 1989 roku
Celem artykułu jest analiza strategii konstruowania pamięci rodzinnej o komunizmie we współczesnych polskich tekstach (auto)biograficznych. Autorka odwołuje się do prac Haralda Welzera oraz Aleidy i Jana Assmannów, by zapytać, jak prywatna pamięć o zaangażowaniu w komunizm funkcjonuje w przestrzeni publicznej w Polsce: do jakiego stopnia pamięć nieoficjalna jest uzgadniana z pamięcią oficjalną, a w którym miejscu nie przystaje do niej, wymyka się jej. Kluczowe jest także pytanie, czy i w jaki sposób pamięć o zaangażowaniu w komunizm własnym lub krewnych podlega transformacjom w procesie wędrówki między- i transgeneracyjnej i co to znaczy dla pamięci jednostek, rodzin i całej zbiorowości.
Słowa kluczowe: pamięć, komunizm, rodzina, pokolenie, (auto)biografia.

Dyskusja pracowników Ośrodka Studiów Kulturowych i Literackich nad Komunizmem dotyczy nowych perspektyw badawczych oraz metodologicznych związanych z tematem komunizmu. W ostatnich latach daje się zauważyć wyraźne ożywienie i wzrost zainteresowania problematyką komunizmu i PRL-u, choć od ich formalnego upadku upłynęło już prawie ćwierćwiecze. Komunizm i PRL stanowią trwały składnik współczesnego życia, nie sprowadzają się wyłącznie do przedmiotu akademickich czy eksperckich badań i interpretacji, lecz są stale powracającym tematem, motywem, punktem odniesienia współczesności. Waga tego tematu zachęca zatem do bardziej systematycznej, całościowej, a zarazem krytycznej analizy samego zjawiska, a także narosłych wokół niego dyskursów kulturowych i literackich.

Artykuł stanowi próbę zarysowania „osobistej genealogii” Wandy Wasilewskiej. Powołując się na wykłady Michela Foucaulta poświęcone „rewolucji, która staje się projektem egzystencjalnym”, autorka próbuje spojrzeć na Wasilewską nie jako na ikonę, pomnik komunistycznego przewrotu, ani też symbol narodowej zdrady, ale „żywego człowieka”, aktorkę życia społecznego, mocno osadzoną w kontekście historycznym i kulturowym i przez ów kontekst zdefiniowaną. Autorka rekonstruuje proces kształtowania się tożsamości komunistki, wskazuje momenty przekraczania przez nią kolejnych granic: płciowych, narodowych, warstw społecznych, a także odsłania stopniowe doświadczanie przez nią granic komunistycznej transgresji.

Artykuł poświęcony jest wybranym (auto)biografiom kobiet wydanym w Polsce po 2000 roku. Autorka koncentruje się na dwóch sprawach: po pierwsze, pokazuje, że (auto)biografistyka kobieca wpisuje się w nurt polityki tożsamości będącej w Polsce częścią dyskursu transformacji i reakcją na ten dyskurs. Kobiety są tu kronikarkami rodzinnej/narodowej wspólnoty, ale też reproduktorkami i strażniczkami społecznego porządku. Narratorki często tracą z oczu „kobiece doświadczenie historii”: kobiecość jest tu przezroczysta, a jej śladów trzeba szukać w szczelinach opowieści. Po drugie, autorka pokazuje, że (auto)biografie kobiet są nie tylko odpowiedzią na politykę pamięci/tożsamości, ale ważnym elementem procesu wytwarzania przeszłości podporządkowanej interesom współczesności. Autorka sygnalizuje także współczesne kierunki w badaniach feministycznych nad (auto)biografiami kobiet.

Recenzja: Małgorzata Fidelis Women, communism and industrialization in postwar Poland, Cambridge University Press, New York 2010.