Artykuły: Wacław Forajter

Artykuł pod tytułem Splątane koneksje. Nowoczesna technika, łowcy plagiatów i transatlantycka kultura popularna w „Drzewie latającym” Sygurda Wiśniowskiego, stanowiąc studium przypadku, koncentruje się na ukazaniu analogii i różnic między opowiadaniem The Balloon Tree amerykańskiego pisarza Edwarda Page’a Mitchella i tekstem polskiego autora. W pierwszej kolejności zostają ukazane sposoby rozumienia pojęć „oryginalności” i „plagiatu” w europejskim piśmiennictwie wysokoartystycznym drugiej połowy XIX wieku ze szczególnym wskazaniem na literaturę brytyjską. Następnie autor rozpatruje zjawisko transatlantyckiej kultury popularnej w kontekście nowoczesnych mediów oraz środków transportu. Trzecia, ostatnia część rozprawy zawiera porównanie obu analizowanych tekstów i kończy się konkluzją o niemożności stosowania dzisiejszych kryteriów własności intelektualnej wobec literatury tamtego okresu.

Słowa kluczowe: oryginalność – plagiat – transfer kulturowy – Sygurd Wiśniowski – Edward Page Mitchell – literatura fantastycznonaukowa

Rozprawa Fuga niegościnna skupia się na analizie dwóch tekstów antysemickich dokumentujących różne fazy rozwoju zjawiska. Pierwszym z nich jest  pamflet Stanisława Bełzy Być albo nie być z 1913 roku, który zostaje zinterpretowany w kontekście koncepcji mowy nienawiści jako performatywu (Judith Butler) i teorii wstrętu Winfrieda Menninghausa. Autor ukazuje językowe i historyczne zaplecze tekstu, zwracając uwagę na jego podobieństwa do stylu „Roli” Jana Jeleńskiego i nacjonalizmu integralnego endecji. Drugi z analizowanych utworów stanowi współczesne, parodystyczne opowiadanie Jana Dzbana ze zbioru Dentro (Kraków 2005), które łączy przewrotną diagnozę dwudziestowiecznego antysemityzmu ze światem amerykańskiej kultury popularnej. Oba teksty, choć odległe od siebie czasowo, artykułują podobne uprzedzenia i są nośnikami analogicznych fantazmatów.

Słowa kluczowe: Polska – antysemityzm – 19 w. – 20 w. – wstręt

Rozprawa Orient – rasa – ewolucjonizm stanowi charakterystykę języków dziewiętnastowiecznej nowoczesności, występujących na kartach Faraona Bolesława Prusa. Wychodząc z założenia o konieczności uwzględnienia dyskursów współczesnych pisarzowi w badaniach nad powieściową reprezentacją, autor artykułu skoncentrował się na trzech z nich. Są nimi: orientalistyczny system wiedzy, kategoria „rasy” oraz ewolucjonistyczna teoria religii sformułowana przez Herberta Spencera. Nieuwzględnione we wcześniejszych badaniach nad utworem, pełnią one istotną funkcję kompozycyjną, określają charakter postaci oraz kształt obecnych w tekście konfliktów społecznych. W zasadniczy sposób przeformułowują także przekonania o specyfice utworu realistycznego z akcją osadzoną w przeszłości.

Słowa kluczowe: Orientalizm, „rasa”, ewolucjonizm, Bolesław Prus, Egipt, historia

Tekst stanowi charakterystykę klasowego zróżnicowania podróży dziewiętnastowiecznej ze szczególnym uwzględnieniem emigracji zarobkowej chłopów polskich do Brazylii w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku. Przedmiot analizy stanowią teksty literackie, dziennikarskie i epistolarne z epoki. Autor skupia się przede wszystkim na sposobach doświadczania czasu i przestrzeni w trakcie podróży oraz na opisie jej warunków materialnych, determinujących określone doznania afektywne i sensualne. Korzystając z niepublikowanych dotąd w języku polskim źródeł, podkreśla „towarowy” charakter przewozu ubogich emigrantów oraz wskazuje na heterotopiczność służących do tego celu środków transportu.

Słowa kluczowe: podróż, chłopstwo, Brazylia, klasa społeczna, heterotopia

Tekst Oślepiająca biel. Problem kolonialnego pożądania w „Dzieciach królowej Oceanii” Sygurda Wiśniowskiego skupia się na problemie metyzacji w powieści podróżniczej o dziewiętnastowiecznej Nowej Zelandii. Główna bohaterka, Tikera, jest kobietą o mieszanym pochodzeniu rasowym, co staje się przyczyną dramatycznych komplikacji fabularnych. Jako pół Maoryska, pół Europejka czuje się ona istotą niepełną, potworną i za wszelką cenę usiłuje wyzwolić się z tego nieokreślenia, dążąc do związku z białym mężczyzną. Utwór Wiśniowskiego, mimo zawartej w nim idei emancypacji spod władzy opresyjnej władzy kolonialnej, całkowicie wpisuje się w ten sposób w europocentryczny pogląd o wyższości zachodniej cywilizacji nad egzotyczną dzikością.

Celem artykułu Zając, lis i ludzie. O jednej powieści Adolfa Dygasińskiego jest interpretacja Zająca Adolfa Dygasińskiego w kontekście darwinizmu – skomplikowanej akceptacji dziewiętnastowiecznej wiedzy przyrodniczej. Autorzy analizują darwinistyczne elementy utworu, odwołując się do współczesnych badań związków literatury i teorii ewolucji. Skupiają się także na alegorycznych znaczeniach tekstu Dygasińskiego, narracyjnym ukształtowaniu tekstu oraz skomplikowanej relacji między literaturą i przyrodą i wiedzą o niej, co wyraża zapożyczona u Theodora Adorno i Waltera Benjamina kategoria historii naturalnej.

Recenzja książki Marka Pacukiewicza Dyskurs antropologiczny w pisarstwie Josepha Conrada. Autor recenzji skupił się na przedstawieniu kluczowych dla tej monografii wątków: nieprzystawalności europejskiej, racjonalnej epistemologii do obcego kontekstu kulturowego, Conradowskiego projektu nowoczesnej podmiotowości, problemu kulturowej niewiedzy oraz swoistych strategii pisarza w konfrontacji z innością, doświadczeniem egzotyki. Poza tym, Forajter wskazał na konteksty metodologiczne książki katowickiego kulturoznawcy, przede wszystkim zaś na jej zależność od refleksji Michela Foucaulta oraz związki z nową gałęzią wiedzy humanistycznej, jaką jest antropologia literatury.

Recenzja. Krystyna Pietrych O Wierszach śródziemnomorskich Aleksandra Wata, Warszawa 1999