Reguły rządzące światem Zagłady doprowadziły do wytworzenia odrębnych przestrzeni, niepokrywających się ze sobą niemal zupełnie. Przestrzeń dostępna dla Żydów stała się – by użyć sformułowania Jerzego Jedlickiego – światem wyłączonym – zamieszkanym przez byty, którym odmawiano nie tylko prawa do życia, lecz także prawa do nazywania się ludźmi Do przestrzeni tej należały zarówno miejsca realne, między innymi getto, kryjówki po „stronie aryjskiej” – w ogóle „strona aryjska”, w tej jej części, po której poruszali się ukrywający się Żydzi: z ulicami miast, gospodarstwami wiejskimi, lasem – jak i sfera symboliczna, zasiedlona przez ludzi-duchy, zajmujących miejsce w przestrzeni, a zarazem niewidzialnych. Pytanie, „jak człowiek jest” w przestrzeni w kontekście doświadczenia Zagłady, nabiera więc zupełnie nowych sensów. Przestrzeń, nawet ta bezpośrednio doświadczana, przestaje być udomowioną okolicą, stając się źródłem ciągłego zagrożenia. Samo bycie staje się problematyczne, źle widziane i niebezpieczne.

Jasne jest, że humanistyka nie może być mową dinozaurów, nie może też proponować paliatywów, w sytuacji gdy pacjent, czyli dyskursy humanistyczne, cierpi na zasadniczy i chroniczny niedowład. Nic dziwnego zatem, że najciekawsze propozycje nie przychodzą ze strony świata rewizji starych języków, lecz wyłaniają się z humanistyki publicznej, nadrzędnej, jak się natenczas wydaje, wobec humanistyki politycznej czy zaangażowanej. Różnica nie jest tu czysto werbalna, sprawa dotyczy bowiem nie tyle tego, jak zdefiniujemy czy zakreślimy pole naszego oddziaływania, ile tego, jak szybko uświadomimy sobie, w jakim stopniu to, co publiczne, stało się (na dobre i złe) istotniejsze od tego, co polityczne.

Nowy numer „Tekstów Drugich” poświęcony jest w głównej mierze różnym konceptualizacjom nadziei. Podstawowy blok tekstów dotyczy dość specyficznego zjawiska, czyli funkcjonowania nadziei (definiowanej szeroko, nie tylko jako postawa wobec przyszłości, ale i specyficzny afekt) w kontekście historii Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Połączenie namysłu teoretycznego nad kategorią nadziei z ambicją zbadania dziejów oraz pamięci PRL na pierwszy rzut oka może się wydawać ekstrawaganckie i trudne w realizacji.

Czerpiąc inspirację z artykułów w najnowszym numerze „Tekstów Drugich”, a także z dzieł, do których autorki nawiązują, można krótko zarysować toczącą się rewizję posthumanizmu. Kluczowa zmiana dotyczy kategorii autonomii: w latach dziewięćdziesiątych, a więc w dekadzie przyspieszenia refleksji nad postczłowiekiem, chodziło o użyczenie części owej autonomii przysługującej człowiekowi i nadanie większych praw sferze pozaludzkiej (eko i techno), podczas gdy w aktualnej dekadzie – w związku z pogłębiającym się poczuciem utraty kontroli nad rzeczywistością – kluczowe staje się zdobycie wiedzy, kto/co autonomią dysponuje i kto/co przydziela prawa.

W Europie, gdy porusza się sprawę kultur rdzennych, rodzi się od razu niepokojące napięcie między tym, co etniczne, a nie-rodzimym, i samo wskazywanie tego, co natywne, wydaje się gestem niewłaściwym, budzić może poczucie zagrożenia wybuchem ksenofobii. Pochodne greckich słów ἔθνος, εθνικός stały się z powodów historycznych pojęciami trudnymi, bo wskazują na utopię twardej tożsamości, pomijając mieszankę różnych wpływów i inspiracji. Tradycje odnoszące się do pierwotnych elementów kultury istnieją i żyją; najczęściej dostrzega się je zresztą nie u siebie, lecz u sąsiadów, gdzie przyjmują nieco odmienną formę. Własne „przesądy” traktowane są bowiem jako czysta prawda lub coś niewidocznego, bo oczywistego, jak w Polsce zwyczaje wigilijne czy obowiązek nawiedzenia rodzinnych grobów w listopadzie. Wiemy też, że chrześcijaństwo częściowo adaptowało do swoich potrzeb święta i zwyczaje przedchrześcijańskie, ale nie potrafimy zrekonstruować tej warstwy kulturowej – była przedpiśmienna i została przez wieki zatarta.