Artykuły: Justyna Tabaszewska

Artykuł stanowi wstęp do numeru specjalnego „Tekstów Drugich” Pismo, pisanie i fenomen głosu.

Słowa klucze: głos, dźwiękowość, subwokalizacja, literatura współczesna, afekt

Artykuł analizuje twórczość Wisławy Szymborskiej jako przykład afektywnej translacji, służącej budowaniu autonomii pozaludzkich podmiotów. Głównym punktem zainteresowania tekstu jest konstruowanie autonomii roślin (szczególnie w utworze Milczenie roślin i Notatka) przez dostrzeganie ich absolutnej odrębności. Obraz niesłuchającej, milczącej natury, interpretowany jest jako afektujący przez swą całkowitą inność, rodzącą fascynację nieprzeniknionym, całkowicie osobnym od ludzkiego sposobem bycia w świecie.

Słowa klucze: Wisława Szymborska, afekty, rośliny, zwierzęta, podmioty pozaludzkie, translacja

Celem artykułu jest krytyczna analiza tez o dominacji teraźniejszości we współczesnym chronotypie. Artykuł analizuje teorie A. Assmann, H. U. Gumbrechta, A. Huyssena, F. Hartoga oraz F. Fukuyamy, by pokazać, że choć obecnie dokonuje się pewna zmiana chronotypu, to określenie współczesnego reżimu historycznego jako prezentystycznego jest pewnym uproszczeniem. Artykuł proponuje więc nowe spojrzenie na kwestie relacji między dominacją teraźniejszości a rzekomym zanikaniem przyszłości z pola zainteresowań humanistyki, wskazując na teoretyczną wagę pewnych kategorii, takich jak kategoria katastrofy, które są – wbrew pozorom – nakierowane w równej mierze na teraźniejszości, jak i na przyszłość.

Słowa klucze: teraźniejszość, przyszłość, prezentyzm, chronotyp, studia o czasie, studia o pamięci,

Artykuł stanowi wstęp do numeru 4/2023 „Tekstów Drugich”, poświęconego nowym rozumieniom polonistyki. Tekst stanowi wstęp do dyskusji nad nową dyscypliną, jaką ma być polonistyka, i stara się pokazać (a także w pewnym stopniu przewidzieć), jakie jej pojawienie się niesie szanse i zagrożenia dla humanistyki. Artykuł zwraca szczególną uwagę na wątek powinności/służebności społecznych, jakie może spełniać polonistyka.

Słowa kluczowe: polonistyka, filologia, studia obszarowe, reforma, dyscypliny

Artykuł podejmuje problem funkcjonowania przyszłości jako punktu odniesienia dla badań nad pamięcią. Pokazuje, że pojawienie się przyszłości jako wspólnego horyzontu pracy pamięci jest skorelowane z coraz wyraźniejszym formułowaniem pytania o konieczność przemyślenia celów dyscypliny i wyzwaniem skonfrontowania się z powracającą coraz częściej wątpliwością, czy pamiętanie i przypominanie jest zawsze produktywne, czy nie powinno być – stopniowo i tam, gdzie osiągnięto pewien konsensus – zastąpione zapominaniem oraz związaną z nim normalizacją przeszłości. Celem artykułu jest pokazanie, że przyszłość nie tylko od dawna stanowi – często przegapiany – punkt odniesienia pracy pamięci, ale również, że jej nieuwzględnianie w badaniach prowadzi do pomijania ważnych współcześnie fenomenów i zbyt pochopnego formułowania tez o „końcu przyszłości’.

Słowa kluczowe: przyszłość, memory studies, afekt, chronotyp, czas, time studies

Artykuł stanowi krótkie wprowadzenie w problematykę definiowania przyszłości. Poszczególne jego części odsyłają do następujących zagadnień: przyczyn zainteresowania tematyką przyszłości, przyszłością jako wyzwaniem, przyszłością jako zagrożeniem (z centralną kategorią katastrofy), dyskursem nadziei oraz dialektyką nowości i powtórzenia. Ponadto artykuł omawia najważniejsze wątki badawcze pojawiające się w artykułach prezentowanych w numerze 3/2022 „Tekstów Drugich”.

Słowa kluczowe: przyszłość, koniec historii, katastrofa, środowisko, nadzieja, alternatywa, utopia, nostalgia, rewolucja

Artykuł stanowi wprowadzenie do numeru 6/2020 „Tekstów Drugich” oraz podejmuje temat wzajemnej zależności wyobraźni i polityki. Celem tekstu jest pokazanie, że te systemy i modele polityczne, które anachronizują kluczowe dla nich pojęcia (jak np. naród) źle radzą sobie z zadaniem wyobrażania przyszłości, tym samym radykalnie zmniejszając sobie szanse na przygotowanie na taką przyszłość, które byłaby radykalnie inna niż teraźniejszość lub przeszłość.

Słowa kluczowe: wyobraźnia, polityka, anachronizm, przyszłość, nacjonalizm

Celem artykułu jest przeanalizowanie specyficznej narracji, występującej w książkach Magdaleny Tulli. Choć punktem wyjścia artykułu jest spostrzeżenie, że proza Tulli reprezentuje tzw. nieepicki model prozy, to główny nacisk położony jest na nietypowe struktury czasowe, jakie w swoich książkach konstruuje autorka. Kluczem do ich interpretacji jest teza o nielinearnym przepływie czasu, prowokowanym afektywnym i pamięciowym zapętleniem, a użyta metodologia czerpie z badań nad afektami (B. Spinoza, B. Massumi, J. Bennett), emocjami (S. Ahmed, M. Wetherell) oraz pamięcią (A. Assmann).

Słowa kluczowe: afekt, pamięć, trauma, Holokaust, Magdalena Tulli

Artykuł analizuje współczesne reportaże z gatunku crime stories jako przykład nowego typu reportażu afektywnego. Celem prowadzonych analiz jest nie tylko pokazanie, jak funkcjonują popularne typy opowiadania o prawdziwych przestępstwach, lecz również postawienie pytania o przyczyny ich popularności oraz o zmiany, jakim podlega – częściowo z powodu popularności filmowych reportaży o prawdziwych przestępstwach – cały gatunek.

Słowa kluczowe: reportaż, afekt, film, serial, crime story

Tekst analizuje zmiany, jakim podlega współcześnie postrzeganie kategorii faktu i łączy je ze zmianami w funkcjonowaniu reportażu. Celem tekstu jest uchwycenie głównych zmian formalnych, zachodzących w obrębie gatunku i zdefiniowanie najważniejszych wyzwań, jakie stoją przed współczesnym reportażem.

Słowa kluczowe: forma, fakt, reportaż, afekt

Słowa kluczowe: materialność, miłość, uczucia, afekty, praktyki kulturowe

Artykuł stanowi próbę krytycznego namysłu nad sposobami różnicowania pisarstwa biograficznego, autobiograficznego i niefikcjonalnego. W ramach artykułu, jako specyficzny przykład naruszania granic między tymi gatunkami, analizowana jest kategoria faction, wskazująca na istnienie „gatunku zmąconego”, umyślnie kontaminującego wcześniej nieprzekraczalne rozróżnienie między literaturą faktu i fikcji. Analizy poszczególnych użyć tej strategii służą jako punkt wyjścia do postawienia pytań o zmiany, jakim podlega współczesna praktyka literacka i kulturowa w zakresie konstruowania tekstów niefikcjonalnych.

Słowa kluczowe: biografia, fakt, fikcja, faction

Recenzja: Anna Barcz Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2016
Słowa kluczowe: ekokrytyka, realizm ekologiczny, zookrytyka, literatura

Artykuł stanowi krótkie wprowadzenie do problematyki związanej z samodefiniowaniem zakresu, celu i zadań ekokrytyki. Autorka zwraca w nim uwagę na hybrydyczność i złożoność prądu, który funkcjonuje zarówno jako dziedzina humanistycznych badań, jak i praktyka, której celem jest zmiana zastanego porządku w relacjach między tym, co ludzkie, i tym, co pozaludzkie.
Słowa kluczowe: ekokrytyka, środowisko, natura, przyroda, świadomość

Celem artykułu jest wskazanie na przyszłość jako na zapomniany i słabo eksplorowany, ale wciąż istotny punkt odniesienia dla badań nad pamięcią i afektami. W ramach tekstu staram się pokazać – za pomocą odniesień zarówno do koncepcji ‘przeszłych przyszłości” B. Massumi’ego, jak i współczesnej polskiej literatury – że konkretne wizje dotyczące przyszłości są w stanie zmieniać zarówno nasze wspomnienia, jak i wpływać na interpretację teraźniejszości. Oznacza to więc, że przyszłość jest – tak samo jak przeszłość – domeną afektywnej polityki, tym łatwiejszą do manipulacji, że przyszłość, w przeciwieństwie do przeszłości, jest zawsze jedynie możliwa, nigdy zaś pewna.

Słowa kluczowe: przyszłość, afekty, pamięć, ontosiła (ontopower) proza

Artykuł stanowi próbę odczytania poezji Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego w kontekście problematyki tradycji i pamięci kulturowej. Autorka artykułu stara się wskazać na trzy najważniejsze cechy poezji Dyckiego (tj. specyficzny, opierający się na powtórzeniach oraz zapętleniach język, silne, afektywne zaangażowanie podmiotu oraz unikalną zdolność poety do zawierania przeszłości i pamięci o niej w na wskroś współczesnych obrazach) i przeanalizować je w kontekście dwóch teorii: nieoryginalnej awangardy Marjorie Perloff oraz poetyk pamięci.

Artykuł dowodzi, że konkretne motywy, do których w swojej poezji powraca Tkaczyszyn-Dycki, na których jego pamięć i poetycki język zapętlają się, są miejscami afektywnych powtórzeń oraz zacięć pamięci, która wciąż nie radzi sobie z nieprzepracowanymi wydarzeniami. Kolejne zwroty pamięci przypominają poprawianie, edytowanie wydarzeń, nie po to jednak, by zmienić ich znaczenie, lecz by uczynić je wyrażalnymi za pomocą konwencjonalnego języka poezji.

Słowa kluczowe: pamięć, poezja, powtórzenia, tradycja

Artykuł jest próbą opisania koncepcji literaturoznawstwa służebnego w kontekście sporów o funkcje i cele humanistyki. Autorka proponuje w nim spojrzenie na literaturoznawstwo, a szerzej i humanistykę, jako na sferę, w której autonomia prowadzonych badań nie wyklucza również społecznego zaangażowania. Zgodnie z tą koncepcją, zadaniem literaturoznawstwa służebnego jest nie tylko badanie tekstów i tworzenie teorii, ale również diagnozowanie istotnych społecznie problemów.
Słowa kluczowe: humanistyka zaangażowana, cele literaturoznawstwa, nowa humanistyka, kryzys humanistyki

Artykuł jest próbą diagnozy głównych problemów w sposobach funkcjonowania polskiej pamięci: niepamiętania i rozpamiętywania. Zjawiska te stanowią dwie strony tego samego procesu ujednolicania pamięci, konstruowania jej w taki sposób, by była wygodnym narzędziem w budowie określonej tożsamości zbiorowej. Można je więc interpretować jako rodzaj specyficznego zapętlenia pamięci, wynikającego z potrzeby rekonstrukcji tożsamości opierającej się na przynależności do określonego państwa. Wybiórczość i kliszowość pamięci zbiorowej wynika w sporym stopniu z próby wytworzenia takiego rodzaju obrazu przeszłości, który legitymizuje poczucie przynależności do trwałego, zachowującego ciągłość od setek lat, organizmu państwowego.
Słowa kluczowe: Pamięć zbiorowa, pamięć kulturowa, afekt, zapominanie, wstyd, duma

Artykuł stanowi krótkie wprowadzenie we współczesną problematykę definiowania wstydu. Najważniejszym poruszanym w tekście zagadnieniem jest odróżnienie wstydu od winy (M.C. Nussbaum, R. Leys) i wstrętu (S. Tomkins). Autorka stara się także odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób wstyd może być wykorzystywany w procesie budowania indywidualnej i zbiorowej tożsamości.

Słowa kluczowe: wstyd, duma, afekt, wina, etyka

Artykuł jest próbą odczytania reportaży Swietłany Aleksijewicz jako tekstów o afektywnych, zmieniających warunki doświadczania i postrzegania świata Wydarzeniach. Autorka, korzystając między innymi z koncepcji Lauren Berlant, Jill Bennett oraz Astrid Erll wydobywa te aspekty prozy Aleksijewicz, które wskazują na jej afektywny, emocjonalny, cielesny oraz somatyczny charakter. Reportaże pisarki są również odczytywane jako próba wytworzenia nowej formy pamięci o Wydarzeniach, które – wcześniej marginalizowane – muszą zostać przez określoną społeczność najpierw zinternalizowane, później zaś: przepracowane.

Słowa kluczowe: afekt, reportaż, wojna, pamięć, historia

Recenzja: Joanna Orska, Republika poetów. Poetyckość i polityczność w krytycznej praktyce, EMG, Kraków 2013.

Recenzja: Joanna Jeziorska-Haładyj, Tekstowe wykładniki fikcji na przykładzie reportażu i powieści autobiograficznej, Wydawnictwo IBL, Warszawa 2012.

Celem artykułu jest opisanie tego aspektu funkcjonowania poezji Andrzeja Sosnowskiego, jakim jest wikłanie czytelnika indukowaną przez tekst, specyficzną grę, nakazującą tropienie intertekstualnych nawiązań i czynienie z nich podstawy interpretacji. Prześledzenie poszczególnych modeli interpretacji wierszy Sosnowskiego oraz próba eksperymentalnej analizy wierszy poety, zgodnie z założeniem o toczonej przez tekst grze z czytelnikiem, ma służyć wskazaniu na jej funkcje, ograniczenia oraz skutki dla kształtowanej w wierszach relacji między współczesnością a literacką przeszłością, tradycją oraz pamięcią kulturową. Tym samym artykuł proponuje takie odczytanie poezji Sosnowskiego, które nie jest limitowane odnotowaniem i wskazaniem funkcji poszczególnych nawiązań intertekstualnych.

Celem artykułu jest przedstawienie najważniejszych postulatów badawczych Marjorie Perloff, zwłaszcza zaś koncepcji ‘nieoryginalności’, wyrażonej w książce Unoriginal Genius: Poetry by Other Means in the New Century. Najistotniejszym elementem artykułu jest krytyczne omówienie koncepcji ariergardy, definiowanej jako formacja, która – mimo nakierowania na eksperyment – nie dąży do zerwania z przeszłością, przekształcając propozycje dwudziestowiecznych awangard. Strategia, jaką przyjmuje ariergarda, umożliwia zbudowanie pomostu między praktykami awangardy, postulatami modernizmu, a postmodernistycznym dążeniem do intertekstualności. Przyjęcie koncepcji Perloff prowokuje do pytania o możliwość – i sensowność – ścisłego rozgraniczania modernistycznych i postmodernistycznych praktyk, a także stanowi pośrednią odpowiedź w sporze o charakter współczesnej poezji.

Celem artykułu jest scharakteryzowanie najważniejszych założeń i kluczowych dla ekokrytyki pojęć. Punktem wyjścia tekstu jest wskazanie na najogólniejszą definicję ekokrytyki oraz omówienie zachodzących w jej ramach zmian, takich chociażby jak przejście od I (w której centralnym pojęciem było pojęcie przyrody i zagadnienie jej ochrony i autonomii) do II fazy ekokrytyki, dla której istotnymi pojęciami są takie kategorie jak środowisko, ekosprawiedliwość czy konstrukcyjny charakter natury. Analizie najważniejszych pojęć towarzyszy próba odpowiedzi na pytanie, czy ekokrytykę należy traktować jako nurt teoretyczny, czy praktyczny, a także jaki jest status dokonywanych z jej perspektywy interpretacji literackich i kulturowych. Najważniejszym z tego punktu widzenia problemem jest pytanie o to, czy – w przypadku konfliktu – należy respektować autonomię natury, czy też autonomię tekstu, a co za tym idzie, na ile ekokrytyka jest cennym dla literaturoznawstwa narzędziem badawczym.

Problematyka tego artykułu jest bezpośrednio związana z poruszanymi przez Jill Bennett w książce Empathic Vision. Affect, Trauma and Contemporary Art zagadnieniami. Głównym jego celem jest wskazanie i przybliżenie kilku kluczowych dla – zogniskowanej głównie wokół współczesnej teorii i praktyki sztuki – teorii Bennett problemów i tez, takich jak: relacja między traumą a rzeczywistością (‚autentyczność traumy’), społeczny wymiar traumy, cielesność doświadczenia traumy, a także związek pomiędzy afektem, traumą a empatią.Wyprowadzona z praktyki artystycznej teoria Bennett prowadzi do przeformułowania pojęcia empatii (jest ona doznaniem granicznym, sytuującym się na przecięciu emocji i rozumu) oraz wskazania, iż to właśnie wywoływana za pośrednictwem afektu empatia może stanowić szczególnie istotny sposób odbioru współczesnej sztuki.

Analizując opisy podróży (O. Stanisławskiej, R. Kapuścińskiego i W. Albińskiego), autorka próbuje odpowiedzieć na pytanie, skąd się bierze czar Afryki