Artykuł przedstawiający cztery strategie uprawiania kultury rozszerzonej teraźniejszości, wyprowadzone z koncepcji Elżbiety Tarkowskiej oraz innych badaczy współczesnej świadomości temporalnej, jak też wpływu dominującego doświadczenia temporalnego na kulturę i tożsamość jednostek oraz wspólnot w ostatnim ćwierćwieczu.
Słowa klucze: Współczesna świadomość temporalna, rozszerzona teraźniejszość, typologia temporalnych praktyk kulturowych
Krótki film udostępniony w internecie ze spotkania indonezyjskiego operatora buldożera z dwójką tubylców indygenicznego plemienia na wyspie Halmahera jest punktem wyjścia do refleksji nad zderzeniem i kolizją czasów, w których żyjemy oraz powodami wzrastającego współcześnie znaczenia naszej świadomości temporalnej.
Słowa klucze: kolizja czasów, w których żyjemy: cyklicznego i chronologicznego, kairotycznego i retroaktywnego, widmontologicznego i teraźniejszego
Próba scharakteryzowania badań antropologicznoliterackich traktowanych tu nie jako jedna z dodatkowych, „zewnętrznych” metod badań literackich, lecz jako – polemiczna wobec teorii nowoczesnej – teoria rozumienia i czytania literatury oraz innych praktyk dyskursywnych i tekstów kulturowych.
Słowa kluczowe: literatura, antropologia, antropologia literatury, nie-antropocentryczność, posthumanizm, posthumanistyka
Zwięzła charakterystyka twórczości najmłodszego pokolenia polskich poetek i poetów, debiutujących w ostatnim ćwierćwieczu. Próba zidentyfikowania jej głównych cech oraz propozycja wprowadzenia i wykorzystania specyficznych kategorii analitycznych w jej badaniu.
Słowa kluczowe: młoda polska poezja współczesna, zaangażowanie, utrudnienie formy, niezrozumiałość
Próba nakreślenia sylwetki prof. Łapińskiego jako uczonego, redaktora, intelektualisty w dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin. Charakterystyka jego postawy konsekwentnie broniącej wolności tyleż w sferze egzystencji jednostkowej, co w życiu zbiorowym
Słowa kluczowe: Zdzisław Łapiński, etyka uczonego, jarzmo powinności, ciężar wolności
Sławny a zagadkowy, zaledwie 10-wersowy, wiersz Miłosza pt. Miłość z 1943 roku doczekał się licznych komentarzy, lecz ani jednej pełnej interpretacji. W czasie wykładu proponuję w miarę pełną jego interpretację, a następnie konfrontuję jego znaczenia ze współcześnie dominującymi antropologiczno-(techno)kulturowymi wzorami miłości, w zakończeniu pytając o aktualność przesłania zawartego w utworze Czesława Miłosza.
Słowa kluczowe: Interpretacja wiersza Miłość Czesława Miłosza, wzorce miłości w europejskiej tradycji i we współczesnej technokulturze; rozbieżności i powinowactwa.
W szkicu autor zarysowuje perspektywę badań nad świadkiem i świadczeniem w kategoriach specyficznego modelu podmiotowości, zakładającego źródłową „socjalność”, prymarne „my”, z której wyłania się relacyjna i zależna podmiotowość-ze-względu-na-innego. Ten model świadka-podmiotu i podmiotu jako świadka funkcjonuje na poziomie jednostkowej tożsamości, wspólnotowego podmiotu zbiorowego oraz filozoficznej koncepcji podmiotowości o charakterze uniwersalnym. Ten model podmiotu, który zainicjowali ongiś świadkowie Zagłady, zyskuje w kulturze współczesnej coraz poważniejsze znaczenie.
Słowa kluczowe: świadek, świadczenie, Zagłada, podmiot
Odkrywanie zmysłu udziału. „Zmysł udziału” – to poetycka formuła W. Szymborskiej, która stanowi konceptualną ramę dla rozważań objaśniających główne założenia i cele nowej orientacji antropologiczno-etnograficznej: „etnografii przedtekstowej”. Analizie poddano m. in. konsekwencje rozszerzenia przedmiotu badania na procesy interakcji organizmu ze środowiskiem, wypracowanie metodologii poznania uczestniczącego oraz możliwości opisu prymarnej postaci wytwarzanej wiedzy etnograficznej jako wiedzy ucieleśnionej.
Słowa kluczowe: zmysł udziału; etnografia przedtekstowa, wiedza ucieleśniona, żnaczenie odczuwane.
Próba scharakteryzowania głównych nurtów nowej humanistyki na świecie [humanistyki cyfrowej, zaangażowanej, kognitywnej, posthumanistyki i badań opartych na sztuce (art based research) oraz ważniejszych sporów i nieporozumień, jakiej wokół niej narosły w polskiej humanistyce w ostatnim dziesięcioleciu. Ewolucja sposobów myślenia i badania ukazana na przykładzie studiów literacko-kulturowych, uprawianych w Polsce pod akronimem KTL (od kulturowej teorii literatury do kulturowych tekstów lektury) [CTL: cultural theory of literature/cultural texts’s lecture – nie wiem, czy tak może być, ale byłoby super, jakby się udało zachować ten akronim tj CTL]
Słowa kluczowe: nowa humanistyka, humanistyka cyfrowa, humanistyka zaangażowana, humanistyka kognitywna, posthumanistyka, humanistyka artystyczna [art based research], KTL: od kulturowej teorii literatury do kulturowych tekstów lektury
Próba charakterystyki polskiej kultury pamięci w kategoriach trzech metafor: pamięci jako krajobrazu, pamięci jako palimpsestu, pamięci jako węzła
Słowa kluczowe: polska pamięć, kultury pamięci, polityki pamięci, tożsamość narodowa, wspólnota rozdzielona
Próba nowego odczytania dzieła Schulza przez pryzmat kategorii „ekstrawagancji”; kluczowego, jak sądzę, pojęcia poetyki tej prozy, które konotuje tu zarówno cechy dziwności, dziwaczności, przesady, jak błądzenia, wędrowania poza, schodzenia na manowce. W szkicu rozumiana jest kolejno jako: retoryczna cecha stylistyczna; cecha „nastrojowego” zestrojenia afektów jego narracji doświadczeniowej; cecha postaw, wyglądów, zachowań postaci przedstawianego świata; cecha „dyfuzjonistycznego” kontekstu jego antropologiczno-kulturowego projektu; cecha metaforycznego modelu procesu twórczego; cecha „prefiguracyjnej” organizacji semantycznej opowiadań oraz cecha „mesjanicznego” wyzwania, którą aktywują one u czytelników.
Słowa kluczowe: Schulz, ekstrawagancja, dziwność, błądzenie, afekty, doświadczenie
Artykuł stanowi prezentację kilku nurtów badań związanych z nową humanistyką oraz posthumanistyką i w ich kontekście omawia problematykę tekstów poświęconych „historii ratowniczej”. Tak ukierunkowane badania wykraczają poza właściwy współczesności kryzys myślenia historycznego i problem doświadczenia teraźniejszości jako postprzeszłości (wynika on z niezdolności do przepracowania przeszłych zdarzeń, które determinują teraźniejszość i zastępują programy przyszłości politykami zapominania i pamięci). Proponując ujawnienie i przepracowanie stłumionych traumatycznych doświadczeń przeszłości – reorientują w konsekwencji i myślenie humanistyczne, i działanie społeczne, na powrót, ku sprawom ważnym dla wspólnoty dziś i przyszłości.
Wprowadzenie do numeru poświęconego studiom afektywnym w literaturze, sztuce i kulturze. Wskazano na ich trzy cechy. Po pierwsze, mają charakter ‘manifestów’, w tym sensie, że proponują wąsko sprofilowany (afektywny) projekt badawczy, by tym wyraźniej wyeksponować poznawcze profity takiego przedsięwzięcia (kosztem niekompletności czy stronniczości obrazu). Po drugie, spełniają kryterium metodologicznego ‘zwrotu’, bo kategorie opisowe stają się analitycznymi procedurami zmieniającymi tradycyjną charakterystykę całej badanej dziedziny. Po trzecie, stanowią inherentny składnik rdzennego, a kluczowego dziś rozumienia kultury (w znaczeniu czasownikowym, nie rzeczownikowym czy przymiotnikowym); jako twórczej działalności, która pobudza do istnienia coś, co bez tej ‘zewnętrznej’ interwencji i ‘akuszerskiej’ opieki nie doszłoby do swego urzeczywistnienia.
Komentarz o współczesnych próbach analizy doświadczenia PRL-u (kraju rządzonego w latach 1945-1989 przez władze komunistyczne zależne od ZSRR), wpisanego zwłaszcza w post-pamięciowe narracje najmłodszego pokolenia. W przekonaniu autora powodzenie tych prób zależne jest, prócz niezbędnych kompetencji merytorycznych, zarówno od krytycznej świadomości własnych przed-sądów badawczo-światopoglądowych, jak i – może nawet w większym stopniu – od zdolności do zidentyfikowania zasadniczej problematyki, tj. mentalnych stanowisk oraz ich materialnych uwarunkowań (geopolitycznych, ekonomicznych, demograficznych…) których powszechny a równocześnie totalizujący charakter zapewniał istotny (świadomy lub, częściej, nieświadomy) wpływ na wybory/decyzje ludzi tamtych czasów.
Artykuł stanowi komentarz do współczesnej dyskusji nad nauką oraz polityką naukową. Perspektywa tzw. „technouniwersytetu” prowadzi do postępującej marginalizacji humanistyki, której krytyczną ocenę uzasadnia przekonanie, że badania humanistyczne skoncentrowane są na tekście, pojętym tradycyjnie, tzn. przedmiotowo i autonomicznie (wobec rzeczywistości społecznej i „praktycznej”). Autor proponuje wstępny zarys czynnościowej (operacyjnej) teorii tekstu humanistycznego, który ma stanowić remedium na kryzys dyscyplinowej tożsamości – prowadzącą do nowej redyscyplinizacji humanistyki w rezultacie krytycznej konfrontacji tyleż z jej tradycją, co z kryteriami, standardami, zadaniami i celami współczesnej nauki.
Artykuł analizuje kluczowe elementy oryginalnej, konsekwentnie rozwijanej i spójnej, acz rozproszonej w całym dziele Adorna, koncepcji tekstu jako sposobu poznania oraz kultury jako palimpsestu. Obejmuje ona m. in. refleksję nad doświadczeniem jako podstawowym wymiarem rzeczywistości kulturowej oraz konceptualizacje przedmiotu (jako splotu „zsedymentowanej historii” jego powstania, odniesień, kontekstualizacji), a także sposobów (projekt metody „konstelacyjnej” analizy) oraz wyników (metafora „pajęczynowej” sieci efektywnie zorganizowanego tekstu) humanistycznego poznania. W przekonaniu autora jest to propozycja inspirująca i aktualna, która może dostarczać obiecującego remedium na niektóre przynajmniej przejawy dostrzeganego współcześnie impasu czy kryzysu stosowanych w humanistyce metod poznania.
Artykuł proponuje rozważenie poezji Czesława Miłosza w kategoriach ogólnokulturowych, które lepiej, zdaniem autora, niż kategorie wewnątrz-literackie, pozwalają uchwycić jego stanowisko wobec przemian statusu i funkcji poezji w XX wieku. Tak więc poglądy estetyczne określa jego sprzeciw wobec awangardowego modernizmu z jednej strony oraz tradycjonalizmu, z drugiej. Poglądy na społeczną funkcję literatury (poezji) – obrona miejsca, cech i zadań poezji w sferze publicznej. Specyfikę zaś współczesnego doświadczenia ludzkiej czasowości – Miłosza formuła doświadczenia teraźniejszości jako post-przeszłości (rozpatrywana w kontekście głośnych diagnoz socjologów i filozofów kultury XX wieku – Giddensa, Becka, Habermasa).
Wstęp do numeru 1-2/2010, Czas na wyznania. Osobiste uwagi o osobistym literaturoznawstwie, które wyłania się z metodologicznych wyznań nadesłanych przez literaturoznawców w odpowiedzi na ankietę z okazji dwudziestolecia „Tekstów Drugich”, dotyczącą poglądów na współczesną kondycję literatury i literaturoznawstwa. Artykuły w tym numerze zarysowują współczesną samoświadomość humanisty i samowiedzę dyscyplinowo-dziedzinową.
Wstęp do numeru 3/2009, Jan Błoński. Niewcześni. Nowocześni
Refleksja nad szansami i zagrożeniami, jakie teorii literatury stwarza wejście w ścisły związek z dwiema najbardziej ekspansywnymi dziś w humanistyce dyscyplinami: antropologią kulturową i badaniami kulturowymi
Autor charakteryzuje cztery główne warianty pisarskich poszukiwań, argumentując w konsekwencji na rzecz zasadności rozpatrzenia całej literatury nowoczesnej jako literatury doświadczenia
Autor zarysowuje generalną sytuację polonistyki literackiej, by omówić jej uwarunkowania i specyfikę
Autor dowodzi, iż literatura nowoczesna kształtuje swe cechy w toku interakcji dyskursów: fikcjonalnego, dokumentalnego, autobiograficznego i eseistycznego
Charakteryzując cztery poetyki Miłosza, Autor podkreśla ich odmienność nie pozwalającą na zredukowanie do jednego nadrzędnego artystycznego stanowiska
Utwór Herberta jako fakt literacki, struktura epifanijna i obiekt hermeneutycznych poczynań interpretatorów
Dwuwariantowy model nowoczesnej tożsamości reprezentowany przez strategię zadomowienia Miłosza oraz strategię obcości Gombrowicza
Artykuł wstępny postulujący powrót kategorii osoby do teoretycznoliterackiego dyskursu
Powojenne strategie cenzorskie oraz odmiany mowy ezopowej wobec wzorców ukształtowanych w XIX wieku
Artykuł wstępny do numeru poświęconego zagadnieniom interpretacji i kwestii jej granic
O regułach konstruowania nowoczesnego dyskursu epifanijnego w poezji
Artykuł wstępny przybliżający tytułowe, przypomniane przez Lyotarda pojęcie
Wstęp do numeru dedykowanego Michałowi Głowińskiemu
Modele podmiotowości we współczesnej literaturze polskiej i ich ewolucja
Wstęp do numeru poświęcony kanonowi literatury polskiej
Nie publikowane wcześniej rękopisy dwóch wybitnych krytyków
Artykuł wstępny rozważający blaski i cienie komparatystyki w badaniu literatury
O niewzruszalności i odpowiedzialności postawy pisarskiej Herlinga-Grudzińskiego
O dwóch nurtach teoretycznych w obrębie poststrukturalistycznego literaturoznawstwa