Komentarz o współczesnych próbach analizy doświadczenia PRL-u (kraju rządzonego w latach 1945-1989 przez władze komunistyczne zależne od ZSRR), wpisanego zwłaszcza w post-pamięciowe narracje najmłodszego pokolenia. W przekonaniu autora powodzenie tych prób zależne jest, prócz niezbędnych kompetencji merytorycznych, zarówno od krytycznej świadomości własnych przed-sądów badawczo-światopoglądowych, jak i – może nawet w większym stopniu – od zdolności do zidentyfikowania zasadniczej problematyki, tj. mentalnych stanowisk oraz ich materialnych uwarunkowań (geopolitycznych, ekonomicznych, demograficznych…) których powszechny a równocześnie totalizujący charakter zapewniał istotny (świadomy lub, częściej, nieświadomy) wpływ na wybory/decyzje ludzi tamtych czasów.

Artykuł stanowi próbę zarysowania „osobistej genealogii” Wandy Wasilewskiej. Powołując się na wykłady Michela Foucaulta poświęcone „rewolucji, która staje się projektem egzystencjalnym”, autorka próbuje spojrzeć na Wasilewską nie jako na ikonę, pomnik komunistycznego przewrotu, ani też symbol narodowej zdrady, ale „żywego człowieka”, aktorkę życia społecznego, mocno osadzoną w kontekście historycznym i kulturowym i przez ów kontekst zdefiniowaną. Autorka rekonstruuje proces kształtowania się tożsamości komunistki, wskazuje momenty przekraczania przez nią kolejnych granic: płciowych, narodowych, warstw społecznych, a także odsłania stopniowe doświadczanie przez nią granic komunistycznej transgresji.

W niniejszym studium autorka z perspektywy narratologicznej analizuje współczesny dyskurs historyczny na temat komunizmu. Przy użyciu narzędzi zazwyczaj stosowanych do literatury fabularnej, opisuje sposób konstruowania aktorów historycznych oraz użytych wzorców fabularyzacyjnych (za H. Whitem), charakterystyczne strategie i tendencje narracji historycznej głównego nurtu.

Przeszłość PRL-u jest ciągle nie zakończonym przedmiotem sporu interpretacyjnego. W jego obrębie dziedzinę szczególnie drażliwą stanowią biografie konkretnych uczestników historii Polski Ludowej. Tematem tekstu są dyskursywne reguły rządzące współcześnie biograficznymi przedstawieniami PRL-owskiej przeszłości. Analizie poddano dwie dominujące w tym polu, skonfliktowane ze sobą strategie narracyjne: konsensualną i antagonistyczną. Przedstawiono ich genezę, polityczną pragmatykę oraz skutki, jakie niosą one dla prezentacji historii. Na przykładzie biografii Ryszarda Kapuścińskiego, autorstwa Artura Domosławskiego, pokazano niezwykle trudną sytuację wypowiedzi biograficznych, które usiłują wyjść poza dotychczasowe możliwości interpretacyjne.

Artykuł traktuje o Chełmszczyźnie, regionie granicznym rzadko pojawiającym się w polskich badaniach kresoznawczych. Autor bierze pod uwagę różne rodzaje piśmiennictwa na jej temat: utwory literackie, pamiętniki, reportaże oraz naukowe opracowania historyczne; większość z nich powstała na przełomie wieków XIX i XX. Poddaje je analizie semiotycznej i postkolonialnej, pyta: Kim są mieszkańcy tego regionu dla ich autorów – osób z dalekich centrów kulturowych? Na ile są oni ucieleśnieniami ideologii narodowych, dyskursów politycznych i religijnych, które, nadając tożsamość „swoim”, określają też „Innego”? Artykuł składa się z rozważań wstępnych oraz trzech części 1. Inny na polu i w karczmie. 2. Inny intertekstualny. 3. Obcy.

Tekst jest próbą zmierzenia się z popularnymi i mechanicznymi sposobami porządkowania literatury najnowszej, a szczególnie z takim jej widzeniem, jakie zakłada paralelę historycznoliteracką ustanawiającą związek procesów dokonujących się w latach 1918 – 1939 z procesami, z jakimi mieliśmy do czynienia ostatnio, to znaczy po roku 1989. Współczesna krytyka, zastrzegając się, że paralela ta ma jedynie charakter prowizoryczny, rozwija ją i przyczynia się do utrwalania stereotypu „przełomu”, widzianego w kategoriach innowacyjności. Należy zatem precyzyjnie zweryfikować różne tezy formułowane w związku z myśleniem „jubileuszowym” (20 lat od przełomu społeczno-politycznego w Polsce).

Recenzja książki Kulturowa teoria literatury 2. Poetyki, problematyki, interpretacje, red. R. Nycz, T. Walas, Universitas, Kraków 2012

Recenzja książki „French Theory” w Polsce, red. E. Domańska i M. Loba, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010

Recenzja książki: Paweł Rodak, Między zapisem a literaturą. Dziennik polskiego pisarza w XX wieku, Warszawa 2011.

Artykuł podejmuje problem sprawców w kontekście badań nad komunizmem w Polsce. Autorka rozważa możliwość aplikacji i przydatności tej kategorii w kontekście refleksji nad PRL. Zasadnicza teza opiera się na przekonaniu, że w polskim dyskursie publicznym po roku 1989 punkt ciężkości został położony na problematykę ofiar, w efekcie czego o sprawcach albo nie mówiono wcale, albo wyłącznie w obrębie narracji antykomunistycznych. Problematyka sprawców łączy się ściśle z problematyką przemocy, nie tylko fizycznej, ale także psychicznej czy instytucjonalenej. Podjęcie dyskursu o sprawcach może się zdaniem autorki przyczynić do bardziej zróżnicowanych przedstawień minionej epoki, w których możliwe będzie uwzględnienie perspektywy i traumy zarówno ofiar, jak i sprawców.

Artykuł porusza problem funkcjonowania we współczesnych dyskursach kobiecych wizerunków obecnych w ikonosferze socrealizmu. Najczęściej przywoływana traktorzystka stała się przedmiotem szyderstwa, uosobieniem odwrócenia porządku i zła minionej epoki, a z drugiej strony-symbolem ówczesnej emancypacji. W obu przypadkach dochodzi do przeceniania siły wizerunku. Analiza ilościowa występowania wizerunku traktorzystki w mediach socrealizmu dowodzi, że było ono znacznie rzadsze niż się obecnie szacuje. Analiza źródeł ikonograficznych pokazuje, że obraz traktorzystki odpowiadał ówczesnym kanonom estetycznym. Współczesne twierdzenia o jej androginicznej brzydocie to efekt politycznie warunkowanego „wykluczenia estetycznego”. Artykuł podkreśla potrzebę badań w nurcie „archeologii wizualnej”, refleksji nad funkcjonowaniem wizerunków w rzeczywistości społecznej, ideologicznej i estetycznej swoich czasów.

Szkic „Fotografia na tropie PRL” zajmuje się polskimi projektami fotograficznymi, zrealizowanymi przed czerwcem 1989, jak i po transformacji ustrojowej, które najczęściej uchylają się od dokonania interpretacji zarejestrowanych obrazów. Przedmiotem zainteresowania jest tutaj sposób, w jaki autorzy dokumentalnych serii traktują peerelowskie motywy lub obiekty kojarzone z tamtymi czasami (ze szczególnym uwzględnieniem zewnętrznej propagandy wizualnej). Problemy z werystycznym podaniem tematu, spowodowane słabym poziomem rodzimego szkolnictwa fotograficznego, jak i trudnością w znalezieniu tradycji dla takich działań (brak rodzimego odpowiednika „nowej topografii”), owocują przedsięwzięciami, gdzie peerelowska teraźniejszość lub historia brana jest co najwyżej w prześmiewczy nawias, uniemożliwiając tym samym analizy i interpretacje o historycznym lub społecznym charakterze.

U podstaw tekstu leży założenie, że kategoria figuratywności bywa wykorzystywana jako opresywna struktura epistemiczna. Obraz torując drogę oczywistości opiera się pytaniom, jest odpowiedzią sam w sobie. Badaczka zmierza do opisu tak pojętego mechanizmu na przykładzie Snów i kamieni Magdaleny Tulli. Wybierając typowość, redukując opowieść o świecie do wyznaczonych ról alegorycznych socrealizm stworzył język opisu czasów PRL’u, od którego do dziś ten ostatni się nie uwolnił. Raz stworzone klisze zamykają dostęp do wiedzy ukazując momenty historii w martwym błysku alegorii. Tożsamość dyskursu, jego obrazów podstawiana jest w miejsce rzeczywistości, a także w miejsce próby opowieści o niej. Zdaniem autorki, Magdalena Tulli dekonstruuje ten proces w literackim montażu.

Artykuł dotyczy sposobów przedstawiania PRL-u i jego mieszkańców w powieściach Agnieszki Stefańskiej, Hanny Kowalewskiej, Grażyny Plebanek i Joanny Bator. Przyjmuje perspektywę genderową, socjologiczną. Tropi negatywny stereotyp epoki, pokazuje stopień jego automatyzacji i sposoby zrywania z nią. Pyta o związane z peerelowskim piętnem współczesne gry o uznanie i próbuje wskazać newralgiczne punkty, decydujące o możliwości uchylenia stygmatu.

Artykuł dotyczy postaci literackich, które świadome są swojej fikcyjności i które określa się terminem „postać metafikcyjna”. Termin ten łączy dwa znaczenia metafikcji: jedno zwizane z literaturą metafikcyjną (jak opisuje ją Patricia Waugh) a drugie odsyła do relacji między postacią a fikcją w perspektywie epistemologicznej, ontologicznej i antropologicznej. Główna część artykułu poświęcona jest analizie dwóch powieści Teodora Parnickiego: Muza dalekich podróży oraz Rozdwojony w sobie. Analizuje się w niej konstrukcję powieści, motyw powieści w powieści, koncepcję postaci literackiej i jej związki z postacią empiryczną i autorem. Interpretacja prowadzi autora do uznania konsekwencji takiej konstrukcji postaci meftafikcyjnej dla nowej koncepcji podmiotu autorskiego i antropologicznej refleksji, która oznacza odkrycie fikcyjnego charakteru podmiotowości, tożsamości i rzeczywistości.

Dyskusja pracowników Ośrodka Studiów Kulturowych i Literackich nad Komunizmem dotyczy nowych perspektyw badawczych oraz metodologicznych związanych z tematem komunizmu. W ostatnich latach daje się zauważyć wyraźne ożywienie i wzrost zainteresowania problematyką komunizmu i PRL-u, choć od ich formalnego upadku upłynęło już prawie ćwierćwiecze. Komunizm i PRL stanowią trwały składnik współczesnego życia, nie sprowadzają się wyłącznie do przedmiotu akademickich czy eksperckich badań i interpretacji, lecz są stale powracającym tematem, motywem, punktem odniesienia współczesności. Waga tego tematu zachęca zatem do bardziej systematycznej, całościowej, a zarazem krytycznej analizy samego zjawiska, a także narosłych wokół niego dyskursów kulturowych i literackich.

Artykuł dotyczy przeszczepienia metafory arkadyjskiej na Ziemie Odzyskane w aspekcie „nie-miejsca” i koncentruje się na literackich wykładnikach paraleli miedzy „nie-miejscem” (w ujęciu Marca Augé) a ziemią lubuską. Przedmiotem analizy są tu utwory prozatorskie autorów lubuskich opublikowane w latach powojennych – w czasie, kiedy proces osadnictwa na ziemiach zachodnich został zakończony (lata 60. i 70.) i zaczął przeobrażać się w literacką legendę.

Artykuł stanowi analizę zbioru baśni, podań i legend Ziemi Lubuskiej Złota dzida Bolesława. Podstawowym kontekstem interpretacyjnym jest powojenna polityka miejsca związana z przyłączeniem ziem odzyskanych do Polski. Dla opisu polsko-niemieckich relacji, których obraz znajduje się w analizowanym tomie, zastosowano perspektywę postzależnościową. Przedstawione przykłady pokazują, w jaki sposób literatura ludowa była zaangażowana w kreowanie mitologii ziem odzyskanych i jak legitymizowała decyzje polityczne, uzasadniając powojenny kształt terytorialny Polski.

Tekst dotyczy zjawiska migracji na tzw. Ziemie Odzyskane i ich reprezentacji we współczesnych powieściach Joanny Bator i Ingi Iwasiów. Wewnątrzpaństwowe migracje jako jedno z najważniejszych zjawisk społecznych w powojennej Polsce stanowiły kluczowy temat socjalistycznej literatury – zideologizowanej i rozwijającej się w cieniu ówczesnej polityki pamięci, przez co nieraz dalekiej od niejednoznacznej i traumatycznej „prawdy doświadczenia”. Dopiero po 1989 r. możliwe staje się opisywanie traumy przesiedleń i poczucia wyobcowania towarzyszącego przesiedleńcom, a w konsekwencji – rekonstrukcja pamięci zbiorowej jej poświęconej. Artykuł stanowi próbę charakterystyki najnowszych strategii reprezentacji lokalnych migracji w perspektywie tzw. zwrotu migracyjnego (E. Hoffman, E. Said, P. White) oraz stawia pytanie o kształt i sens powoływanego ostatnio nurtu rewindykacyjnego powieści osiedleńczej i możliwości jej odideologizowania.

Celem artykułu jest analiza Szkiców piórkiem Andrzeja Bobkowskiego w perspektywie etnologicznej. Głównym problemem stawianym w pierwszej części jest zagadnienie przemian tożsamości narodowej. Ukazana jest ona jako narracyjna, kształtująca się pod wpływem doświadczeń podmiotu, w relacji do kulturowo zapośredniczonego obrazu „innego”. Autor stara się wskazać elementy postawy „ambiwalencji kulturowej” (Kłoskowska) w etnicznej narracji Szkiców piórkiem. Kolejna część jest próbą interpretacji zmian, jakich dokonał Bobkowski na oryginalnym tekście dziennika. Zmiany te ukazują narrację Szkiców… w nowym świetle – jako niespójną, palimpsestową. Nakazują postawić hipotezę „przepisania” tekstu dziennika zgodnie z późniejszym projektem tożsamościowym pisarza.

Tekst Oślepiająca biel. Problem kolonialnego pożądania w „Dzieciach królowej Oceanii” Sygurda Wiśniowskiego skupia się na problemie metyzacji w powieści podróżniczej o dziewiętnastowiecznej Nowej Zelandii. Główna bohaterka, Tikera, jest kobietą o mieszanym pochodzeniu rasowym, co staje się przyczyną dramatycznych komplikacji fabularnych. Jako pół Maoryska, pół Europejka czuje się ona istotą niepełną, potworną i za wszelką cenę usiłuje wyzwolić się z tego nieokreślenia, dążąc do związku z białym mężczyzną. Utwór Wiśniowskiego, mimo zawartej w nim idei emancypacji spod władzy opresyjnej władzy kolonialnej, całkowicie wpisuje się w ten sposób w europocentryczny pogląd o wyższości zachodniej cywilizacji nad egzotyczną dzikością.

Rozprawa podejmuje problematykę funkcjonowania topiki PRL w tekstach kultury elektronicznej na korpusie 50 stron internetowych. Korpus zostaje przeanalizowany przy pomocy zaproponowanego systemu kryteriów i zaprezentowany wedle klucza tematycznego. Istotę klasyfikacji stanowi wyróżnienie trzech typów komunikatu elektronicznego: autoteliczny, heteroteliczny oraz epifenomenalny. Następnie zostaje dokonana prezentacja i analiza wybranych przykładów witryn, reprezentujących poszczególne kategorie tematyczne. Przeprowadzone działania badawcze pozwalają w konkluzji zaproponować tezę, iż topika PRL, początkowo o funkcji nostalgicznej, uległą komercjalizacji, co z kolei doprowadziło do pojawienia się drugiej fali nostalgizmu, której nośnikiem stały się media społecznościowe.