Powieści „Auschwitz z Auschwitz” opierają się na przewidywalnych schematach fabularnych i wykorzystują kontekst wydarzeń historycznych, by opowiadać o problemach „uniwersalnych”, głównie o trudnych relacjach międzyludzkich. Czytelnicy zapoznają się więc z kolejnymi aktami solidarności, zdrady, przyjaźni, miłości i oporu, do których dochodzi pod presją ideologii, zniewolenia, izolacji i przemocy. Zdarzenia rozgrywają się zazwyczaj nie w Auschwitz jako historycznej przestrzeni ludobójstwa, ale w dekoracjach Auschwitz, w niemiejscu wykreowanym w wyobraźni autora/ki, jedynie swobodnie nawiązującym do czasoprzestrzennych faktów. Podobnie umowne są w powieściach sugerowane powinowactwa z prawdziwymi postaciami, opisy obozowych realiów, a także codzienność osób więzionych i funkcyjnych. Można by więc spytać, po co ta zabawa w autentyzm. I dlaczego właśnie Auschwitz? Skoro autorzy bestsellerów przywiązują tak niewielką wagę do faktograficzności i materialności obozu, w jakim celu w ogóle odwołują się do realnej przestrzeni, tym samym narażając się na zarzut o nierzeczowość? I czemu służy pokrętna gra z cudzymi emocjami i oczekiwaniami, operowanie na miękkiej tkance wspólnotowej pamięci i drażnienie ran tych, którzy przeszli przez obozy lub pozostawali w bezpośredniej bliskości tego doświadczenia?

Humanistyka w Polsce zmienia się stale i dynamicznie, także pod wpływem nie zawsze chcianych, ale za to dość regularnych reform i nowych regulacji wprowadzanych zarówno w obrębie nauki i szkolnictwa wyższego, jak też edukacji. Jedną z ostatnich jest wprowadzenie nowej dyscypliny, czyli polonistyki. Zmiana ta nie musi być wcale rewolucyjna (wszak o tym, czy poszczególne wydziały, instytuty czy wreszcie naukowcy zechcą do tej dyscypliny przynależeć, będą decydować sami zainteresowani – a przynajmniej tak być powinno), niemniej jednak nawet dla tych, którzy chcieliby pozostać przy swoich dotychczasowych specjalnościach, stanowi okazję do ponownego sprofilowania się jako badacza i postawienia pytania o granice podziałów dyscyplinarnych.

Odnawianie teorii humanistycznych jest w rozwoju dyscypliny elementem stymulującym. Nowe podejścia inspirują nowe badania i skłaniają do przemyślenia jeszcze raz podstaw i założeń filozoficznych, są pożywką dyskusji i przeciwdziałają skostnieniu wśród starych ujęć i metod. Antropologia literatury nie jest przy tym teoretyczną nowinką. Nie jest też antropologia literatury „wielką maszyną teoretyczną”, zastępującą inne, ale raczej pojęciem parasolowym dla różnorodnych badań, mieszczą się tu podejście ekokrytyczne i liczne zwroty, w tym zwrot afektywny, a także całe pole badań nad płcią kulturową, które nie są już koniecznie związane z feminizmem. Właściwie wszystkie stały się tematami osobnych numerów naszego pisma. Przy czym aktualność tych nurtów nie wynika wyłącznie z impulsów teoretycznych w humanistyce, ale także z problemów społecznych, a nawet szerzej – z zagrożeń cywilizacyjnych związanych ze sferą środowiska naturalnego. Do tego pola należą wszystkie podejścia z przedrostkiem trans- i post-: w tym ujęcie postkrytyczne. Być może nawet dałoby się obronić tezę, że antropologia literatury stała się po prostu pewną twarzą polskiego poststrukturalizmu.

Pytanie, czym jest lub czym może być przetrwanie, zwykle brzmi niestosownie. Albo jest zbyt abstrakcyjne – gdy pytamy o przetrwanie w ogóle, albo nadto intymne – gdy kierujemy je do poszczególnych osób. Ma sens, gdy dotyczy tego, co się dokonuje lub już dokonało, odnosi się do ucieleśnionego konkretu. Odpowiedź zaś albo jest unikiem, albo dotyka sedna problemu: tego wszystkiego, co trzeba było zrobić lub czego trzeba było zaniechać, by przetrzymać przeciwności. Najczęściej wbrew obowiązującym zasadom, często kosztem innych, niekiedy bez godności. Ten, komu się udaje, zwykle ku przeżyciu prze wszystkimi dostępnymi środkami, trwa dłużej lub skuteczniej niż inni lub to coś, co wywołało konieczność zmagań. Jeśli potraktować to pytanie poważnie, trzeba ujawnić własną taktykę przetrwania w całej rozciągłości tego doświadczenia: od bezsilności, przez zależność, po próby manewrowania tymi stanami. Odpowiedzi jest więc tyle, ile strategii i form przetrwalnikowych.

Podstawowe zadanie, jakie postawili sobie autorzy autoetnograficznych artykułów prezentowanych w niniejszym zeszycie „Tekstów Drugich”, dotyczy samorozumienia. Ma ono szczególny charakter: autorzy starają się zrozumieć siebie poprzez opisanie działań, które jako pracownicy uniwersyteccy podejmują w ramach instytucji lub z jej ramienia. Ich uczelniana praca polega na zdobywaniu, gromadzeniu i przekazywaniu wiedzy. Aby ją opisać, pytają o wpływ, jaki uczelnia wywiera na sposób prowadzenia zajęć ze studentami, na dobór problemów badawczych, na technikę i częstotliwość pisania tekstów, na wybierane czasopisma i wydawnictwa, uczestnictwo w grantach, na formy współpracy ze środowiskiem. Pytają o zakres przymusów i wolności, o własną sprawczość i odpowiedzialność, o szanse oporu i skutki uległości, o to, co instytucja promuje, a co wyklucza, co wartościuje wysoko, a co zaledwie toleruje. Nie szukają konformizmu, czyli dostosowywania jednostkowych aktywności do zwyczajów panujących w instytucji. Przedmiotem ich refleksji są czynniki kształtujące sposób pojmowania i wykonywania pracy. Lokują się one między wolnością i determinizmem, tworząc systemowe uwarunkowanie.