Artykuły: Marta Tomczok

Celem artykułu jest wstępne rozpoznanie możliwości teoretycznych i interpretacyjnych pojęcia emocji w odniesieniu do gatunkowej literatury popularnej o II wojnie światowej. Sięgając do koncepcji wspólnot emocjonalnych Barbary H. Rosenwein, autorka zarysowuje możliwości rozumienia eksplozji lęku i miłości we współczesnych romansach wojennych i powieściach grozy (Łuksza Henela, Joanny Jax, Mirosławy Karety, Stanisława Reńcy). Następnie porównuje je do oszczędnych opisów z prozy opublikowanej w latach 60. (Józefa Hena, Marka Hłaski). Z analizy wynika, że dominacja lęku i miłości we współczesnych narracjach nie jest jedynie konsekwencją sztywnego powtarzania wzorców czy urynkowienia afektów. Ujawnienie emocji może być skutecznym sposobem wypowiedzenia historii wypieranych z oficjalnego dyskursu o II wojnie światowej i stworzenia wokół nich dotąd nieistniejących wspólnot odbiorców.

Słowa kluczowe: wspólnoty emocjonalne, miłość, lęk, romans, powieść grozy, II wojna światowa

W recenzji pokazano nowatorstwo monografii Jacka Małczyńskiego, zaimplementowane na grunt polski koncepcje środowiskowe i teorie kulturoznawcze, a przede wszystkim przebadany przez autora materiał, z różnych stron pokazujący Zagładę. Za szczególnie ważną zaletę tej pracy uznano odświeżające spojrzenie na pozostałości po obozach zagłady i dotyczącą ich sztukę, szczególnie tę o wymiarze ekologicznym. Refleksji poddano także znaczenie dezantropotyzacji (odczłowieczenia) historii Zagłady i wynikające stąd konsekwencje. Krajobrazy Zagłady uzmysławiają, że historyk środowiskowy Zagłady nie tylko pisze, lecz także przeprowadza wywiady, spaceruje, fotografuje, analizuje dzieła sztuki, archiwizuje, a zatem – pracując na zróżnicowanym materiale, wykorzystuje metody należące do różnych dyscyplin nauki. Symboliczny wymiar ludobójstw i ekobójstw wyłaniający się z projektu Małczyńskiego nie narzuca jednak nachalnych czy ideologicznych konkluzji. Pozostaje zaproszeniem do udziału w partycypacyjnym projekcie, który z założenia ma charakter work in progress.

Słowa kluczowe: Zagłada, historia środowiskowa, obozy, sztuka, krajobraz

Nawiązując do teorii postmodernizmu Andreasa Huyssena, Ryszarda Nycza, a szczególnie Hala Fostera, autorka wprowadza pojęcie postmodernizmu realistycznego, oznaczając nim praktyki ideowo-estetyczne, stosowane w kulturze i sztuce po 2000 roku. Za punkt graniczny przyjmuje polskie wydanie Sąsiadów Jana Tomasza Grossa, a zmianę kulturową, jaką wywołała ta publikacja, łączy z pośpiesznym odejściem od dyskusji nad postmodernizmem jako takim (w literaturze zagranicznej za datę graniczną uznaje się 11 września 2001 roku).

Celem artykułu jest ukazanie korzyści płynących z powrotu do dyskusji o postmodernizmie polskim w kontekście Zagłady. W związku z tym autorka wprowadza drugie pojęcie „postmodernizowania Zagłady”, nazywając w ten sposób szereg działań związanych z postmodernistyczną refleksją nad Holokaustem w powieści, które w latach dwutysięcznych przyjęły postać narracji społecznie zaangażowanej, a ideowo zbliżonej do krytyki późnej nowoczesności i kapitalizmu.

Słowa kluczowe: realizm postmodernistyczny, postmodernizowanie Zagłady [ postmodernising the Shoah], Piotr Czakański, katolicyzm, kapitalizm

Recenzje książek: Agnieszka Dauksza Klub Auschwitz i inne kluby. Rwane opowieści przeżywców (słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2016) i Agnieszka Dauksza Afektywny modernizm. Nowoczesna literatura polska w interpretacji relacyjnej (Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2017).

Słowa kluczowe: Słowa kluczowe: afekt, literatura polska, modernizm, interpretacja relacyjna

Autorka proponuje krytyczną lekturę opowiadania Pożegnanie z Marią Tadeusza Borowskiego. Zestawiając je z pracami Jana Tomasza Grossa i Raula Hilberga, odsłania ideologiczny potencjał tekstu i jego ideologemy, ujawniające przede wszystkim lęki i pragnienia Polaków w odniesieniu do Zagłady i mieszkańców likwidowanego getta w Warszawie. Rozważa także możliwość oddziaływania tych ideologemów na współczesną polską literaturę (M. Wroński A na imię jej będzie Aniela, Warszawa 2011; K. Piwowarski Więcej gazu, Kameraden!, Warszawa 2012). Najbardziej dwuznaczna ideologicznie wydaje się pointa Pożegnania z Marią,j motyw „pragnienia mydła” i postać Mischlinga. Rozpatrując twórczość współczesnych ironistów, autorka zastanawia się, do czego doprowadził brak krytycznych lektur Borowskiego i na czym polega fantazjowanie quasi-świadków o byciu sprawcami Zagłady.

Słowa kluczowe: Zagłada, ironia, fantazja, „pragnienie mydła”, świadek w roli sprawcy

Rec. Katarzyna Czeczot, Ofelizm. Romantyczne zawłaszczenia, feministyczne interwencje, Wydawnictwo IBL, Warszawa 2016, ss. 332.

Słowa kluczowe: Słowa kluczowe: kobiecość, woda, ofelizm, ekokrytyka, historia pojęć, historia idei, XIX wiek.

Recenzja: B. Przymuszała, Smugi Zagłady. Emocjonalne i konwencjonalne aspekty tekstów ofiar i ich dzieci, Poznań 2016.

Słowa kluczowe: Zagłada, afekt, emocje, narracje ofiar i ich dzieci

Artykuł przynosi możliwość odczytania powieści Tadeusza Konwickiego, Andrzeja Kuśniewicza, Piotra Szewca i Pawła Huellego w perspektywie środowiskowych badań nad Zagładą. Autorka przyjmuje, że w latach 1986-1987 nastąpił w polskich narracjach o Zagładzie nie tylko przełom o charakterze polityczno-światopoglądowym, ale dokonała się także zmiana w widzeniu przez pisarzy problemów związanych z postępującą degradacją środowiska i ociepleniem klimatu. Podążając śladem badań Eelco Runi i Hansa Ulricha Gumbrechta Marta Tomczok dostrzega w katastrofach naturalnych metonimie Zagłady, które z jednej strony odsyłają do eksterminacji Żydów, z drugiej są refleksją na temat współczesnych zagrożeń środowiska naturalnego. W artykule znalazła się także próba opisu wspomnianych powieści za pomocą wyników badań polskiego klimatu lat osiemdziesiątych prowadzonych przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy.

Słowa kluczowe: Zagłada, klimat, katastrofa naturalna, metonimia, powieść