Artykuły: Wacław Forajter

Rozprawa Orient – rasa – ewolucjonizm stanowi charakterystykę języków dziewiętnastowiecznej nowoczesności, występujących na kartach Faraona Bolesława Prusa. Wychodząc z założenia o konieczności uwzględnienia dyskursów współczesnych pisarzowi w badaniach nad powieściową reprezentacją, autor artykułu skoncentrował się na trzech z nich. Są nimi: orientalistyczny system wiedzy, kategoria „rasy” oraz ewolucjonistyczna teoria religii sformułowana przez Herberta Spencera. Nieuwzględnione we wcześniejszych badaniach nad utworem, pełnią one istotną funkcję kompozycyjną, określają charakter postaci oraz kształt obecnych w tekście konfliktów społecznych. W zasadniczy sposób przeformułowują także przekonania o specyfice utworu realistycznego z akcją osadzoną w przeszłości.

Słowa kluczowe: Orientalizm, „rasa”, ewolucjonizm, Bolesław Prus, Egipt, historia

Tekst stanowi charakterystykę klasowego zróżnicowania podróży dziewiętnastowiecznej ze szczególnym uwzględnieniem emigracji zarobkowej chłopów polskich do Brazylii w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku. Przedmiot analizy stanowią teksty literackie, dziennikarskie i epistolarne z epoki. Autor skupia się przede wszystkim na sposobach doświadczania czasu i przestrzeni w trakcie podróży oraz na opisie jej warunków materialnych, determinujących określone doznania afektywne i sensualne. Korzystając z niepublikowanych dotąd w języku polskim źródeł, podkreśla „towarowy” charakter przewozu ubogich emigrantów oraz wskazuje na heterotopiczność służących do tego celu środków transportu.

Słowa kluczowe: podróż, chłopstwo, Brazylia, klasa społeczna, heterotopia

Tekst Oślepiająca biel. Problem kolonialnego pożądania w „Dzieciach królowej Oceanii” Sygurda Wiśniowskiego skupia się na problemie metyzacji w powieści podróżniczej o dziewiętnastowiecznej Nowej Zelandii. Główna bohaterka, Tikera, jest kobietą o mieszanym pochodzeniu rasowym, co staje się przyczyną dramatycznych komplikacji fabularnych. Jako pół Maoryska, pół Europejka czuje się ona istotą niepełną, potworną i za wszelką cenę usiłuje wyzwolić się z tego nieokreślenia, dążąc do związku z białym mężczyzną. Utwór Wiśniowskiego, mimo zawartej w nim idei emancypacji spod władzy opresyjnej władzy kolonialnej, całkowicie wpisuje się w ten sposób w europocentryczny pogląd o wyższości zachodniej cywilizacji nad egzotyczną dzikością.

Celem artykułu Zając, lis i ludzie. O jednej powieści Adolfa Dygasińskiego jest interpretacja Zająca Adolfa Dygasińskiego w kontekście darwinizmu – skomplikowanej akceptacji dziewiętnastowiecznej wiedzy przyrodniczej. Autorzy analizują darwinistyczne elementy utworu, odwołując się do współczesnych badań związków literatury i teorii ewolucji. Skupiają się także na alegorycznych znaczeniach tekstu Dygasińskiego, narracyjnym ukształtowaniu tekstu oraz skomplikowanej relacji między literaturą i przyrodą i wiedzą o niej, co wyraża zapożyczona u Theodora Adorno i Waltera Benjamina kategoria historii naturalnej.

Recenzja książki Marka Pacukiewicza Dyskurs antropologiczny w pisarstwie Josepha Conrada. Autor recenzji skupił się na przedstawieniu kluczowych dla tej monografii wątków: nieprzystawalności europejskiej, racjonalnej epistemologii do obcego kontekstu kulturowego, Conradowskiego projektu nowoczesnej podmiotowości, problemu kulturowej niewiedzy oraz swoistych strategii pisarza w konfrontacji z innością, doświadczeniem egzotyki. Poza tym, Forajter wskazał na konteksty metodologiczne książki katowickiego kulturoznawcy, przede wszystkim zaś na jej zależność od refleksji Michela Foucaulta oraz związki z nową gałęzią wiedzy humanistycznej, jaką jest antropologia literatury.

Recenzja. Krystyna Pietrych O Wierszach śródziemnomorskich Aleksandra Wata, Warszawa 1999