Artykuł jest polemicznym omówieniem, a równocześnie rozwinięciem kluczowych tez studium Arkadiusza Żychlińskiego pt. Laboratoria antropofikcji. Dociekania filologiczne. W pierwszej części autor rekonstruuje najważniejsze tezy omawianej pracy, przede wszystkim stanowisko głoszące, że naturalnym ludzkim sposobem wchodzenia w interakcje z sobą, innymi i ze światem jest tzw. fabulacja (czyli tworzenie opowieści), dzięki czemu gatunek homo sapiens zdołał wykroczyć poza rolę bycia przedmiotem ewolucyjnego eksperymentu i uczynił się świadomym podmiotem eksperymentowania. Tym samym autor Laboratorium antropofikcji nowatorsko uzupełnia tradycyjną filologię o wiedzę z zakresu filozofii analitycznej i filozofii języka (Donald Davidson), filozofii umysłu (Daniel C. Dennett), psychologii rozwojowej i ewolucyjnej (Michael Tomasello), etologii. W drugiej części artykuł odnosi się polemicznie do głównych tez monografii Arkadiusza Żychlińskiego, zwracając uwagę – w odniesieniu do ustaleń m. in. współczesnych badań kognitywistycznych i teorii tzw. „embodied mind” – na akomunikacyjny charakter jego koncepcji filologii (a szerzej: pojęcia fikcji).

Artykuł odnosi się do projektu arachnologii Nancy K. Miller, z jednej strony poddając reinterpretacji figurę Arachne jako kobiety twórczyni (nie zaś pająka), z drugiej – postać Ateny, która (wbrew feministycznym odczytaniom mitu) również wciela pewien typ kobiecej twórczości. Zakwestionowany zostaje w ten sposób somatyczny model pisania uważany przez wiele krytyczek (m.in. G. Borkowską, A. Araszkiewicz, K. Kłosińską, H. Cixous, I. Irigaray, J. Kristevę) za jedyny autentyczny (i antyfallogocentryczny) sposób ekspresji kobiet w sztuce. Na przykładzie recepcji biografii i twórczości M. Dąbrowskiej pokazane zostają lekturowe konsekwencje przyjmowania bardzo wąskiej definicji kobiecości, jak również ignorowania przez historyków literatury wieloznacznego związku między płcią i literaturą.

Artykuł stanowi próbę strukturalnego opisu i interpretacji jednego motywu w prozie publicystycznej i artystycznej Józefa Mackiewicza. „Duha”, czyli pałąk będący częścią podlaskiego zaprzęgu konnego, okazuje się przedmiotem, który jest nośnikiem wielu znaczeń istotnych dla twórczości autora Kontry. Po pierwsze, sygnalizuje on swoją etymologią pochodzenie pisarza wywodzącego się z obszaru, gdzie wpływy języków wschodniosłowiańskich były bardzo silne. Po drugie, jest metonimią Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli znakiem tożsamości terytorialnej pisarza, odsyła do kluczowych dla Mackiewicza poglądów: idei krajowej i patriotyzmu pejzażu. Po trzecie, może stanowić figurę jego postawy ekologicznej oraz wprowadza w ważne pola semantyczne (droga, ruch). Po czwarte, współtworzy metaforę kluczowej dla tej twórczości konfrontacji świata kresów wschodnich Rzeczypospolitej z komunizmem.

Artykuł przedstawia różne propozycje geopoetyk (wypracowanych przez takich badaczy, jak Elżbieta Rybicka, Kazimierz Brakoniecki, Edward Kasperski, Anna Kronenberg) oraz dyskusję dotyczącą źródeł geopoetyki, jej teorii i metod badawczych. Autorka przedstawia założenia twórców geopoetyki, Michela Deguy i Kennetha White’a, dając propozycję włączenia refleksji nad geopoetyką w ramy teorii wyobraźni poetyckiej.

Na podstawie analizy dwóch popkulturowych reprezentacji potransformacyjnego Górnego Śląska – telenoweli dokumentalnej Serce z węgla (2001) oraz filmu fabularnego Benek (2007) – autorka bada sposoby obrazowania regionu w polskim kinie pierwszej dekady XXI wieku. Czerpiąc z dokonań psychoanalizy, stara się odpowiedzieć dla pytanie, dlaczego Górny Śląsk stał się miejscem atrakcyjnym zwłaszcza dla twórców, którzy chcieli dobitnie przedstawić negatywne skutki przemian społeczno-gospodarczych po 1989 roku: biedę, bezrobocie, frustrację i brak perspektyw. Celem artykułu jest skierowanie uwagi czytelników na dominujący w szeregu przestawień z lat dwutysięcznych sposób rozumienia, wizualizowania i mówienia o Górnym Śląsku jako przestrzeni „zawinionego wykluczenia”, który sprzyjał cementowaniu potransormacyjnego porządku.

Nawiązując do ożywionej publikacją książki Karola Sienkiewicza Zatańczą ci, co drżeli dyskusji o genealogii polskiej sztuki krytycznej, autor artykułu proponuje umieścić w jej polu utwory dramatyczne Do piachu Tadeusza Różewicza i Koniec poświni Helmuta Kajzara, dostrzegając w nich strukturalne i polityczne podobieństwo do działań Akcjonistów Wiedeńskich, pionierów sztuki krytycznej. Czyniąc teoretycznym zapleczem interpretacji prac Różewicza i Kajzara teorię abiektu Julii Kristevej, autor podejmuje dyskusję z praktyką automatycznego włączania sztuki abiektu w pole sztuki krytycznej, dyskutując granice krytycznej funkcji sztuki.

Artykuł jest próbą interpretacji powieści japońskiej pisarki, Yoriko Shōno Kombinat zakrzywionej czasoprzestrzeni (1994), w oparciu o teorię afektów Briana Massumiego. Autorka stara się wykazać wagę afektu i wartość poznawczą emocjonalnej interakcji pomiędzy człowiekiem a miejscem (Tokio) w powieści Shōno. Podkreśla również korespondencję chaosu miasta i chaosu uczuć, uwidaczniającego się w powieściowym świecie, po katastrofie industrialnej. Nieznana jeszcze w Polsce Shōno w Japonii uznawana jest za jedną z najbardziej rewolucyjnych współczesnych pisarek. W jej eksperymentalnej prozie, przepełnionej atmosferą surrealizmu i koszmaru spomiędzy snu i jawy, przedstawiona jest ponowoczesna Japonia i zagubiony w globalnym świecie, pełen lęku i braku wiary w przyszłość współczesny człowiek.

Artykuł zawiera analizę (mini)powieści Piotruś Leo Lipskiego oraz tomu poetyckiego Tła Stanisława Czycza. Ma na celu wykazanie, że głównym celem obu utworów jest próba wyrażania niewyrażalnego, które jest tożsame z traumą oraz zaczerpniętym z myśli Jacquesa Lacana Realnym. Obaj autorzy próbują robić to za pomocą epifanicznego ukształtowania tekstów, wyraźnie wykorzystując zjawisko kontrastu i tym samym poetykę afektywną. Ze stosunku do niewyrażalności Czycza i Lipskiego można wnioskować o konieczności rozpatrywania ich twórczości raczej w kategoriach myśli ponowoczesnej niż nowoczesnej.

Lektura jest zawsze wychodzeniem człowieka ku sensowi, ten jednak nie zawsze daje się rozpoznać. Wychodząc od ewangelicznej sceny spotkania Marii Magdaleny ze Zmartwychwstałym Chrystusem w ogrodzie, artykuł podejmuje próbę opisania sytuacji interpretacyjnej w kluczu kerygmatycznym. Przyjmując perspektywę komparatystyczną, nakłada na siebie tradycyjną egzegezę biblijną z elementami krytyki somatycznej, ukazując znaczenie „dotykania” jako kluczowego doświadczenia egzystencjalnego, także w odniesieniu do lektury tekstu. Podobnie jak w przypadku ciała Zmartwychwstałego dotykanie sensu należy do porządku wiary, czyli pewnego otwarcia się na działanie „łaski”, a zarazem wzywa do postawy gorliwego zaangażowania w lekturę.

Autorka podejmuje problem awangardowości w najnowszej polskiej poezji. W pierwszej części szkicu rekapituluje sądy na temat słuszności tego rodzaju kategoryzacji w odniesieniu do współczesnej sztuki i literatury, a następnie przygląda się najnowszej poezji z trzech perspektyw: awangardowego eksperymentu, relacji autonomii i heteronomii (problem polityczności) oraz wpływu nowych mediów (poezja cybernetyczna). Żadna z tych perspektyw, mimo że dowodzą one wyraźnego w poezji myślenia kategoriami awangardy, a przede wszystkim korzystania z jej narzędzi, nie upoważnia zdaniem autorki do traktowania współczesnej literatury jako kolejnej fazy awangardy. Zarówno dzisiejsza sztuka, jak literatura wymagają nowych sposobów ich estetycznego poznawania i porządkowania.

Artykuł dotyczy dwu kwestii: a. naruszanie granicy między ludzkim a zwierzęcym w Niecierpliwych Nałkowskiej i w innych jej powieściach, b. nadawanie "królewskich" imion bohaterom dzieł Nałkowskiej. Obie te sprawy wiążą się zdaniem antropologów i semiotyków, a także Freuda ze residualną strukturą mityczną przechowaną w niektórych realizacjach prozy współczesnej. Przypadek Nałkowskiej potwierdza tę tezę. Tę cechę Niecierpliwych dostrzegł już Bruno Schulz w swojej genialnej recenzji z roku 1939.

recenzja: Agata Bielik-Robson Erros. Mesjański witalizm i filozofia, Universitas, Kraków 2012

Tekst podejmuje próbę lektury powieści Adolfa Rudnickiego Niekochana w kontekście narkoanalizy w ujęciu Avital Ronell oraz próbę nakreślenia sylwetki podmiotu „odurzonego”, który podobnie jak osoba uzależniona odcina się od rzeczywistości, pogrążając się w wytworach fantazji, kreując świat niepodlegający ekonomii racjonalności i użyteczności.

Rękopisy pisarza odsłaniają tekst in statu nascendi, są przestrzenią budowania tożsamości tekstowej i odsłaniają konkretne wypadki interakcji między biografią a tekstem. Bruliony i notatniki Herberta są przestrzenią dialogu z samym sobą i z tradycją, zawierają zapisy lektur i rozświetlają palimpsestowy wymiar dzieła poety. Zjawiskiem kluczowym w dynamice pisania są skreślenia, które wiele mogą powiedzieć o podmiocie, o jego wyborach estetycznych. Badanie brulionów rozszerza pole interpretacji, zmusza do nowych pytań, mnoży wątpliwości, odsłania ukrytą twarz twórczości Herberta. Autorka, odwołując się do teorii francuskiej krytyki genetycznej, przedstawia te zagadnienia na podstawie konkretnych przykładów z materiałów znajdujących w Archiwum Zbigniewa Herberta.

Artykuł przedstawia próby nawiązania współpracy przedstawicieli Szkoły frankfurckiej z amerykańskim przemysłem filmowym. Zachowane scenariusze „Jacques Offenbach” Kracauera i „Below the Surface” Horkheimera i Adorna rzucają światło na proces negocjacji instytucjonalnych, których efektem było stanowisko teorii krytycznej dotyczące przemysłu kulturowego. Idea filmu Horkheimera i Adorna, która powstała przy okazji rozwijania badań nad antysemityzmem, została przepracowywana przez środowisko Hollywood. Choć nie doszło do realizacji filmu, jego założenia stały się inspiracją dla innych produkcji o przesądach rasowych np. „Gentelmen’s Agreement” (1947). Proponowane studium przypadku ukazuje kontyngencję jako czynnik o istotnym znaczenia dla produkcji teoretycznej i sugeruje możliwość symetrycznej relacji między teorią a jej „pasywnym” przedmiotem.

Rec: B. Mytych-Forajter, Latająca ryba. Studia o podróżopisarstwie Ignacego Domeyki, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014

Rec: Arkadiusz Żychliński Laboratorium antropofikcji. Dociekania filologiczne, Wyd. IBL PAN/Wyd. naukowe UAM, Warszawa 2014

Recenzja: Elżbieta Rybicka, Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Universitas, Kraków 2014.

Recenzja: Joanna Orska, Republika poetów. Poetyckość i polityczność w krytycznej praktyce, EMG, Kraków 2013.

W swoim artykule Post-krytyczność Hal Foster rozważa przyczyny kryzysu teorii krytycznej. Skupia się na stawianych krytyce i krytykom zarzutach, takich jak postmodernistyczna deprecjacja prawdy a także fetyszyzacja demistyfikacji (Bruno Latour i Jacques Rancière). Dostrzega, że przytaczane argumenty prowadzą do błędnego koła, a krytyka jest w istocie niezbędna dla funkcjonowania sztuki we współczesnym świecie.