Artykuły: Adam Lipszyc

Artykuł stanowi próbę rozpoznania „marańskiego” charakteru poetyckiej i eseistycznej twórczości Piotra Sommera. Punktem wyjścia jest ujęcie maranizmu i kondycji zlokalizowanej nieprzynależności nakreślone przez Jacques’a Derridę w eseju Jednojęzyczność innego. Derridiańska perspektywa ułatwia opis śladowej – lecz przez swoją śladowość kluczowej – obecności tego, co żydowskie w twórczości poetyckiej Sommera, w której obecność ta określa przede wszystkim specyficzny status „podmiejskiego” outsiderstwa. Tak zdefiniowaną, ekscentryczną pozycję można też rozpoznać w działalności eseistycznej Sommera, w której tropi on i dowartościowuje analogiczne perspektywy, stawiające na pojedynczość subwersywnego głosu. Ostatecznie Sommerowska strategia lektury krytycznej może zostać zidentyfikowana jako marańska dekonstrukcja wokalna.

Słowa kluczowe: Piotr Sommer, Jacques Derrida, marani, dekonstrukcja, głos

Punktem wyjścia artykułu jest filozofia życia jako żywiołu naznaczonego nieuchronnie czynnikiem spektralnym i anachronicznym – filozofia, której zarys przedstawia Jacques Derrida w Widmach Marksa. Przyjmując perspektywę zaproponowaną przez Derridę, autor podejmuje szczegółową analizę dwóch tekstów Zygmunta Freuda: fragmentu Objaśniania marzeń sennych oraz eseju o Gradivie Wilhelma Jensena. Autor pokazuje, że uważna lektura odsłania niezgodność pomiędzy deklarowanymi intencjami Freuda, który zmierza do oczyszczenia życia z widm, a faktyczną logiką jego tekstów, które ciążą w stronę pełnej i arcyciekawej, spektralnej filozofii życia. Równolegle toczy się spór między psychoanalitycznym egzorcystą a pisarzem skłonnym w pewnej postaci zaakceptować życie z duchami.

Słowa klucze: Jacques Derrida, Zygmunt Freud, widmo, sen, życie, anachronizm

Biorąc za punkt wyjścia szkic do recenzji z Piotrusia pióra Ingeborg Bachmann, autor analizuje uniwersum mikropowieści Lipskiego jako przestrzeni babelicznego chaosu, wirującego wokół strefy analnej zamieszkiwanej przez zniekształcone ciało głównego bohatera. Autor dowodzi, że mesjańskich motywów wplecionych w tekst „apokryfu” nie można odczytywać bezkrytycznie, a zestawiając teologię Piotrusia z koncepcją Jakuba Franka, próbuje wykazać, że Piotruś ucieleśnia paradoksalny „bierny frankizm”. Bohater Lipskiego przemierza drogę „czarnej gnozy”, która nie daje zbawienia, lecz kontaktuje nas z „częścią śmierci”, punktem w naszej duszy, gdzie pozostajemy dla siebie całkowicie nieprzejrzyści. Choć jednak sam bohater zmierza ku zatracie, jako figura literacka tworzy znak pojedynczości cierpienia.

Słowa klucze: Leo Lipski – Ingeborg Bachmann – analność – mesjanizm – frankizm

Artykuł stanowi próbę analizy polskiej pamięci zbiorowej podjętą z perspektywy psychoanalitycznej. Biorąc za punkt wyjścia teorię Melanie Klein i jej zastosowania w odniesieniu do stosunków międzynarodowych zaproponowane przez Hannę Segal, autor stara się dowieść, że polski podmiot zbiorowy i określająca go pamięć trwają w szczególnej odmianie pozycji paranoidalno-schizoidalnej. Zasadniczą charakterystyką tej kondycji jest fantazja o własnej impotencji, która pozwala podmiotowi nie pamiętać o swojej sprawczości i unikać odpowiedzialności za własnej czyny. Analiza zostaje doprecyzowana dzięki pojęciom zaczerpniętym z pism Waltera Benjamina poświęconych kategorii mitu i demonizmu.
Słowa klucze: pozycja paranoidalno-schizoidalna, fantazja impotencji, mit, demonizm, pamięć

Artykuł stanowi próbę powiązania ze sobą dwóch odmiennych modeli: Freudowskiej metody objaśniania marzeń sennych i Benjaminowskiej teorii konstelacji. Z mariażu tych dwóch konstrukcji teoretycznych ma wyłonić się schemat, który unika pewnych uproszczeń wyjściowego modelu Freudowskiego, a model Benjaminowski wzbogaca o wymiar libidinalny. Dodatkowego wymiaru tej nowej koncepcji dostarczają rozważania Freuda dotyczące narodzin popędu seksualnego w interpretacji Jeana Laplanche’a. Artykuł dopełnia analiza jednego ze snów przedstawionych w Objaśnianiu marzeń sennych przeprowadzona w duchu proponowanej konstrukcji.
Słowa klucze: Sigmund Freud – Walter Benjamin – marzenie senne – konstelacja – szczęście

Rec.: Kinga Piotrowiak-Junkiert, Świadomość zwrócona przeciwko sobie samej. Imre Kertész wobec Zagłady, Wydawnictwo IBL, Stowarzyszenie Pro Cultura Literaria, Warszawa 2014.

Słowa klucze: Piotrowiak-Junkiert Kinga, Kertész Imre, Zagłada, ocaleniec, świadectwo, samobójstwo

Adam Lipszyc
IFiS PAN
Odwołując się do dekonstrukcyjnej lektury Platońskiej filozofii przestrzeni, autor odsłania ścisły związek między przestrzennością a spektralnością. Właściwie pojęta przestrzeń okazuje się wymiarem subwersywnym, który tyleż użycza miejsca zjawiskom, co przeobraża je w zjawy. Ustalenie to nabiera szczególnego znaczenia w odniesieniu do przestrzeni miejskiej, którą autor analizuje odwołując się do teoretyków geografii takich jak Edward Soja oraz Steve Pile, a także do perspektywy psychoanalitycznej. Analiza ta ulega następnie komplikacji w zderzeniu ze szczególnym punktem zagęszczenia widm na mapie Warszawy, jakim jest Plac Grzybowski, ujmowanym przez pryzmat opisów zaczerpniętych z prozy Mirona Białoszewskiego.
Słowa klucze: Widmo, przestrzeń, miasto, psychoanaliza, Białoszewski

Autor artykułu podejmuje analizę wierszy Justyny Bargielskiej z jej pierwszych trzech tomów poetyckich oraz debiutu prozatorskiego. Powołując się na teorię Melanie Klein i Hanny Segal, pracę Nicole Loraux poświęconą miejscu kobiecego głosu żałobnego w systemie politycznym starożytnych Aten oraz na książkę Galit Hasan-Rokem poświęconą midraszom do Księgi Lamentacji, autor konstruuje ramę pojęciową, która ma dopomóc w zrozumieniu kobiecych form ekspresji afektu żałobnego. Na tym tle stara się opisać ironiczno-lamentacyjne praktyki językowe podejmowane w utworach Bargielskiej, zwracając szczególną uwagę na dominującą w tej twórczości figurę „pojemnika”, która pośród rozmaitych znaczeń odnosi się także do samego wiersza jako przestrzeni mającej pomieścić utratę.

Artykuł dotyczy relacji między umysłem, światem i narracją w pierwszej powieści Thomasa Bernharda zatytułowanej Mróz (1963). Autor identyfikuje Bernharda jako pisarza, który przedstawia swoją przygodną lokalność jako punkt zintensyfikowanej monstrualności świata. Analizując zabiegi narracyjne, podstawowe figury, pozycję narratora i obrazy samego procesu pisania, autor ukazuje Mróz na tle późniejszych dokonań Bernharda, by dokładnie opisać sytuację podmiotu w świecie powieści. Świat ten zostaje rozpoznany jako rzeczywistość „solipsyzmu materialistycznego”, przestrzeń zmaterializowanych wrażeń traumatyzujących bohatera, który w niekończących się monologach próbuje obronić się przed światem. Mowa ta jest nader dwuznaczna w swoich skutkach, wywiera też niszczący wpływ na narratora, który próbuje nad nim zapanować poprzez sam proces zapisu.

Brechtowskie pisma Waltera Benjamina – tj. zarówno pisma poświęcone Brechtowi, jak i te pisane pod jego wpływem – stanowią kłopotliwą część Benjaminowskiego dzieła. Gershom Scholem i Theodor Adorno uważali je w dużej mierze za przejaw intelektualnej i politycznej konfuzji. Choć w tym rozpoznaniu jest sporo racji, owe pisma stanowią integralną część tego dzieła, zapis pewnej skrajnej wariacji na tematy, które zajmowały Benjamina. W artykule proponuję analizę najistotniejszych wymiarów tych pism, skupiającą się na pojęciach śladu, cytatu, barbarzyństwa i prostactwa. Szczególną uwagę zwracam na relację, w jakiej te najbardziej świeckie ze wszystkich pism Benjamina pozostają z jego mesjanizmem, starając się pokazać ową świeckość jako paradoksalną konsekwencję pewnych aspektów mesjańskiej teologii.

Szkic o teologicznej wizji, jaką Walter Benjamin przypisywał Franzowi Kafce. Autor skupia się na koncepcji życia u stóp góry zamkowej oraz mesjańskich możliwościach wpisanych w owo życie

Autor przygląda się Benjaminowskiej koncepcji alegorii w kontekście stanowisk Ricoeura, de Mana i Levinasa