Artykuły: Małgorzata Mikołajczak

Artykuł dotyczy roli obrazu Niemca w twórczości lubuskiej, traktowanej jako szczególny przypadek literatury polsko-niemieckiego pogranicza. Przyglądając się obliczom lubuskiego Niemca autorka dowodzi, że zmieniają się one nie tylko w zależności od przemian świadomości narodowej i oczekiwań powojennej polityki, ale również w relacji do regionalnej polityki tożsamości i że Niemiec jest zarówno regulatorem, jak i symptomem pewnych zjawisk występujących w społeczności regionalnej. Wskazuje także trzy podstawowe funkcje literackiego wizerunku, które dochodzą do głosu na poszczególnych etapach rozwoju społeczności lubuskiej i towarzyszą przejściu od niemcofobii do niemcofilii: integracyjną, adaptacyjną i kompensacyjną.

Słowa kluczowe: regionalizm, polityka tożsamości, literacki obraz Niemca i jego rola tożsamościotwórcza, badania kulturowe

Artykuł jest próbą spojrzenia na polską powojenną literaturę regionalną (przede wszystkim na literaturę uprawianą na tzw. ziemiach odzyskanych) z perspektywy postkolonialnej. Teza wyjściowa opiera się na założeniu, że sposób profilowania relacji z centrum (politycznym i kulturowym, historycznie zmiennym), ma decydujący wpływ na mechanizmy wytwarzania twórczości regionalnej oraz, co się z tym wiąże, że rozwojem tej twórczości steruje napięcie między dwoma przeciwstawnymi tendencjami rozwojowym regionalizmu – do uniwersalizmu i do dyferencjacji. Tym tendencjom podlegają postawy „mimikry” i „rebelii”, powracające na różnych etapach rozwoju literatury regionalnej i będące przejawem kompensacji słabości, wynikającej z centroperyferyjnego uwarunkowania.

Literaturę, która porusza problematykę powojennego osadnictwa na tzw. ziemiach odzyskanych, czytać można jako epikryzę, rejestrującą uwarunkowania, objawy oraz przebieg choroby migrantów, przy czym sposób ujęcia tego zjawiska różnicuje narrację powstającą przed rokiem 1989 i współcześnie. W tej pierwszej choroba stanowi element kontr-mitu i przeczy oficjalnej „polityce miejsca” oraz idei sprawnie funkcjonującego społeczeństwa-organizmu. W prozie najnowszej temat choroby łączy się z pytaniem o patogenezę i jest sfunkcjonalizowany w konstruowaniu nowej opowieści bazowej. Narracja postosadnicza, która wyrasta na podłożu kultury posttraumatycznej, oferuje możliwość afirmacji społeczeństwa zasiedlającego tereny północno-zachodniej Polski i może być traktowana jako przejaw strategii kompensacyjnej oraz jako typ dyskursu postzależnościowego.

Artykuł dotyczy przeszczepienia metafory arkadyjskiej na Ziemie Odzyskane w aspekcie „nie-miejsca” i koncentruje się na literackich wykładnikach paraleli miedzy „nie-miejscem” (w ujęciu Marca Augé) a ziemią lubuską. Przedmiotem analizy są tu utwory prozatorskie autorów lubuskich opublikowane w latach powojennych – w czasie, kiedy proces osadnictwa na ziemiach zachodnich został zakończony (lata 60. i 70.) i zaczął przeobrażać się w literacką legendę.

Autorka dowodzi, iż ślad nietzscheański w poezji Herberta w dużym stopniu decyduje o artystycznej indywidualności poety

Recenzja. Piotr Michałowski Głosem prawie cudzym. Z poezji okołokonferencyjnej, Kraków 2004