Artykuł stanowi wprowadzenie do numeru „Tekstów Drugich” poświęconego hormonom społecznym. Tekst omawia sposoby ich rozumienia i wskazuje na formy polityki hormonalnej. Odnotowuje też rosnącą reprezentację hormonów w literaturze i proponuje metodę badawczą. Prowadzi ona od analizy funkcji hormonów w pojedynczym dziele do ujmowania większych zgrupowań tekstów, pozwalających uchwycić moment upowszechniania się wiedzy, stereotypów i lęków związanych z hormonami w danej kulturze. Na kolejnym etapie konieczne jest odniesienie hormonów do ustroju ekonomicznego – zarówno ze względu na kwestię finansowania badań, terapii i leków, jak i pojawienie się kapitalizmu limbicznego, kształtującego relacje rynkowe na wzór tzw. układu nagrody. W zakończeniu autorzy rozważają możliwość włączenia literatury do społecznego układu odpornościowego.

Słowa kluczowe: hormony społeczne, polityki hormonalne, badanie hormonów w literaturze, moment hormonalny, kapitalizm limbiczny, społeczny układ odpornościowy

Social hormones: an introduction to the method

The article is an introduction to the issue of “Secondary Texts” devoted to social hormones. The text discusses ways of understanding them and points out to forms of hormonal politics. It also notes the growing representation of hormones in literature and proposes the research method. It leads from analyzing the function of hormones in a single work to capturing larger groupings of texts, allowing one to grasp the moment of dissemination of knowledge, stereotypes and fears related to hormones in a given culture. At the next stage, it is necessary to relate hormones to the economic system – both because of the issue of funding research, therapies and drugs, and the emergence of limbic capitalism, likening market relations to the so-called “reward system.” The authors conclude with considering the possibility of integrating literature into the social immune system.

Keywords: social hormones, hormonal policies, hormone research in the literature, hormonal moment, limbic capitalism, social immune system.

Artykuł stanowi wprowadzenie do koncepcji hormonów społecznych: opisuje możliwe rozumienia tej kategorii i wskazuje, że nie musi być ona rozumiana wyłącznie jako metafora. Najważniejsza teza artykułu sugeruje, że o społecznym funkcjonowaniu hormonów przesądza istnienie konkretnych polityk hormonalnych (np. polityki lęku oraz stresu, vs. polityki reglamentacji i kontroli), nastawionych na osiąganie partykularnych celów społecznych i politycznych. Tekst postuluje również dalsze badania nad polityką hormonalną oraz wskazuje na ich związek z polityką afektywną.

Słowa kluczowe: hormony, kortyzol, polityki hormonalne, hormony społeczne

Social Hormones: From a Metaphor to Hormonal Politics.

The article introduces the concept of social hormones, describes its possible understandings, and indicates that the notion does not have to be understood solely as a metaphor. Importantly, the article suggests that the social functioning of hormones is determined by the existence of specific hormonal policies aimed at achieving particular social and political goals, including the politics of anxiety and stress vs. the politics of rationing and control. Moreover, the text highlights the relationship of hormonal with affective politics.

Keywords: hormones, cortisol, hormonal policies, social hormones

Cortisol: Narratives, Provocations, Interpellations

The article considers the non-biological significance of cortisol. Referring to the literature, including popular scientific texts, as well as her own anthropological research, the author distinguishes several functions of the stress hormone. Cortisol legitimizes socially sanctioned values and ideals of good life in a world dominated by medical and biological explanations. Cortisol supports modern moral regimes, individualism in health management, and somatic subjectivity, but it can also give a sense of control in a high-risk world. Simultaneously, the stress hormone allows us to forget that what causes stress is overwhelmingly beyond an individual’s control, in truth related to one’s social positioning, dominant moral, economic, and political orders, or the inefficiency of healthcare and social security systems. Although it is the messenger of stress, cortisol obscures the truth about its sources, obscuring the complexity of such social facts as loneliness. Moreover, cortisol promotes good relationships with others, allowing one to enjoy sunshine and freeze-dried rose fruits.

Keywords: cortisol, hormones, stress, medicalization, health promotion, loneliness, “life itself”

Hormonal regimes of life: governing living beings, biological determinism and neoliberal techniques of the self. 

In light of the increased interest in state, corporate, and individual policies regarding social issues related to healthcare, emotional well-being, and human life, the article analyzes the discourse and practices presented in popular science guides on hormones. These analyses aim to address significant questions within the framework of an adopted analytical approach, which results from an alliance between governmentality studies and rhetoric culture theory. Key questions include: How is the mechanism of hormone action understood? Do the guides link hormones with social specifications? Do they offer strategies for managing hormonal imbalances? Do these guides serve as a response to the processes of implementing neoliberal technologies of governmentality – such as healthism, technologies of individual responsibility and techniques of the self – in both professional and non-professional spheres of social life?

Keywords: popular science guides, hormones, neoliberal technologies of governmentality, biological determinism, power, rhetoric, crtitical anthropology

Artykuł podejmuje próbę zdefiniowania „hormonów społecznych” jako czynników wprawiających w ruch interakcje między jednostkami i grupami, uwikłanych we wspólnotowe uzgodnienia, a zarazem sprzężonych z hormonami sensu stricto, których wydzielanie stymulują lub hamują. Rozwinięcie tej gry pojęciowej odbywa się na pograniczu nauk przyrodniczych i społecznych, natomiast terenem jej aplikacji pozostaje współczesna proza francuska – zwłaszcza powieści Frédérica Beigbedera oraz Michela Houellebecqa. Literatura aktywnie uczestniczy w społecznej homeodynamice, nie tylko przypisując sobie kompetencje diagnostyczne, ale prezentując się jako praktyka ćwiczeniowa czy kuracja.

Słowa kluczowe: hormony, realizm depresyjny, afekty i literatura, Frédéric Beigbeder, Michel Houellebecq

The Trouble with Balance. On immunology, politics and French literature in the 21st century

In the first decade of our century, democracy was given two diagnoses. They concluded that democracy was threatened by violent emotions, which it vitally needed at the same time. Jacques Ranciere’s La haine de la democratie (2005) and Stéphane Hessel’s Indignez-vous ! (2010) signaled the end of the short-lived peace between hormones. This peace, or state of homeostasis, followed a 20^th century hormonal politics that knew two extremes – the politics of hate (Orwell) and the politics of pharmacological consent (Huxley, Lem). In the paper, I will briefly characterize the hormonal politics of late modernity, and I will discuss the work of several French writers (Jean Marie Gustave le Clezio, Virginie Despentes, Patric Deville, Michel Houllebecq) regarding their attitude toward 1968 as a moment of effort to change the social immune system.

Keywords: immunology, balance, imbalance, hormonal policies, immunitary democracy, communitarian democracy, foreign bodies

Autorka pisze o słabości, bezsilności i pasywności jako dominujących aspektach doświadczania i o zmianie kulturowej, jaka się dokonała w ostatnich latach – dystansowaniu się jednostek od opresyjnego modelu sukcesu, powodzenia i mobilności społecznej. Mowa o formach nieprzystosowania, postaciach odmawiających produktywnej aktywności, przegrywach. Autorka stawia tezę, że kategoria przegrywa jest etykietą hormonalną podsuwaną przez neoliberalne instytucje tym, którzy nie wywiązują się należycie z realizacji kolejnych etapów awansu i postępu. Pisze o kapitalistycznych ciałach, które podlegają presji polityki hormonalnej i o metodach wyciszania instynktu oraz intuicji. Pisze też o ciałach instynktowych i oporze, który czerpie z bezsilności oraz o niepokoju jako pozytywnym, biologicznie uwarunkowanym sygnale, który warto wziąć pod uwagę, dążąc do zmiany.

Słowa kluczowe: opór, sprzeciw, bezsilność, niepokój, przegryw, nieznaczność, instynkt

Cisnormatywne analizy relacji osób trans do terapii hormonami płciowymi (HRT) mają tendencję do spłyconego, banalnie opozycyjnego przedstawiania osób trans jako biernych przedmiotów oddziaływania ponadnarodowych przepływów kapitału i wiedzy-władzy przemysłu farmakologicznego. Niniejszy artykuł stanowi pogłębiony namysł nad powyższym zjawiskiem. Wychodzi on od prywatnego doświadczenia autorki jako trans kobiety w procesie tranzycji medycznej celem przedstawienia alternatywnej perspektywy na HRT. Wykorzystując ramy teoretyczne wprowadzone w anarchistycznej antropologii James C. Scotta, artykuł ten pokazuje jak można rozumieć praktyki hormonalne osób trans jako realizację “pośrednich obszarów sprawczości” w poszukiwaniu “znośnego życia”.

Słowa kluczowe: transpłciowość, HRT, autoteoria, metis, infrapolityka

Nawiązując do nauk przyrodniczych, myśli filozoficznej oraz literaturoznawczej, odwołując się do miejsca i odczuwania cielesności w obrębie poetyckich awangard, w centrum refleksji stawiam pytanie o to, czy hormony znaczą– i w jaki sposób w poezji XXI wieku. Na przykładzie tekstów i trzech ścieżek twórczych: Joanny Mueller, Kae Tempest i Lisette Lombé, wyróżniam odpowiednio trzy typy poetyckich działań: identyfikacji hormonalnej albo poszukiwania osobnego języka, hormonalnych transformacji niebinarnych, oraz amplifikacji hormonalnych lirycznych opowieści. W konsekwencji stawiam tezę dotyczącą nowej świadomości jako konsekwencji ewolucji biologicznej i rozwoju myśli oraz świadomości społecznej. Proponuję ją nazwać „świadomością hormoliryczną” jako efektu ingerencji hormonów w lirykę, gdy ich duża aktywność podlega fluktuacji, i gdy, niezależnie od politycznych zmian oraz granic, wpływa na wszystkie aspekty naszego życia.

Słowa klucze: poetycka awangarda, hormony, estrogeny, tożsamość poetycka, świadomość hormoliryczna, Joanna Mueller, Kae Tempest, Lisette Lombé, osoba niebinarna, poezja XXI wieku

Artykuł jest próbą przyjrzenia się współczesnemu wyobrażeniu ciała rodzącego, zawartych w narracjach związanych z koncepcją „porodu orgazmicznego”, przede wszystkim w poradniku Elizabeth Davis i Debry Pascali-Bonaro Orgasmic Birth. Your Guide to A Safe, Satisfying, and Pleasurable Birth Experience (2010) oraz w filmie Debry Pascali-Bonaro Orgasmic Birth. The Best Kept Secret (2008). Tekst rekonstruuje sposób przedstawiania ciała w tych narracjach: jako seksualnego i upłciowionego, sprawczego a zarazem podporządkowanego fizjologicznym rytmom, których bazą są hormony. Artykuł wskazuje również na powiązania wyobrażenia hormonalnego ciała i porodu orgazmicznego, z wizją ciała rodzącego w nurcie „rodzicielstwa bliskości”. Prowadzona refleksja wpisana zostaje w dyskursy i badania nad cielesnością w epoce ponowoczesnej.

Słowa kluczowe: poród, ciało, oksytocyna, orgazm, macierzyństwo

Recenzja książki Hormonal Theory. A Rebellious Glossary, red. A. Ford, R. Malcolm, S. Erikainen, L. Reader, C. Roberts, Bloomsbury Academic, London 2024.

Słowa kluczowe: hormony, chemiczne reżimy życia, zwrot chemiczny, relacje człowiek-natura

Recenzja książki: Katarzyna Szopa, Wybuch wyobraźni. Poezja Anny Świrszczyńskiej wobec reprodukcji życia społecznego, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2022.

Słowa kluczowe: Anna Świrszczyńska, praca reprodukcyjna, społeczna reprodukcja, feminizm, poezja kobieca, Katarzyna Szopa

Koerber analizuje wydarzenia retoryczne, które na początku XX wieku poprzedzały powstanie pojęcia *hormonu* oraz wpływ, jaki wywarło wprowadzenie tego terminu na sposoby rozumienia zdrowia reprodukcyjnego kobiet. Tuż po ukuciu określenia „hormon” w 1905 roku przez Ernesta Henry’ego Starlinga, hormony stały się centrum chemicznych objaśnień tych zjawisk cielesnych, które wcześniej opisywano w kategoriach oferowanych przez dyskursy histerii. Korzystając z metafory „granicy” i „znieruchomienia” Koerber udowadnia, że odkrycie hormonów było nie tyle rewolucją, co koniecznością: wymuszało przekształcenie starych sposobów myślenia, tak by odpowiadały coraz bardziej naukowym wymogom stawianym praktyce medycznej na przełomie wieków.

Słowa kluczowe: krytyczne nauki o zdrowiu, historia endokrynologii, retoryczna analiza dyskursu, gender studies, historia nauki

Artykuł stanowi analizę procesów remaskulinizacji i demaskulinizacji w postkomunistycznej Rosji. Skupia się przy tym na wpływie tych zjawisk na legitymizację władzy Władimira Putina. W tekście przedstawiono literackie reprezentacje kryzysu męskości w rosyjskiej kulturze, używając metafor związanych z przemianami hormonalnymi i kryzysem wieku średniego. Omówiono powieści Cukrowy Kreml Władimira Sorokina oraz Metro 2033 Dmitrija Głuchowskiego, które ukazują społeczeństwo manipulowane przez autokratyczną władzę. Ponadto artykuł prezentuje alternatywne wizje przyszłości Rosji po „andropauzie” w kontekście autobiograficzno-eseistycznej powieści Pamięci pamięci Marii Stiepanowej oraz mikroopowiadań Linor Goralik, które proponują nowe spojrzenie na rosyjską tożsamość.

Słowa kluczowe:

remaskulinizacja, demaskulinizacja, Władimir Putin, literatura rosyjska, Władimir Sorokin, Dmitrij Głuchowski, Maria Stiepanowa, Linor Goralik, dystopia, kryzys męskości, autorytaryzm, tożsamość narodowa

Tekst opowiada o wzajemnych relacjach żubrów i krów domowych, które – mimo iż należą do dwóch różnych rodzajów – mogą krzyżować się zarówno w sposób naturalny, jak i wymuszony przez człowieka. Naturalne skłonności tych zwierząt traktowane były często jako zagrożenie dla czystości gatunkowej jednego z symboli naszego kraju – żubra. Z drugiej strony, kontrolowane krzyżowania niosły ze sobą wymierne korzyści. Hybrydyzacji towarzyszyła heterozja, dzięki której nowy osobnik miał znacznie wyższą wagę od swoich rodziców, był silniejszy, bardziej odporny i wytrzymały. Te zalety sprawiły, że na ziemiach polskich już od połowy dziewiętnastego wieku trwały próby powołania do życia stworzenia, dla którego w konkursie „Przekroju” wymyślono nazwę „żubroń”.

Słowa kluczowe: żubroń, żubr, krzyżowanie, hybrydy, Białowieża

Can a Bison Love a Cow?

The article describes interactions between bison and domestic cows, which – despite belonging to two different genera – can interbreed both naturally and forced by man. The natural inclinations of these animals have often been treated as a threat to the species purity of one of the symbols of Poland: the bison. On the other hand, controlled crossbreeding brought tangible benefits. Hybridization was accompanied by heterosis, thanks to which the new individual had a much higher weight than its parents, was stronger, more resistant, and more resilient. These advantages led to attempts – as early as in the mid-nineteenth century – to bring to life a creature called “żubroń,” a name coined by readers of the periodical Przekrój in a contest.

Keywords: bison, bison, crossbreeding, hybrids, Białowieża

Niniejszy artykuł jest próbą interpretacji motywu kobiecej potworności w powieści z 1996 r. „Rozwój mojej matki” (Haha no hattatsu) Yoriko Shōno. W powieści tej autorka dekonstruuje podstawowe mity i stereotypy dotyczące macierzyństwa i wyobrażenia roli matki w społeczeństwie japońskim. Jednocześnie dokonuje w niej rekonstrukcji wyeksploatowanej przez patriarchat opozycji matka-córka. W postaci matki-potwora kryje się symbolika, którą wyjaśnić można poprzez m.in. teorię abiektu Julii Kristevy. Shōno, stosując semiotyczny rozbiór słowa „matka” w języku japońskim oraz wykorzystując zakorzenioną w wierzeniach szintoistycznych rodzimą mitologię, tworzy alternatywną rzeczywistość, w której kobieta nie jest postrzegana wyłącznie poprzez pryzmat biologicznej reprodukcji.

Słowa kluczowe: Yoriko Shōno, kobieca potworność, abiekt, gender, społeczeństwo ponowoczesne

Artykuł dotyczy najnowszych propozycji rozumienia przekładu przez autorów, którzy wychodzą poza jego ujmowanie jako operacji międzyjęzykowej. Odrzucając Jakobsonowskie uznanie przekładu interlingwalnego jako „przekładu właściwego”, postulują oni skupienie się na materialnym wymiarze nośników treści i ich wpływu na sposób wykonywania pracy przekładowej (Karin Littau), spojrzenie na przekład jako jeden z procesów semiotycznych zachodzących  nie tylko w sferze ludzkich działań komunikacyjnych (Kobus Marais) czy też poszukiwanie elementu wspólnego różnym zjawiskom określanym jako translacja (Piotr Blumczyński, którego refleksje stanowią zasadniczy trzon omawianych koncepcji).

Słowa kluczowe: definicja przekładu; materialność przekładu; semioza; translacja; translacyjność

In Search of the Essence of Translationality

The article deals with recent proposals to conceptualise translation by expanding its scope beyond  interlingual operations. Rejecting Jakobson’s view of interlingual translation as ‚translation proper’, some scholars postulate a focus on the material dimension of content carriers and their influence on how the translation work is performed (Karin Littau), a conception of translation as one of the semiotic processes occurring not only in the sphere of human communicative actions (Kobus Marais), or a search for a common element in the various phenomena defined as translation (Piotr Blumczyński, whose insights form the core of the concepts discussed here).

Keywords: definition of translation; materiality of translation; semiosis; translationality

Współczesne pisarki hispanoamerykańskie, Mariana Enriquez, Mónica Ojeda i Liliana Colanzi konsekwentnie wykorzystują zabiegi z horroru i gatunków pokrewnych wprzęgając je w krytykę społeczno-polityczną. W artykule przedstawiono ten „projekt gotycki” (Goicochea) jako przejaw nowych form zaangażowania w prozie hiszpańskojęzycznej XXI wieku. Przywoływane przez autorki motywy nadprzyrodzonego zła zostają skojarzone z koncepcjami różnych form przemocy (kolonialność, przemoc na tle płciowym, przemoc subiektywna/obiektywna, ekologiczna) oraz zinterpretowane w kontekście studiów o społeczno-politycznych wymiarach gotycyzmu.

Słowa kluczowe: horror, literatura zaangażowana, proza hispanoamerykańska XXI w., Mariana Enriquez, Mónica Ojeda, Liliana Collanzi

Artykuł stanowi próbę interpretacji Projektu krytyki fantazmatycznej Marii Janion (1991) w podejściu ściśle psychoanalitycznym. Punktem odniesienia jest tytułowa kategoria fantazmatu, którą autorka wywodzi z teorii J. Lacana, a nie, jak zamierzała Janion, z koncepcji Freuda. To zniekształcenie inicjalnego kontekstu pozwala na nowo przemyśleć funkcjonowanie fantazmatu i umożliwia zmianę przyjętej strategii myślowej, gdyż prowadzi do odblokowania zahamowań w sferze wyobraźni podmiotu. W poszukiwaniu wzorców dla subiektywnych postaw przyjętych w ramach światopoglądu antropologicznego pomocne staje się sięganie do wyobrażeń, które, zgodnie z założeniami psychoanalizy lacanowskiej, wiążą (artykułują) realne i symboliczne. W interpretacji autorki książka M. Janion to potwierdza.

Słowa kluczowe: Janion, Lacan, fantazmat, projekt krytyki fantazmatycznej, podmiot