Artykuły: Adam Lipszyc

Zasadniczym problemem artykułu jest pytanie o właściwy sposób pomyślenia pluralności świata ludzkiego. W części pierwszej autor pokrótce przypomina kategorie, które mając na uwadze odpowiedź na to pytanie wypracowali Hannah Arendt, Jean-Luc Nancy i Adriana Cavarero, następnie zaś kieruje swoją uwagę na tradycję psychoanalityczną, poszukując w niej dodatkowego wsparcia pojęciowego. O ile prace Freuda i wielu jego następców takiego wsparcia nie oferują, o tyle w części drugiej autor stara się pokazać, że niezwykle zajmująca wizja pluralności tego, co ludzkie, wyłania się z książki Juliet Mitchell poświęconej zagadnieniu rodzeństwa. Autor dowodzi, że opierając się na koncepcji Mitchell, Freudowskiemu sprzysiężeniu braci można przeciwstawić ideę demokracji rodzeństwa. Ostatnia część artykułu to szczegółowe studium deformacji tego ideału, który dzięki temu – ex negativo – odsłania dodatkowo swoją anatomię: autor skupia się tutaj na analizie powieści Partygirl Marlene Streeruwitz, ukazując uniwersum bohaterki tej książki jako odwrotność świata demokracji rodzeństwa.

Słowa kluczowe: pluralność, psychoanaliza, literatura austriacka, Hannah Arendt, Jean-Luc Nancy, Adriana Cavarero, Juliet Mitchell, Marlene Streeruwitz

Pierwsza część artykułu poświęcona jest analizie możliwych antropologiczno-filozoficznych znaczeń figury szyszynki i trzeciego oka. Odwołując się do Kartezjusza, Bataille’a, Lacana i Janine Chasseguet-Smirgel, autor prezentuje ideę trzeciego oka jako zapis marzenia o przezwyciężeniu kastracji symbolicznej i uzyskaniu podmiotowej suwerenności. W części drugiej, poszukując wyjścia poza dylemat pozycji suwerennej i pozycji podległości wobec prawa, autor skupia się na dziele Laurence’a Sterne’a, szczegółowej analizie poddając jeden z fragmentów powieści o Tristramie Shandy’m, gdzie także istotną rolę odgrywa figura szyszynki. Z analiz wyłania się wizja literatury jako tworu prwersyjnego, dwuznacznego i uwodliwego, który wykracza poza zestaw pozycji zarysowanych przez filozofów i teoretyków psychoanalizy.

Słowa kluczowe: Laurence Sterne, szyszynka, trzecie oko, Jacques Lacan, Kartezjusz

Pierwsza część artykułu poświęcona jest analizie możliwych antropologiczno-filozoficznych znaczeń figury szyszynki i trzeciego oka. Odwołując się do Kartezjusza, Bataille’a, Lacana i Janine Chasseguet-Smirgel, autor prezentuje ideę trzeciego oka jako zapis marzenia o przezwyciężeniu kastracji symbolicznej i uzyskaniu podmiotowej suwerenności. W części drugiej, poszukując wyjścia poza dylemat pozycji suwerennej i pozycji podległości wobec prawa, autor skupia się na dziele Laurence’a Sterne’a, szczegółowej analizie poddając jeden z fragmentów powieści o Tristramie Shandy’m, gdzie także istotną rolę odgrywa figura szyszynki. Z analiz wyłania się wizja literatury jako tworu prwersyjnego, dwuznacznego i uwodliwego, który wykracza poza zestaw pozycji zarysowanych przez filozofów i teoretyków psychoanalizy.

Słowa kluczowe: Laurence Sterne, szyszynka, trzecie oko, Jacques Lacan, Kartezjusz

Artykuł stanowi próbę rozpoznania „marańskiego” charakteru poetyckiej i eseistycznej twórczości Piotra Sommera. Punktem wyjścia jest ujęcie maranizmu i kondycji zlokalizowanej nieprzynależności nakreślone przez Jacques’a Derridę w eseju Jednojęzyczność innego. Derridiańska perspektywa ułatwia opis śladowej – lecz przez swoją śladowość kluczowej – obecności tego, co żydowskie w twórczości poetyckiej Sommera, w której obecność ta określa przede wszystkim specyficzny status „podmiejskiego” outsiderstwa. Tak zdefiniowaną, ekscentryczną pozycję można też rozpoznać w działalności eseistycznej Sommera, w której tropi on i dowartościowuje analogiczne perspektywy, stawiające na pojedynczość subwersywnego głosu. Ostatecznie Sommerowska strategia lektury krytycznej może zostać zidentyfikowana jako marańska dekonstrukcja wokalna.

Słowa kluczowe: Piotr Sommer, Jacques Derrida, marani, dekonstrukcja, głos

Punktem wyjścia artykułu jest filozofia życia jako żywiołu naznaczonego nieuchronnie czynnikiem spektralnym i anachronicznym – filozofia, której zarys przedstawia Jacques Derrida w Widmach Marksa. Przyjmując perspektywę zaproponowaną przez Derridę, autor podejmuje szczegółową analizę dwóch tekstów Zygmunta Freuda: fragmentu Objaśniania marzeń sennych oraz eseju o Gradivie Wilhelma Jensena. Autor pokazuje, że uważna lektura odsłania niezgodność pomiędzy deklarowanymi intencjami Freuda, który zmierza do oczyszczenia życia z widm, a faktyczną logiką jego tekstów, które ciążą w stronę pełnej i arcyciekawej, spektralnej filozofii życia. Równolegle toczy się spór między psychoanalitycznym egzorcystą a pisarzem skłonnym w pewnej postaci zaakceptować życie z duchami.

Słowa klucze: Jacques Derrida, Zygmunt Freud, widmo, sen, życie, anachronizm

Biorąc za punkt wyjścia szkic do recenzji z Piotrusia pióra Ingeborg Bachmann, autor analizuje uniwersum mikropowieści Lipskiego jako przestrzeni babelicznego chaosu, wirującego wokół strefy analnej zamieszkiwanej przez zniekształcone ciało głównego bohatera. Autor dowodzi, że mesjańskich motywów wplecionych w tekst „apokryfu” nie można odczytywać bezkrytycznie, a zestawiając teologię Piotrusia z koncepcją Jakuba Franka, próbuje wykazać, że Piotruś ucieleśnia paradoksalny „bierny frankizm”. Bohater Lipskiego przemierza drogę „czarnej gnozy”, która nie daje zbawienia, lecz kontaktuje nas z „częścią śmierci”, punktem w naszej duszy, gdzie pozostajemy dla siebie całkowicie nieprzejrzyści. Choć jednak sam bohater zmierza ku zatracie, jako figura literacka tworzy znak pojedynczości cierpienia.

Słowa klucze: Leo Lipski – Ingeborg Bachmann – analność – mesjanizm – frankizm

Artykuł stanowi próbę analizy polskiej pamięci zbiorowej podjętą z perspektywy psychoanalitycznej. Biorąc za punkt wyjścia teorię Melanie Klein i jej zastosowania w odniesieniu do stosunków międzynarodowych zaproponowane przez Hannę Segal, autor stara się dowieść, że polski podmiot zbiorowy i określająca go pamięć trwają w szczególnej odmianie pozycji paranoidalno-schizoidalnej. Zasadniczą charakterystyką tej kondycji jest fantazja o własnej impotencji, która pozwala podmiotowi nie pamiętać o swojej sprawczości i unikać odpowiedzialności za własnej czyny. Analiza zostaje doprecyzowana dzięki pojęciom zaczerpniętym z pism Waltera Benjamina poświęconych kategorii mitu i demonizmu.
Słowa klucze: pozycja paranoidalno-schizoidalna, fantazja impotencji, mit, demonizm, pamięć

Artykuł stanowi próbę powiązania ze sobą dwóch odmiennych modeli: Freudowskiej metody objaśniania marzeń sennych i Benjaminowskiej teorii konstelacji. Z mariażu tych dwóch konstrukcji teoretycznych ma wyłonić się schemat, który unika pewnych uproszczeń wyjściowego modelu Freudowskiego, a model Benjaminowski wzbogaca o wymiar libidinalny. Dodatkowego wymiaru tej nowej koncepcji dostarczają rozważania Freuda dotyczące narodzin popędu seksualnego w interpretacji Jeana Laplanche’a. Artykuł dopełnia analiza jednego ze snów przedstawionych w Objaśnianiu marzeń sennych przeprowadzona w duchu proponowanej konstrukcji.
Słowa klucze: Sigmund Freud – Walter Benjamin – marzenie senne – konstelacja – szczęście

Rec.: Kinga Piotrowiak-Junkiert, Świadomość zwrócona przeciwko sobie samej. Imre Kertész wobec Zagłady, Wydawnictwo IBL, Stowarzyszenie Pro Cultura Literaria, Warszawa 2014.

Słowa klucze: Piotrowiak-Junkiert Kinga, Kertész Imre, Zagłada, ocaleniec, świadectwo, samobójstwo

Adam Lipszyc
IFiS PAN
Odwołując się do dekonstrukcyjnej lektury Platońskiej filozofii przestrzeni, autor odsłania ścisły związek między przestrzennością a spektralnością. Właściwie pojęta przestrzeń okazuje się wymiarem subwersywnym, który tyleż użycza miejsca zjawiskom, co przeobraża je w zjawy. Ustalenie to nabiera szczególnego znaczenia w odniesieniu do przestrzeni miejskiej, którą autor analizuje odwołując się do teoretyków geografii takich jak Edward Soja oraz Steve Pile, a także do perspektywy psychoanalitycznej. Analiza ta ulega następnie komplikacji w zderzeniu ze szczególnym punktem zagęszczenia widm na mapie Warszawy, jakim jest Plac Grzybowski, ujmowanym przez pryzmat opisów zaczerpniętych z prozy Mirona Białoszewskiego.
Słowa klucze: Widmo, przestrzeń, miasto, psychoanaliza, Białoszewski

Autor artykułu podejmuje analizę wierszy Justyny Bargielskiej z jej pierwszych trzech tomów poetyckich oraz debiutu prozatorskiego. Powołując się na teorię Melanie Klein i Hanny Segal, pracę Nicole Loraux poświęconą miejscu kobiecego głosu żałobnego w systemie politycznym starożytnych Aten oraz na książkę Galit Hasan-Rokem poświęconą midraszom do Księgi Lamentacji, autor konstruuje ramę pojęciową, która ma dopomóc w zrozumieniu kobiecych form ekspresji afektu żałobnego. Na tym tle stara się opisać ironiczno-lamentacyjne praktyki językowe podejmowane w utworach Bargielskiej, zwracając szczególną uwagę na dominującą w tej twórczości figurę „pojemnika”, która pośród rozmaitych znaczeń odnosi się także do samego wiersza jako przestrzeni mającej pomieścić utratę.

Artykuł dotyczy relacji między umysłem, światem i narracją w pierwszej powieści Thomasa Bernharda zatytułowanej Mróz (1963). Autor identyfikuje Bernharda jako pisarza, który przedstawia swoją przygodną lokalność jako punkt zintensyfikowanej monstrualności świata. Analizując zabiegi narracyjne, podstawowe figury, pozycję narratora i obrazy samego procesu pisania, autor ukazuje Mróz na tle późniejszych dokonań Bernharda, by dokładnie opisać sytuację podmiotu w świecie powieści. Świat ten zostaje rozpoznany jako rzeczywistość „solipsyzmu materialistycznego”, przestrzeń zmaterializowanych wrażeń traumatyzujących bohatera, który w niekończących się monologach próbuje obronić się przed światem. Mowa ta jest nader dwuznaczna w swoich skutkach, wywiera też niszczący wpływ na narratora, który próbuje nad nim zapanować poprzez sam proces zapisu.

Brechtowskie pisma Waltera Benjamina – tj. zarówno pisma poświęcone Brechtowi, jak i te pisane pod jego wpływem – stanowią kłopotliwą część Benjaminowskiego dzieła. Gershom Scholem i Theodor Adorno uważali je w dużej mierze za przejaw intelektualnej i politycznej konfuzji. Choć w tym rozpoznaniu jest sporo racji, owe pisma stanowią integralną część tego dzieła, zapis pewnej skrajnej wariacji na tematy, które zajmowały Benjamina. W artykule proponuję analizę najistotniejszych wymiarów tych pism, skupiającą się na pojęciach śladu, cytatu, barbarzyństwa i prostactwa. Szczególną uwagę zwracam na relację, w jakiej te najbardziej świeckie ze wszystkich pism Benjamina pozostają z jego mesjanizmem, starając się pokazać ową świeckość jako paradoksalną konsekwencję pewnych aspektów mesjańskiej teologii.

Szkic o teologicznej wizji, jaką Walter Benjamin przypisywał Franzowi Kafce. Autor skupia się na koncepcji życia u stóp góry zamkowej oraz mesjańskich możliwościach wpisanych w owo życie

Autor przygląda się Benjaminowskiej koncepcji alegorii w kontekście stanowisk Ricoeura, de Mana i Levinasa