Recenzja: Beata Łazarz „Płeć przerażającego. Wizerunki terrorystek w sztukach plastycznych.” Wyd. Instytut Sztuki Pan, Warszawa 2016
Słowa klucze: terroryzm, kobieta, psychoanaliza, Judyta, Holofernes
Paweł Dybel
IFiS PAN
IFiS UP w Krakowie
Artykuł zawiera rozważania wokół fragmentu książki Jacques’a Derridy Prawda w malarstwie, w którym podejmuje on dyskusję z koncepcją piękna w estetyce Kanta. Wskazuję na oryginalny sposób w jaki Derrida przeformułowuje tę koncepcję nadając z jednej strony nowe znaczenie jej kluczowym pojęciom, z drugiej zaś wprowadzając całkiem nowe wątki. Jednym z najciekawszych z nich wydaje się być ścisłe powiązanie doświadczenia piękna z doświadczeniem śmierci. Wychodząc od konstatacji Derridy rozwijam implikacje zawarte w tym ujęciu, podejmując próbę dookreślenia tego, na czym zasadza się głębokie pokrewieństwo tych dwóch doświadczeń i czym się one od siebie różnią. Wychodzę od twierdzenia, że „cięcie” obrzeża/parergonu pięknego obiektu, które oddziela jego celowość od celu stanowi metaforę „cięcia” śmierci, która oddziela ludzkie życie od siebie.
Key words: Beauty, death, cut, aim, parergon, ergon, ghost, frame
recenzja: Agata Bielik-Robson Erros. Mesjański witalizm i filozofia, Universitas, Kraków 2012
Autor śledzi związki pisarstwa Bruno Schulza z psychoanalizą. Za punkt wyjścia obiera dwie jego wypowiedzi na temat psychoanalizy pojawiające się w recenzjach z powieści Marii Kuncewiczowej Cudzoziemka oraz Ferdydurke Witolda Gombrowicza. Schulz odnosi się w nich sceptycznie do psychoanalizy jako źródła pisarskich inspiracji uważając, że świat literackiej fikcji określa reguła prawdopodobieństwa, a nie prawdy o ludzkiej psychice, jak to jest w teorii Freuda. Autor stara się wykazać, że wbrew temu przekonaniu, w świecie pisarskim Schulza dochodzi do głosu właśnie coś z owej „prawdy”. Tym samym w istocie jest ono głęboko spokrewnione ze sposobem ujmowania najgłębszych warstw ludzkiej psychiki, jaki ma miejsce w psychoanalizie. To pokrewieństwo ma jednak charakter ukryty, co można dopiero wykazać dokładniej przyglądając się „konstrukcjom psychicznym” głównych bohaterów opowiadań autora Sklepów cynamonowych.
Na esej złożyły się rozważania wokół książki Hansa-Georga Gadamera Aktualność piękna. Autor stara się w nich wskazać na oryginalny sposób w jaki jej autor wykazuje głębokie pokrewieństwa między sztuką klasyczną i nowoczesnymi nurtami awangardowymi, traktując dzieje sztuki europejskiej jako kontinuum. Szczególnie interesujące wydaje mi się podkreślenie roli doświadczenia sacrum w genealogii sztuki i wskazanie na to, że w zmienionej, zlaicyzowanej postaci w sztuce współczesnej zostało zachowane coś z istoty tego doświadczenia. Widać to szczególnie wyraźnie w Gadamerowskich analizach czasu dzieła sztuki jako określonego nadal przez strukturę czasu święta.
Autor próbuję wskazać na oryginalny sposób, w jaki Stanisław Czerniak podejmuje w swojej twórczości poetyckiej klasyczne motywy filozoficzne, nadając im całkiem nowe znaczenie. Mimo iż generacyjnie autor Nagiego że należy do pokolenia Nowej Fali to zarówno oszczędna poetyka jego wierszy jak i ich wyrafinowana intelektualnie refleksyjność zbliża go do czołowych przedstawicieli pokolenia 56 – Szymborskiej i Herberta. Od tych ostatnich różni go jednak zarazem niezwykle mocno zaakcentowany w jego wierszach „biologizm” doświadczenia siebie i świata. Obecne jest w nich wyraźnie „cielesne” cogito, stanowiąc główny punkt odniesienia w konstruowaniu przez liryczny podmiot własnej tożsamości, własnego odniesienia do innych i zwierząt. Na uwagę zasługuje również szczególne wyczulenie tej poezji na różne postaci negatywności bytu, doświadczanych z perspektywy głębokiego poczucia własnej fizycznej znikomości, oscylowania na granicy życia i śmierci.
O ewolucji spojrzenia na genealogię histerii kobiet w tradycji psychoanalitycznej
Recenzja. Agata Bielik-Robson Duch powierzchni. Rewizja romantyczna i filozofia, Kraków 2004
Analiza fikcyjnego narratora prozy Schulza pozostającego w dynamicznym związku z realnym ja pisarza
Recenzja. Hubert Mikołajczyk, Wolność i sens. Próba filozoficznej interpretacji psychoanalizy Zygmunta Freuda, Częstochowa 1998
Niewspółmierność przemijalności bytów przyrodniczych i trwałości dzieł sztuki wobec antynomii żałoby i melancholii
Wiersz Dziewczyna jako utwór napisany przez przenikliwego psychoanalityka
O tym, czym różnią się poglądy autora Écrit na temat struktury języka od tradycyjnych ujęć strukturalistycznych