Podstawowe zadanie, jakie postawili sobie autorzy autoetnograficznych artykułów prezentowanych w niniejszym zeszycie „Tekstów Drugich”, dotyczy samorozumienia. Ma ono szczególny charakter: autorzy starają się zrozumieć siebie poprzez opisanie działań, które jako pracownicy uniwersyteccy podejmują w ramach instytucji lub z jej ramienia. Ich uczelniana praca polega na zdobywaniu, gromadzeniu i przekazywaniu wiedzy. Aby ją opisać, pytają o wpływ, jaki uczelnia wywiera na sposób prowadzenia zajęć ze studentami, na dobór problemów badawczych, na technikę i częstotliwość pisania tekstów, na wybierane czasopisma i wydawnictwa, uczestnictwo w grantach, na formy współpracy ze środowiskiem. Pytają o zakres przymusów i wolności, o własną sprawczość i odpowiedzialność, o szanse oporu i skutki uległości, o to, co instytucja promuje, a co wyklucza, co wartościuje wysoko, a co zaledwie toleruje. Nie szukają konformizmu, czyli dostosowywania jednostkowych aktywności do zwyczajów panujących w instytucji. Przedmiotem ich refleksji są czynniki kształtujące sposób pojmowania i wykonywania pracy. Lokują się one między wolnością i determinizmem, tworząc systemowe uwarunkowanie.

Powodów jest wiele, bezpośrednią przyczyną powstania „Themersonowskiego” numeru „Tekstów Drugich” jest odnalezienie filmu Europa, powstałego w Polsce w 1932 roku na kanwie poematu Anatola Sterna pod tym samym tytułem. Już w dwudziestoleciu międzywojennym Europę określano jako „pierwszy polski film eksperymentalny”, więc odkrycie jest ważne i wzbudziło ono najpierw entuzjazm, a potem potrzebę interpretacji we wcale niemałym kręgu badaczy zafascynowanych Franciszką i Stefanem Themersonami. Ze względu na liczne poziomy znaczeń symbolicznych, pojawiające się w poemacie jako gotowe odniesienia wzięte z rzeczywistości pozatekstowej, stworzone przez poetę, dodane lub skonkretyzowane w opracowaniu graficznym poematu i wreszcie przekształcone w materię artystyczną filmu za pomocą specyficznych środków tego medium – mamy tu do czynienia z bardzo skomplikowanym, wielowymiarowym dziełem.

W niniejszym numerze przedstawiamy psychoanalizę jako język krytyki społecznej i politycznej w wielu wariantach. Mamy tu zatem zarówno genealogię samego pojęcia czy kategorii krytyki wywiedzioną z materialistycznych, czyli Marksowskich początków (Mikołaj Ratajczak), jak i dzisiejszy powrót problemu – by pozostać przy sformułowaniu Fredrica Jamesona – politycznej nieświadomości (Jan Sowa). Mamy refleksję nad mityczną władzą dyskursu i polityczną władzą perwersyjną (Krzysztof Świrek), nad schizofrenicznością kapitalizmu (Marta Olesik), nad psychoanalitycznymi figurami identyfikacji w Polsce (Leszek Koczanowicz) i we Francji (Andrzej Leder) jako wariacjami na temat możliwości wyznaczenia symptomu zbiorowego czy wreszcie esej o polityczności głosu w różnych jego wymiarach (Adam Lipszyc). Zeszyt dopełniają niezwykle ważne teksty archiwalne dotyczące statusu psychoanalizy rozważanej od strony tożsamości indywidualnej jej przedstawicieli i jej miejsca w historii wiedzy. Wracając zaś do początku tych rozważań, należałoby zapytać nie o to, czy psychoanaliza rzeczywiście umarła, lecz raczej o to, czy stać nas na to, by bezkosztowo pozbyć się tego zarazem mocnego i wyrafinowanego języka – teorii i sposobu doświadczania świata. W gruncie rzeczy jest to bowiem pytanie trafiające w samo serce poźnonowoczesnych projektów, w których pragnienie pozwala na twórczą krytykę aktualności. A tego pytania nie sposób uchylić.

Humanistyka nieantropocentryczna wydaje się sprzecznością per se: humanistyka, więc chodzi o rzeczywistość ludzką, a wobec tego językową czy, szerzej, symboliczną, znakową. Odkąd wyjście poza antropocentryzm stało się warunkiem powstrzymania przynajmniej niektórych negatywnych skutków antropocenu, czyli działalności człowieka polegającej na dewastowaniu przyrody, humanistyka zrywająca z antropocentryzmem stała się właśnie głęboko humanistyczna.

W niniejszym tomie prezentujemy blok tekstów dotyczących szeroko rozumianej przyszłości, z formalnie i strukturalnie otwierającym tę sekcję artykułem Jakuba Momry na temat transfikcji. Kolejne teksty poświęcone zostały: zwrotowi spekulatywnemu i nowym formom kosmogonii (Andrzej Marzec); możliwości kształtowania przyszłości, która nie powiela dotychczasowych wzorów i nie osuwa się w przeszłą przyszłość (Tadeusz Sławek); dyskusji z przekonaniem, że symptomem współczesnego kryzysu wyobraźni jest niezdolność do wymyślenia „końca kapitalizmu” (Kacper Pobłocki); czasowości doświadczenia artystycznego, wyrażającej się w Deleuzjańskiej kompozycji „kryształu czasu” (Tomasz Mizerkiewicz); możliwości, jakie – nie tylko w sferze artystycznej – niesie historia potencjalna kina (Paweł Mościcki); alternowaniu dziejów i rozwojowi wyobraźni historycznej między innymi we współczesnych historiach alternatywnych (Przemysław Czapliński) i możliwości budowania pamięci o przyszłości jako pomostu łączącego zainteresowanie collective future thought z badaniami nad pamięcią (Justyna Tabaszewska). Publikujemy również tłumaczenie artykułu Jennifer Wenzel, Remembering the Past’s Future: Anti-Imperialist Nostalgia and Some Versions of the Third World, dotyczącego przyszłościowego potencjału nostalgii.